Phim Trấn Thành: Mạnh thị hiếu, yếu thị năng, thắng thị trường, thua “cầu thị”

4 năm trở lại đây, một đặc sản không thể thiếu trên những “bàn tiệc” phim Tết là những tác phẩm của đạo diễn/MC Trấn Thành. Từ Bố Già, Nhà Bà Nữ, Mai và năm 2025 là Bộ Tứ Báo Thủ đều là những “bom tấn” dễ dàng vượt ngưỡng doanh thu trăm tỷ. Đơn cử như Mai đạt doanh 550 tỷ, trở thành phim điện ảnh Việt có doanh thu cao nhất mọi thời đại. Mùa phim Tết năm nay cũng không ngoại lệ với “ông hoàng phòng vé” Trấn Thành. Ngay từ lúc cho ra mắt những hình ảnh đầu tiên, Bộ Tứ Báo Thủ đã thu hút được sự chú ý và kỳ vọng của đại chúng. Bởi với 3 tác phẩm trước, khán giả đã phần nào thấy được câu chuyện và phong cách trong phim của Trấn Thành. Nhưng trái ngược với sự mong chờ, Bộ Tứ Báo Thủ không phải là “món ăn” ngon và đẹp mắt nhất trên bàn tiệc phim Tết. Phim cán mốc 300 tỷ, không phá kỷ lục trước đó của Mai, nhưng nhận nhiều bình luận trái chiều, chê bai từ khán giả.

MC, đạo diễn và diễn viên Trấn Thành (thứ 3 từ trái sang) và dàn diễn viên phim “Bộ Tứ Báo Thủ”.

Phim “đời” hay là đúng thị hiếu?

Không khó để phân tích công thức “phim trăm tỷ” của Trấn Thành. Trước hết, dàn diễn viên chính của phim có thể không là “cây đa cây đề” cũng phải trai xinh gái đẹp nổi tiếng đang được săn đón. Và gương mặt thân quen có thể đoán trước đó là Uyển Ân, em gái Trấn Thành. Tiếp đến là yếu tố gây tò mò, sự xuất hiện của dàn diễn viên khách mời nổi tiếng. Bộ Tứ Báo Thủ có thời lượng 1 tiếng 15 phút, nhưng lại có sự xuất hiện của 28 khách mời đang hot ở thời điểm hiện tại như dàn Anh Trai Say Hi: Quân AP, Hùng Huỳnh, Ali Hoàng Dương, Phạm Anh Duy, Negav cùng Cặp đôi NTK Thái Công và Huy Phan, Lệ Quyên và Lâm Bảo Châu…

“Phim của Trấn Thành rất đời” là điểm chạm tiếp theo để khơi dậy cảm xúc của khán giả. Dù “đời” là danh từ, nhưng nó được dùng như một tính từ bởi phim của nam MC lột tả được tính thực tế, trần trụi của cuộc sống, đặc biệt là cuộc sống của tầng lớp lao động, dân thành thị. Dấu hiệu nhận biết phim “rất đời” chính là sự ồn hay tiếng ồn. Nhà Bà Nữ là tiếng mắng chửi, chì chiết của bà nữ, người mưu sinh và nuôi nấng con cái bằng nghề bán canh cua. Ở phim Mai, đó là tiếng ồn ở xóm trọ nghèo với đủ các thành phần: vợ chồng ông bán hủ tíu dê xồm, cặp đôi Mai - khi cãi nhau, và “showbiz” thu nhỏ trong spa nơi Mai làm việc. Còn ở Bộ Tứ Báo Thủ, nhân vật chính Quốc Anh dù là người hướng nội nhưng phải luôn trong trạng thái quá tải tiếng ồn từ cô người yêu Quỳnh Anh và bộ tứ Chét-Xi-Cà (Lê Dương Bảo Lâm), Dì Bốn (Lê Giang), Kiều (Uyển Ân), cậu Mười Một (Trấn Thành).

“Phim không hay nên chúng ta mới thấy nó ồn. Phim có hay cỡ nào thì cái ồn ào nó cũng thành dụng ý nghệ thuật” - một cây viết phê bình trẻ chia sẻ. Bởi ở trong những khu nhà tập thể, xóm trọ nơi mọi người bước ra cửa là chạm mặt nhau, tiếng bàn tán, cãi vã, tranh chấp là không thể tránh được. Nhưng những bộ phim của Trấn Thành đều vang vọng ở mức phi lý và không cần thiết. Tính “đời” còn được thể hiện qua những thông điệp mang đậm tính triết lý nhân sinh nhưng đúc kết lại vẫn là: cuộc sống không bao giờ phủ đầy màu hồng, nhưng dù con người có bị chà đạp, cay nghiến như thế nào, họ vẫn có thể đạp lên nghịch cảnh và có được hạnh phúc.

Tính đời trong phim Trấn Thành là một cách nói mỹ miều cho việc đánh trúng thị hiếu của khán giả. Tác phẩm của nam MC vẫn cho thấy sự phù hợp của thị hiếu và gu thẩm mỹ của thị dân, thường tìm thấy mình trong một vài mảnh đời và hoàn cảnh, để được khóc, cười, cãi vã. Chúng ta muốn có được cảm giác thoả mãn khi phê phán, chê bai những sản phẩm văn hoá - giải trí có vẻ bình thường nhưng luôn mong muốn được ngập ngụa trong đó.

Thắng thị trường sao phải nhường đường?

Trấn Thành luôn làm tốt ở việc đáp ứng thị trường phim Tết. Kể từ khi Trấn Thành tham gia diễn xuất trong Công Chúa Teen và Ngũ Hổ Tướng (2010), Hello Cô Ba (2012)…, những bộ phim hài Tết đời đầu đạt được doanh thu cao ngất ngưởng. Nắm bắt được tâm lý của khán giả: chỉ cần xem phim vui vẻ, giải trí ngày Tết để giải tỏa, các nhà sản xuất phim đua nhau làm phim hài… với càng nhiều diễn viên hot càng tốt. Thành công của Trấn Thành đó là phần nào giúp thị trường phim Tết sôi động hơn hơn nửa thập kỷ trở lại đây. Từ Bố Già, đã khiến khán giả có hy vọng và trông đợi hơn về những bộ phim chất lượng và trông đợi sự tiến bộ của nam đạo diễn qua Nhà Bà Nữ và Mai.

Việc thực hiện chiến dịch marketing dày đặc, phủ sóng khắp mọi nơi, với cả thông tin tích cực lẫn tiêu cực đều kích thích sự tò mò của khán giả. Đầu tiên là giai đoạn quảng bá phim trước khi công chiếu, với mẫu câu: “Phim mới của Trấn Thành hứa hẹn phá đảo phòng vé mùa Tết”. Khi bị ngập tràn trong vô vàn thông tin, từ mạng xã hội đến các phương tiện quảng cáo ngoài trời gây ra sự nhiễu loạn thông tin, tạo ra tâm lý sợ bỏ lỡ. Cũng có nhiều người có thể đoán được nội dung hay phong cách làm phim, nhưng vẫn muốn bỏ tiền mua vé để xem phim có thể tệ đến mức nào.

“Ồn” hay là một phương pháp quảng bá hiệu quả (noise marketing). Bởi ồn trong phim chưa đủ, sự ồn ào ở ngoài đời còn có các cuộc đấu khẩu không hồi kết giữa người khen, kẻ chê, giúp cho tác phẩm trở thành chủ đề bàn tán và giữ được sự “nóng sốt” trên truyền thông. Diễn viên hài Quốc Thuận và nghệ sĩ Lê Giang (thủ vai dì Bốn trong phim) đã có màn tranh luận khi nam diễn viên gián tiếp ngỏ ý chê bai bộ phim và bị đàn chị đáp trả, mong muốn hoàn lại tiền vé cho nam diễn viên và hy vọng phim anh làm được 1% phim của Trấn Thành. Tại một buổi giao lưu (cinetour), Lê Giang còn bật khóc và cho rằng thật bất công khi khán giả chưa xem mà đã chỉ trích phim, hỏi mọi người ở đây có ai thấy phim dở không?

Dù nhận về nhiều ý kiến khen chê trái chiều, không thể phủ nhận rằng phim của Trấn Thành vẫn “thắng” thị trường. Bằng chứng là doanh thu phim vẫn đạt được con số ấn tượng trong mùa phim Tết Nguyên đán vừa qua. Nhưng cũng từ những phê phán này, chúng ta nhìn ra được chất lượng (thị năng) của khán giả ngày càng cao đối với chất lượng sản phẩm điện ảnh, và mong muốn sự cầu thị của nhà làm phim trước những phản hồi của công chúng.

Thị năng của khán giả và sự cầu thị của nhà làm phim

Trước những tranh cãi dữ dội, đạo diễn đã lên trang cá nhân chia sẻ rằng Bộ Tứ Báo Thủ chỉ là bộ phim hài lãng mạn, khác với 3 bộ phim trước đó. Bộ phim có phong cách trẻ trung, nhẹ nhàng để phù hợp với tất cả mọi người. Mong khán giả đến xem phim với tâm thế thư giãn, đừng đặt Bộ Tứ Báo Thủ lên bàn cân so sánh với 3 bộ phim trước.

Trong hơn 1 thập kỷ qua, thị hiếu của khán giả đã thay đổi khá tích cực, khắt khe và khó tính hơn. Dù không phải nhà phê bình điện ảnh, một cậu sinh viên, một nhân viên văn phòng hay bậc cha mẹ có thể nhìn ra được những điểm thiếu logic và nhảm nhí trong bộ phim. Mỗi khán giả bỏ tiền ra xem phim đều là một nhà phê bình, họ có quyền nhận xét và bày tỏ quan điểm của mình. Tại sao một bộ phim dở lại phù hợp với đại chúng hơn là một bộ phim hay?

Điều này tiếp tục mâu thuẫn với lời Trấn Thành chia sẻ trong một buổi phỏng vấn trước đó: “Tôi muốn góp phần tạo nên một thói quen mới cho khán giả Việt Nam: Tết là thời điểm để đi xem phim hay, không chỉ đơn thuần là xem phim hài để cười”.

Từ những phản hồi kể trên, có lẽ Trấn Thành sẽ có thêm kinh nghiệm và trải nghiệm để sáng tạo nên những tác phẩm tròn trịa hơn, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của đại chúng. Trên thực tế, vũ trụ điện ảnh Việt chưa bao giờ chỉ xoay quanh những bộ phim của Trấn Thành, Lý Hải hay phim hài Tết. Và cũng không thể dùng 1, 2 tác phẩm để đánh giá điện ảnh Việt đang tiến hay lùi. Bởi không cần đợi đến Tết, vẫn có những bộ phim được đầu tư chỉn chu về mặt chất xám, thời gian, tiền bạc và công sức và vẫn thành công về mặt thương mại.

Tuy không có doanh thu 400 - 500 tỷ và kén người xem, nhưng các bộ phim phát hành trước đó như Mưa Trên Cánh Bướm, Cu Li Không Bao Giờ Khóc, Bên Trong Vỏ Kén Vàng được đánh giá cao bởi giới chuyên môn và những khán giả yêu phim. Những bộ phim có yếu tố lịch sử, văn hoá nội địa hay phim chuyển thể từ truyện kinh điển cũng được yêu thích hơn cả trong nhiều năm trở lại đây, đặc biệt là với đối tượng khán giả trẻ dưới 29 tuổi, những người đóng góp 80% doanh thu cho các bộ phim chiếu rạp.

Những bộ phim mang đậm văn hoá dân gian như Ma Da, Cám, Linh Miêu: Quỷ Nhập Tràng vẫn đạt thành tích tốt. Các bộ phim như Kẻ Ăn Hồn (chuyển thể từ sách cùng tên của nhà văn Thảo Trang) hay Ngày Xưa Có Một Chuyện Tình (tác phẩm kinh điển của Nguyễn Nhật Ánh) dù không tạo ra hiệu ứng đám đông quá rầm rộ, song vẫn nhận được sự yêu thích từ khán giả.

Phản ứng trực diện của khán giả về Bộ Tứ Báo Thủ nói riêng hay phim Tết đã thể hiện rõ nét nhất những sự thay đổi tích cực về thị năng của người xem. Đồng thời cũng là dấu hiệu cho thấy Trấn Thành hay các đạo diễn, nhà sản xuất khác càng nên cân nhắc cho ra những tác phẩm chỉn chu, nhân văn hơn trong tương lai.