Người Gối và cuộc thử nghiệm của “Tân Hậu Trường”

Hoạt động mở xưởng đầu tiên của Tân Hậu Trường đã diễn ra vào đầu tháng 02/2025 với 3 buổi trình hiện tác phẩm Người Gối được lấy cảm hứng từ kịch bản gốc The Pillowman nổi tiếng của đạo diễn, biên kịch xuất sắc người Ireland Martin McDonagh. Vở kịch xoay quanh vụ án về những đứa trẻ bị mất tích một cách bí ẩn trong một khu rừng không xác định, thuộc một xứ sở giả tưởng. Nghi can lớn nhất là một nhà văn chuyên viết truyện cổ tích kinh dị và em gái của anh ta. Cuộc đối thoại liên miên, giằng co liên tục cả về tinh thần lẫn thể xác kéo dài hơn 2 tiếng trên sân khấu phi tập trung tại Manzi Art Space giữa bốn nhân vật - hai thanh tra và hai kẻ bị bắt - đã được các diễn viên trẻ thể hiện một cách táo bạo, đầy cuốn hút. Khán giả được gần gũi, đồng hành kề cận bên các nhân vật, cùng giật thót với mỗi khoảnh khắc rùng mình hay co rúm trước những màn biểu diễn bạo liệt của diễn viên trong không gian sân khấu linh hoạt - vừa là phòng thẩm vấn, nhà ngục, pháp trường và cũng là một chiếc hộp không đáy vây nhốt cảm quan và sự tập trung chú ý của tất cả những người đang hiện diện.

Hình ảnh trong vở diễn Người Gối diễn ra tại không gian Manzi Art giữa tháng 2 vừa qua. Ảnh: Vương Linh - Một Bữa No

Vở kịch Người Gối chất vấn về ranh giới giữa đạo đức với niềm tin, giữa thực và hư, giữa bạo lực và cổ tích, giữa kỳ ảo của tưởng tượng và tàn nhẫn của tội ác cùng ý nghĩa của hận thù. Giữa vô số câu hỏi và vấn đề cần suy ngẫm được gợi mở trong tác phẩm, nổi bật lên câu trả lời của nhân vật người em gái nhà văn dành cho “người gối”: hãy cứ để cháu chịu đựng đau đớn, để những câu chuyện cổ tích của anh cháu được ra đời. Văn nghệ đã có cuộc trò chuyện cùng đạo diễn, giám đốc nghệ thuật Hà Nguyên Long đến từ XplusX Studio và diễn viên, đạo diễn trẻ đầy triển vọng Bùi Thạc Phong, những người đứng trong hậu trường của chuỗi sự kiện mở xưởng.

Đạo diễn sân khấu và thiết kế phối cảnh Hà Nguyên Long - Mong khán giả sẽ tiếp tục cởi mở để dấn thân cùng nghệ sĩ trẻ

- Sự kiện ra mắt tác phẩm đầu tiên của Tân Hậu Trường đã diễn ra thành công, anh có thể chia sẻ thêm về dự án nghệ thuật này cũng như tác phẩm đã được trình hiện trong 3 ngày mở xưởng đó với các khán giả?

Tân Hậu Trường là một dự án phi lợi nhuận nhằm khuyến khích và hỗ trợ các đạo diễn và nhóm sáng tạo sân khấu trẻ mạnh dạn thực hiện những thử nghiệm đầu tiên cho tác phẩm đầu tay của mình. Dự án Người Gối của Bùi Thạc Phong là trình hiện mở đầu trong chuỗi các dự án sân khấu được Tân Hậu Trường hỗ trợ về chuyên môn và cơ sở vật chất. Theo tôi vở kịch là một lựa chọn mang nhiều sự thấu cảm cá nhân của Phong với sự bí ẩn và những điều lẩn khuất trong câu chuyện, giống như bản thân sân khấu và nghệ thuật sân khấu đối với Phong trong kí ức mà bạn từng kể cho tôi, luôn kích thích trí tò mò và gợi nhắc đến sự thơ ngây. Với tôi, dưới vai trò là đạo diễn và một đồng nghiệp, đó là một kích thích trong lành và đáng quý để khởi đầu một điều gì đó nghiêm túc với sân khấu và kịch nghệ.

XplusX Studio đã từng có không ít dự án về nghệ thuật biểu diễn liên ngành và sân khấu phi tập trung đem đến những trải nghiệm mới lạ cho khán giả Việt Nam. Với dự án dài hơi như Tân Hậu Trường lần này, anh và các cộng sự có hướng đến một mục tiêu khác biệt nào không?

Khác với các dự án nghệ thuật khác của XplusX Studio vốn hướng đến dàn dựng các tác phẩm riêng biệt và mở rộng trải nghiệm của khán giả, Tân Hậu Trường lại là một dự án hướng đến phát triển kỹ năng trực tiếp cho lớp nghệ sĩ thực hành sân khấu mới cũng như tạo ra một sân chơi đủ cởi mở để họ tự tin cất những tiếng nói đầu tiên trong hành trình nghệ thuật của mình. Ngoài các trình hiện sân khấu trước người xem, Tân Hậu Trường còn bao gồm các chuỗi hoạt động workshop vệ tinh với các chuyên gia trong nhiều lĩnh vực của hoạt động sáng tạo sân khấu nhằm giúp nâng cao hiểu biết, làm phong phú các trao đổi kiến thức nền và kiến thức thực hành trực quan của các nghệ sĩ sân khấu trẻ.

Trong quá trình thực hiện dự án mọi người có gặp phải những khó khăn gì?

Khó khăn lớn nhất của chúng tôi là việc làm thế nào để tạo dựng được một mối liên hệ mật thiết, liên tục, rõ ràng và tích cực giữa các nhà sáng tạo độc lập trẻ và các cộng đồng thực hành sân khấu khác. Ví dụ như các nhà hát công lập, các trường đại học nghệ thuật, các viện nghiên cứu văn hoá… ngõ hầu tạo ra một môi trường cộng sinh về trao đổi tri thức và cơ hội thực hành giữa các cá nhân và các nhóm hoạt động độc lập với tất cả các đơn vị sáng tạo và giáo dục, điều mà theo tôi sẽ mang lại lợi ích lâu dài cho sự phát triển liền mạch của nghệ thuật sân khấu nói chung hay kịch nói nói riêng.

Tân Hậu Trường vẫn đang chuẩn bị cho một đợt mở xưởng thứ 2, anh và các cộng sự có điều gì muốn gửi gắm tới các khán giả?

Tôi mong khán giả sẽ tiếp tục cởi mở để dấn thân cùng nghệ sĩ trẻ trong các trải nghiệm. Sự có mặt của khán giả không chỉ là sự hiện diện của người xem mà còn là một phản hồi tích cực trong môi trường cộng sinh của sân khấu mà Tân Hậu Trường đang mong góp phần tạo dựng.

Từ trái sang: đạo diễn sân khấu và thiết kế phối cảnh Hà Nguyên Long và đạo diễn Bùi Thạc Phong. Ảnh: Vương Linh

Đạo diễn, diễn viên Bùi Thạc Phong - Đến với sân khấu thể nghiệm như một sự quay trở về với cá nhân

Chúc mừng bạn đã thành công dẫn dắt buổi diễn Người Gối vừa qua trong dự án Tân Hậu Trường, cảm xúc của bạn khi được thực hiện công việc này như thế nào?

Tôi vô cùng biết ơn! Những hoạt động sân khấu độc lập ở Hà Nội hay Việt Nam nói chung đang dần trở nên mở hơn, nhưng vẫn chưa có nhiều cơ hội cho những người trẻ được thực hành. Vậy nên không gian mà những dự án như Tân Hậu Trường mở ra thực sự là một vùng đất có giá trị lớn đối với những người trẻ như chúng tôi. Sau 3 buổi mở xưởng, tôi và các thành viên ekip cũng như các diễn viên đều có cảm giác như mình vừa được hét lên một tiếng thật to, tiếng hét đầy sự bạo dạn và dấn thân với cảm giác tự hào sảng khoái. Khi kết thúc mở xưởng, chúng tôi cùng ngồi lại với nhau và nói về những khoảnh khắc đã qua, trong hơi thở của mọi người vẫn còn đầy sự mãnh liệt và rồi lại chìm vào tĩnh lặng. Tất cả chúng tôi đều đã làm được một điều gì đó mà trước đây chúng tôi vẫn còn e ngại. Dù thứ mà chúng tôi đã làm được còn mang nhiều tính bản năng và có phần ngây ngô, nhưng khi nhìn lại cũng có những thứ chúng tôi cảm thấy ổn. Dẫu có tiếc nuối giá như có thể làm được tốt hơn thì chúng tôi vẫn tôn trọng sự thiếu sót đó và để nó trở thành một phần của trải nghiệm.

Khán giả vừa mới được biết đến bạn ở vai trò diễn viên qua 2 bộ phim là Không Thời Gian phát sóng trên VTV năm 2024 và Mưa Trên Cánh Bướm mới ra rạp đầu năm 2025. Từ điện ảnh chuyển qua sân khấu và tham gia vào một dự án thể nghiệm như Tân Hậu Trường có ý nghĩa như thế nào với con đường phát triển nghệ thuật của bạn?

Tôi yêu diễn xuất và luôn có sự hứng thú với công việc đạo diễn. Và sân khấu mới là nơi tôi được đặt chân tới đầu tiên chứ không phải điện ảnh. Tôi luôn có cảm giác mình quen thuộc với sân khấu hơn. Nên đây như là một sự quay trở về. Với tôi, thể nghiệm không chỉ đơn thuần là đi tìm cái mới, mà còn là quay về sự cá nhân, và tôi luôn thích điều đó. Miễn sao là tôi luôn thành thật với những thứ mình làm, thành thật với chính tôi và với mọi người. Tôi chưa từng nghĩ Tân Hậu Trường hay Người Gối có ý nghĩa thế nào tới con đường phát triển của bản thân; nó đơn thuần là cảm xúc cá nhân. Tôi chưa hiểu rõ nhiều thứ trong chính con người mình. Tôi chỉ muốn để ý nhiều hơn tới sự cá nhân của mình, chỉ muốn bắt đầu và làm một thứ gì đó.

Tác phẩm Người Gối mà bạn lựa chọn có vẻ rất mới lạ ở Việt Nam, nguyên do gì khiến bạn muốn trình hiện kịch bản này tới khán giả?

Khi bắt đầu lựa chọn kịch bản cho dự án, tôi không nghĩ mình sẽ phải làm một thứ mới lạ. Tôi đơn thuần chỉ chọn kịch bản theo cảm nhận cá nhân. Tôi quan tâm tới các nhân vật trong kịch bản gốc The Pillowman - Người Gối và thích cấu trúc, cách câu chuyện được kể. Tôi tập trung vào việc làm sao để kể một câu chuyện theo góc nhìn của bản thân hơn là làm sao để thử nghiệm những yếu tố mới lạ. Với tôi, trong kịch bản gốc có những yếu tố về ngôn ngữ như lời thoại hay những góc nhìn về bạo lực, quyền lực và nỗi lo sợ, sự ám ảnh đều là những điểm hấp dẫn làm tôi cảm thấy muốn thực hiện kịch bản này.

Điều gì khiến bạn cảm thấy tâm đắc nhất trong quá trình làm việc cùng dự án Tân Hậu Trường?

Khoảng thời gian tôi và mọi người làm việc với nhau chính là điều giá trị nhất. Ngoài tôi còn có những diễn viên và cả những bộ phận khác cùng tham gia vào quá trình sáng tạo. Chính sự tiếp nhận và đối thoại của từng cá nhân với tác phẩm đã giúp cho những thứ chúng tôi làm được sống động hơn. Lúc bắt đầu, chúng tôi có những điểm nhìn khác nhau dù đều đang hướng đến một thứ gì đó chung. Quá trình giao thoa và hoà hợp giữa các điểm nhìn riêng biệt thực sự kì diệu. Và nó chỉ xảy ra nếu mọi người lắng nghe và thành thật với nhau. Đôi khi vì có sự e ngại hay ngượng ngùng nên mọi người không thể trao đổi thành thật. Nhưng một khi chúng tôi gỡ bỏ được điều đó, sự hiệu quả, thấu hiểu trong công việc và giao tiếp trở nên thực sự rõ ràng. Tân Hậu Trường đã tạo ra môi trường để chúng tôi, những người trẻ và riêng biệt được đối thoại và hoà hợp với nhau. Đó là điều tôi vẫn luôn hướng đến khi bắt đầu dự án, và giờ luôn thấy biết ơn khi nhìn lại.

Ở lần gặp gỡ khán giả tiếp theo, bạn có dự định trình hiện bản thân mình với những vai trò nghệ thuật mới?

Tôi cũng chưa biết nữa. Hiện tại tôi chỉ biết làm mỗi hai thứ đó thôi, diễn xuất và đạo diễn. Còn lại tôi cũng chả biết làm gì. Chắc tôi sẽ cố gắng để làm tốt hai thứ đó trước đã.