Về bài thơ "Nam Quốc sơn hà"

Ít ngày qua, thấy cả trong lẫn ngoài “mạng”, dư luận ồn ào vì việc, sách giáo khoa (SGK) mới, môn Ngữ văn, lớp 7, tập 1, thích bản dịch theo vần trắc hơn là bản dịch theo vần bằng, bài “Nam quốc

03:35 | 25/04/2016

THỪU CHÂU

Ít ngày qua, thấy cả trong lẫn ngoài “mạng”, dư luận ồn ào vì việc, sách giáo khoa (SGK) mới, môn Ngữ văn, lớp 7, tập 1, thích bản dịch theo vần trắc hơn là bản dịch theo vần bằng, bài “Nam quốc sơn hà”, tương truyền là do Lý Thường Kiệt (1019-1105) đọc ở đền thờ Trương tướng quân, bên khúc sông Cầu chảy qua làng Như Nguyệt, huyện Yên Phong, lộ Bắc Giang xưa (giờ thuộc tỉnh Bắc Ninh), trong một đêm cự Tống tháng 12 năm Chiêu Thắng thứ nhất (1076), đời Lý Nhân Tông (1072-1127), mà Đại Việt sử ký toàn thư (ĐVSKTT) đã chép (Các “tương truyền” khác, xin được chưa bàn ở đây!).
Văn bản chữ Hán của bài thơ được in trong SGK phiên âm là:
Nam quốc sơn hà
Nam quốc sơn hà Nam đế cư
Tiệt nhiên định phận tại thiên thư
Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm
Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư
Tin vào SGK, đang định nghĩ cùng dư luận, xem bản dịch thơ theo vần bằng hay theo vần trắc thích hơn, thì chợt đọc được lời giáo sư (GS) Nguyễn Khắc Phi, Tổng chủ biên sách này, trao đổi với phóng viên tờ Pháp luật TP. Hồ Chí Minh, ngày 10/11/2015: Khi làm sách, chúng tôi cũng phải cân nhắc, ngay bản chữ Hán thì nên dùng bản nào (vì có tới khoảng 30 dị bản Hán văn). Cuối cùng, chọn theo bản in trong ĐVSKTT, tuy nhiên có đảo chữ “Tiệt nhiên phận định” trong ĐVSKTT thành “Tiệt nhiên định phận”. Phiên âm chữ Hán trong bức tranh sơn mài ở Viện Bảo tàng Lịch sử Việt Nam (VBTLSVN), cũng sửa lại là “Tiệt nhiên định phận”.
“Đảo” cả chữ trong ĐVSKTT ư?- Chúng tôi ngạc nhiên tự hỏi rồi ngồi đọc lại sách cũ, mong được ngộ thêm, thì thấy có vài vấn đề khó mà không thắc mắc:
1. Cả trong ĐVSKTT lẫn trên Mộc bản triều Nguyễn (là bản khắc gỗ cổ nhất còn lại đến nay có khắc bài “Nam quốc sơn hà”) đều in bài “Nam quốc sơn hà” bằng chữ Hán và khi phiên âm, đều là:
Nam quốc sơn hà Nam đế cư
Tiệt nhiên phân định tại thiên thư
Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm
Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư
Tra “mạng”! Thấy trong “Tiểu từ điển Việt- Hán” của “Từ điển trực tuyến Việt- Hán- Nôm” có hai cách viết từ “Phân định”. Chúng đều có một nghĩa chung là: “Phân chia và xác định rõ”. Vậy “Phân định” hàm nghĩa hoàn toàn phù hợp với văn cảnh bài thơ, và “Phân định” phải được coi là một từ, ở đây là một động từ, để chỉ việc phân chia cương vực, núi sông; vạch địa giới, lãnh thổ.
Thế thì vì sao ta không giữ “nguyên văn” trong sách cũ, mà lại tách từ này thành hai chữ và đảo “Phân định” thành ra “Định phận”, để rồi GS lại phải tốn công giải thích với Pháp luật TP. Hồ Chí Minh rằng: ... từ “định phận” để nguyên không dịch, đó là từ khóa. Vì chữ “phận” có hai nghĩa, “phận” là “địa phận”, “ranh giới”, “biên giới” và “phận” có nghĩa là “số phận”, cho nên nếu không dịch thì “định phận” là “số phận đã định”. Nó gợi lên một liên tưởng tiêu cực. Bản dịch nói lên vấn đề bờ cõi, biên giới nên chúng tôi đã cân nhắc rất nhiều?.
Thưa GS! Có phải là vì ta đã “tách” và “đảo” chữ trong sách cũ nên mới phiền hà ra thế? (Chứ nếu để nguyên từ “Phân định” thì vốn đã rất rõ nghĩa và có “tiêu cực” gì đâu?).
2. Cũng ở phần trên, GS còn nói: ... Cuối cùng, chọn theo bản dịch in trong ĐVSKTT, tuy nhiên có đảo chữ (như vừa nói)... phiên âm chữ Hán trong bức tranh sơn mài ở VBTLSVN cũng sửa lại là “Tiệt nhiên định phận” (đã dẫn).
Đọc, chúng tôi không rõ GS “đảo chữ” theo “bức tranh” sơn mài kia hay là “bức tranh” theo GS mà “đảo chữ”? (Vì chưa biết “bức tranh” ấy được làm lúc nào, trước hay sau việc soạn SGK? Độ tin cậy của “bức tranh” ra sao?).
Thế là cả hai vấn đề: Vì sao phải “đảo chữ”? và Ai “đảo chữ” trước? Chúng tôi đều chưa được rõ!
Thế nên chúng tôi trộm nghĩ, khi “bản gốc” còn chưa phân minh như vừa nói, thì sự hay dở của các bản dịch là rất khó bàn! Còn nếu cứ bàn, thì dư luận cũng chỉ thêm ồn ào rồi buông một câu: “Đến nguyên bản chữ Hán còn đầy dị bản, nói gì đến bản dịch!” và lúc ấy, thì việc tìm hiểu- tranh luận quanh các bản dịch, vốn đã vô duyên vì xa “gốc”, lại càng còn rất ít ý nghĩa! Rất mong được GS Tổng chủ biên chỉ giáo!
Xin trân trọng cảm ơn trước!

Nguồn Văn nghệ số 47/2015

Đường dẫn bài viết: https://baovannghe.vn/ve-bai-tho-nam-quoc-son-ha-2263.htmlIn bài viết