Câu chuyện về trí tuệ nhân tạo một lần nữa được nhắc đến từ các cuộc thi ảnh trong nước. Bởi AI có thể thay thế người nghệ sĩ sáng tác, tạo nên các bức ảnh theo đúng chủ đề cuộc thi và đẹp hơn tưởng tượng. Trong thời gian tới, các bức ảnh do trí tuệ nhân tạo thực hiện rất có thể sẽ cùng tranh tài, ẵm giải với các bức ảnh khác.

Một bức ảnh do trí tuệ nhân tạo thực hiện dựa trên bức ảnh gốc của nhiếp ảnh gia Lý Hoàng Long

Không chấp nhận ảnh do AI thực hiện vì… quá mới

Câu chuyện về AI trong sáng tạo ảnh không phải đến bây giờ mới nóng mà từ trước đó, với các phần mềm chỉnh sửa ảnh như Photoshop, Luminar… đã ít nhiều sử dụng tới trí tuệ nhân tạo. Tuy nhiên, mức độ thông minh trong sáng tạo ảnh còn giản đơn và thô sơ. Càng về sau, các trang web sử dụng trí tuệ nhân tạo trở nên thông minh hơn, do đã khắc phục được nhược điểm của các phần mềm đi trước. Không mất nhiều thao tác và công sức, mọi người đều có thể tạo ra các bức ảnh do trí tuệ nhân tạo thực hiện từ các trang web như: gencraft.com, openai.com/dall-e-2… Sử dụng từ nguồn ảnh khổng lồ do con người cung cấp, AI sẽ tạo nên bức ảnh dựa theo những câu lệnh đơn giản trong thời gian đáng kinh ngạc. Chỉ bằng một cú nhấp chuột, giờ đây người dùng có thể dễ dàng thực hiện những việc như xóa nền, thay đổi kiểu hoặc vùng sáng trong ảnh, phát hiện khuôn mặt, nhận dạng môi trường để làm mờ hậu cảnh, nhận dạng bầu trời để tự động giảm mờ do quá sáng, thêm họa tiết, làm sắc nét hoặc tô màu ảnh và nâng cấp hình ảnh lên độ phân giải rất cao.

Trong lĩnh vực nhiếp ảnh, AI xuất hiện với tư cách cả phần cứng và phần mềm. Ở phần cứng, AI tham gia vào phần sụn của các máy ảnh để tự động bám và lấy nét đối tượng, tự phân biệt và làm mờ hậu cảnh cho ảnh chân dung… Trong lĩnh vực phần mềm, AI tham gia vào việc làm siêu nét, nâng cao độ phân giải cho bức ảnh, tô màu cho những bức ảnh đen trắng, tạo nên được những bức ảnh thông qua mô tả bằng văn bản hay lời nói… Tuy nhiên, AI sẽ không thể tồn tại nếu không có các bức ảnh truyền thống. Bởi AI chỉ tạo ra được các bức mới dựa vào kho ảnh truyền thống khổng lồ tạo nên. Nghệ sĩ nhiếp ảnh Xuân Chính - Phó Chủ tịch Hội Nhiếp ảnh Hà Nội cho biết, AI sẽ dựa trên ảnh gốc do người dùng đưa ra và tạo ra một bức ảnh mới dựa trên yêu cầu của người dùng. Để làm được điều này, nhà nhiếp ảnh phải biết tiếng Anh để tìm từ khóa đúng với ý của mình. AI sáng tạo được các thể loại ảnh trong nhiếp ảnh từ hiện thực, ý tưởng cho tới các thể loại hòa trộn giữa nhiếp ảnh với các loại hình nghệ thuật khác, chỉ cần kho dữ liệu càng phong phú càng giúp trí tuệ nhân tạo sáng láng hơn.

Với sự thông minh và tiện lợi do AI tạo ra, một lần nữa đặt ra thách thức cho các cuộc thi ảnh trong nước, bên cạnh những phần mềm chỉnh sửa ảnh từng làm mưa làm gió. Đặc biệt là thể loại ảnh ý tưởng chấp nhận kỹ thuật và kỹ xảo. Cũng có thể vì điều này mà mới đây, tại cuộc thi và triển lãm ảnh nghệ thuật Việt Nam 2024 do Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm tổ chức đã không chấp nhận ảnh do trí tuệ nhân tạo sáng tạo nên. Bà Trần Thị Thu Đông, Chủ tịch Hội Nhiếp ảnh Việt Nam cho biết, hiện tại các cuộc thi ảnh ở Việt Nam không chấp nhận các tác phẩm do trí tuệ nhân tạo thực hiện. Bởi ngay cả giám khảo cũng chưa có nhiều người hiểu sâu về AI thì rất khó để thẩm định ảnh và kịp thời phát hiện các bức ảnh do AI tạo nên. Tuy nhiên, theo chia sẻ của nghệ sĩ nhiếp ảnh Xuân Chính, để phát hiện bức ảnh đó có sử dụng trí tuệ nhân tạo hay không, thực ra lại dễ hơn mọi người tưởng. Bởi con người tạo ra trí tuệ nhân tạo thì cũng là người sẽ tạo nên phần mềm phát hiện ảnh sử dụng AI. Bên cạnh việc sử dụng trang web https://www.aiornot.com/, việc yêu cầu tác giả trình ảnh gốc với các thông số kỹ thuật lưu giữ trên file ảnh cũng là một cách để kiểm tra các bức ảnh có sử dụng trí tuệ nhân tạo. Cụ thể, AI là những file ảnh nén, file mix, không có thông số cơ bản được đưa lên mạng internet. Trong khi đó, với ảnh đồ họa, người nghệ sĩ sẽ sử dụng ảnh thật, rồi vẽ vector, chắp ghép. AI hỗ trợ hiệu quả khi ứng dụng cho đồ họa quảng cáo, nhưng không thay thế được nhiếp ảnh truyền thống với những ưu điểm về tư duy hình ảnh, tính khoảnh khắc và cảm xúc.

Bức ảnh The Electrician, được tạo bằng công nghệ AI của nhiếp ảnh gia Boris Eldagsen, giành chiến thắng ở hạng mục “Sáng tạo mở rộng” tại cuộc thi Sony world photography awards

Trí tuệ nhân tạo không thay thế người nghệ sĩ

Bên cạnh những rắc rối do trí tuệ nhân tạo tạo nên cho các cuộc thi ảnh, một điều không thể phủ nhận là AI thông minh sẽ giúp ích cho các nghệ sĩ nhiếp ảnh trong quá trình sáng tạo, nếu được đặt đúng vị trí và đúng mục đích. Trí tuệ nhân tạo nên được dùng như một công cụ gợi ý, mở ra các cách khai thác đề tài hơn là một người sáng tạo chủ đạo. Dù AI có bộ óc thông minh đến thiên tài nhưng suy cho cùng vẫn chỉ là một cỗ máy hoạt động theo yêu cầu của con người. Nó không có cảm xúc và trái tim để biết rung động trước cái đẹp. Từ đó đưa đến các khoảnh khắc có 1-0-2 trong nhiếp ảnh. Mà bản chất của nhiếp ảnh lại là khoảnh khắc. Khoảnh khắc làm nên các bức ảnh lịch sử và trường tồn cùng thời gian. Thứ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Tạ Quang Đông khẳng định, đời sống càng hiện đại, máy móc sẽ thay thế con người ở nhiều công đoạn. Mục đích là để cuộc sống của con người tiện lợi và tốt đẹp hơn. Máy móc có thể giúp người nghệ sĩ sáng tạo nhanh hơn, chất lượng hơn nhưng không thể thay thế bộ óc và trái tim của người nghệ sĩ. AI ngày càng xuất hiện nhiều hơn trong đời sống văn học nghệ thuật nhưng người nghệ sĩ thông minh là người thông minh hơn AI, tức là biến AI trở thành phương tiện phục vụ cho mục đích sáng tạo.

Để các nghệ sĩ và giám khảo hiểu rõ hơn về AI, các hội nghề nghiệp như Hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam, Hội Nhiếp ảnh Nghệ thuật Hà Nội trong thời gian tới sẽ tổ chức các buổi tập huấn, tọa đàm nhằm phổ biến kiến thức về các bức ảnh từ trí tuệ nhân tạo. Có hiểu về AI, các nghệ sĩ mới sử dụng công nghệ đúng mục đích. Ai biết nắm lấy công nghệ sẽ đi tắt đón đầu nhiều xu hướng trong nghệ thuật. Ai bài trí tuệ nhân tạo có thể sẽ trở nên tụt hậu. Không riêng gì nhiếp ảnh, trí tuệ nhân tạo luôn đặt ra những vấn đề đối với các ngành nghệ thuật trong quá trình phát triển như việc máy móc thay thế người nghệ sĩ sáng tác, vấn đề bản sắc cá nhân và dân tộc... Đặc biệt, đối với các cuộc thi nhiếp ảnh, sự công bằng, minh bạch là điều luôn được hướng tới. Mà người được trao trọng trách này không ai khác chính là hội đồng giám khảo. Chính vì thế, hơn ai hết, những người cầm cân nảy mực phải là người am hiểu về trí tuệ nhân tạo để công nghệ không qua mặt. Còn các nghệ sĩ cần biết phát huy thế mạnh của trí tuệ nhân tạo, tạo ra các bức ảnh giàu tính nghệ thuật và có dấu ấn cá nhân.

Lan Phương

Nguồn Văn nghệ số 23/2024