Di tích kiến trúc nghệ thuật Tháp Bà Pô Nagar (thành phố Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa). Ảnh internet

Cụ thể, các di tích được xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt đợt thứ 17 năm 2025 gồm:

- Di tích kiến trúc nghệ thuật chùa Bối Khê (huyện Thanh Oai, thành phố Hà Nội): Chùa vốn là của hai thôn Bối Khê và Hồng Khê. Xưa Bối Khê là một xã thuộc tổng Bối Khê, huyện Thanh Oai, phủ Ứng Thiên, trấn Sơn Nam Thượng.

Đầu cầu có tấm đá to in vết chân của Thánh Bối được thờ trong chùa. Tam quan kiêm gác chuông làm theo kiểu hai tầng tám mái, văn bia cho biết được xây dựng từ năm Hoằng Định thứ 4 (1603) nhưng đến năm Thiệu Trị thứ 6 (1846) đã làm lại. Cũng theo bia cổ, năm 1883 công chúa Thánh Chân đã cúng quả chuông to, về sau bị mất, nay treo chuông đúc năm Thiệu Trị thứ 4 (1844). Sau Tam quan là khoảng sân rộng rợp bóng hoàng lan, giữa sân kê chiếc sập đá để lư hương to, ngày hội nghi ngút khói hương càng làm tăng thêm vẻ diệu huyền. Cuối sân là khu Tam bảo mặt bằng “Nội công ngoại quốc”, lại thêm điện Thánh phía sau như một dấu chấm kết thúc.

- Di tích kiến trúc nghệ thuật đền Xám (huyện Nam Trực, tỉnh Nam Định): Di tích lịch sử - văn hóa quốc gia Đền Xám (hay còn gọi là Đình Hát) ở thôn Lạc Đạo thờ tướng quân Trần Lãm (907-978) là công trình văn hóa tín ngưỡng đặc sắc về lịch sử và nghệ thuật kiến trúc, thể hiện tài năng, công sức sáng tạo của người dân lao động, là chứng tích lịch sử mang dấu ấn dân tộc. Đền được xây dựng trên đất ngôi sinh từ của Tướng quân Trần Lãm. Tổng thể khu di tích gồm: đền chính xây hình chữ “Công”; hai bên là 2 nhà giải vũ xây theo phong cách “quá giang kèo cầu”. Tiền đường của Đền gồm 5 gian với 6 bộ vì dựng theo kiểu “thượng chồng rường giá chiêng, hạ kẻ bẩy”. Gánh đỡ bộ mái tiền đường là 12 cột quân, trong đó 6 cột cái đặt trên chân tảng đá. Trên các đầu bẩy, xà, con rường chạm khắc rồng, lá lật. Điểm nổi bật trong nghệ thuật điêu khắc của di tích là ở các ô cửa tiền đường với các hình tượng dân gian như: rồng chầu, phượng, nghê xen kẽ họa tiết: đao mác, lá hỏa, vân áng và các muông thú: khỉ, nai, chim, rắn… tạo thành các bức phù điêu hoàn chỉnh, mang giá trị nghệ thuật cao. Nối tiếp tiền đường là trung đường và chính tẩm 3 gian, bộ vì kiểu “thượng mê hạ cốn” với nhiều mảng chạm nổi, bong kênh uốn lượn hình vân mây, hoa lá cách điệu được điểm xuyết ở các góc, đầu xà theo phong cách nghệ thuật thế kỷ XVII.

- Di tích lịch sử Cụm di tích liên quan đến nhà Mạc ở Dương Kinh (huyện Kiến Thụy, thành phố Hải Phòng): Khu tưởng niệm Vương triều nhà Mạc được xây dựng trên diện tích đất rộng 10,5ha. Khu di tích gồm có nhà chính điện, nơi thờ 5 vị vua triều Mạc định đô tại Thăng Long (1527 - 1592): Thái tổ nhân minh Cao Hoàng đế Mạc Đăng Dung, Thái tông Khâm triết văn Hoàng đế Mạc Đăng Doanh, Hiến tông Hiển Hoàng đế Mạc Phúc Hải, Tuyên tông Anh Nghị Hoàng đế Mạc Phúc Nguyên, Mục tông Hồng minh Hoàng đế Mạc Mậu Hợp.

Khu chính điện gồm tiền điện (7 gian), thiêu hương (ống muống), hậu cung (5 gian). Tiếp đến là cầu qua hồ bán nguyệt vào Ngũ tiền môn được xem là "cánh cửa" của vương triều Mạc. Ngũ tiền môn gồm có nghi môn ngoại và nghi môn nội với cấu trúc 4 trụ, 3 gian, 2 tầng, 4 mái tạo nên một không gian linh thiêng, trang trọng.

Hai tòa nhà giải vũ thuộc khu tưởng niệm nằm song song đối diện với nhau, đây là nơi du khách thập phương dừng chân nghỉ ngơi, sắp lễ trước lúc vào dâng hương ở chính điện. Theo quan niệm phương Đông, nhà giải vũ còn là nơi che mưa, che nắng cho con người, ý nói đến sự che chở của dòng tộc họ Mạc đối với các thế hệ con cháu và du khách.

- Di tích lịch sử Cụm di tích Từ Lương Xâm - Căn cứ bản doanh của Ngô Quyền năm 938 (quận Hải An, thành phố Hải Phòng): Di tích lịch sử khu vực Từ Lương Xâm - Căn cứ bản doanh của Ngô Quyền năm 938 tọa lạc tại phường Nam Hải, quận Hải An, TP Hải Phòng. Di tích được Bộ Văn hóa, Thể thao & Du lịch xếp hạng di tích lịch sử cấp quốc gia năm 1986. Lễ hội truyền thống của di tích được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia năm 2022.

- Di tích kiến trúc nghệ thuật Tháp Bà Pô Nagar (thành phố Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa). Khu vực bảo vệ dị tích được xác định theo Biên bản và Bản đồ các khu vực bảo vệ di tích trong hồ sơ: Tọa lạc bên dòng sông Cái, thuộc phường Vĩnh Phước, Nha Trang, Khánh Hòa. Tháp Bà Ponagar là quần thể đền thờ tiêu biểu của nghệ thuật kiến trúc và điêu khắc tuyệt đẹp của thời kỳ Hindu, là di sản văn hóa Chăm-pa lớn nhất vùng Nam Trung Bộ.

Tháp Bà Ponagar, hay còn gọi là tháp Yang Po Inư Nagar (hay Yang Pô Ana Gar), được xây dựng từ khoảng thế kỷ 8 - 13. Ponagar trong tên gọi có nghĩa là “Mẹ xứ sở” theo tiếng Chăm. Nơi đây được xây dựng để thể hiện sự cường thịnh tại vương quốc Chăm cổ xưa. Tháp Bà Ponagar là nơi người Chăm tổ chức các lễ hội lớn để cầu mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu. Đến nay, nơi này vẫn giữ được những giá trị cốt lõi lịch sử và nét đẹp cổ xưa độc đáo.

Phó Thủ tướng giao Bộ trưởng Bộ VHTTDL, Chủ tịch UBND các cấp nơi có di tích được xếp hạng nêu trên trong phạm vi nhiệm vụ và quyền hạn của mình thực hiện việc quản lý nhà nước đối với di tích theo quy định của pháp luật về di sản văn hóa.

Như vậy, hiện sau đợt xếp hạng thứ 17, Việt Nam có tổng cộng 144 Di tích quốc gia đặc biệt.