/ Phòng chống tác hại thuốc lá

Người ta thường nói bỏ thuốc lá là để sống lâu hơn. Nhưng với nhiều người đàn ông, “sống lâu” nghe quá xa xôi, còn điếu thuốc lại ở ngay trước mắt. Vì vậy họ ngần ngại, chần chừ, rồi tự nhủ rằng “đời người có bao nhiêu đâu mà phải khổ sở vì một thói quen nhỏ”.

Nhiều người đàn ông khi được hỏi vì sao vẫn hút thuốc trước mặt con thường trả lời: “Tôi hút nhẹ thôi, không sao đâu”, hoặc “Tôi thổi ra hướng khác rồi”. Họ tin rằng khói thuốc chỉ ảnh hưởng đến chính họ, chứ không lan đến con cái hay vợ đang ngồi cách đó vài bước.

Nhiều doanh nghiệp mất hàng trăm giờ lao động mỗi năm mà không hề biết lý do: chỉ vì nhân viên… đi hút thuốc. Một điếu thuốc chỉ mất ba phút, nhưng năm lần một ngày là mười lăm phút; mười nghìn công nhân là hơn 2.500 giờ làm việc bị đốt thành khói mỗi ngày.

Ở nhiều gia đình Việt Nam, có một khoản chi tiêu “vô hình” mà ít ai chịu ngồi tính lại: tiền mua thuốc lá. Chính vì nó nhỏ – chỉ 20.000 hay 30.000 đồng một bao – nên người ta xem như không đáng kể. Nhưng nếu cộng lại thành một năm, ba năm, mười năm, con số ấy đủ khiến nhiều người phải giật mình.

Trong một buổi sáng tại công viên, khi người cha đang dắt con đi dạo, một nhóm thanh niên trên ghế đá rít thuốc và cười nói. Tại bến xe, sân trường, nhà hàng, thậm chí bệnh viện – làn khói trắng lượn lờ như một thứ “tự do” vô hình. Nhưng phía sau nó là những hậu quả nghiêm trọng, lâu dài và không công bằng.

Hành trình từ bỏ thuốc lá chưa bao giờ dễ dàng. Nhưng giữa những cơn thèm thuốc, những cám dỗ từ thói quen lâu ngày và cả áp lực xã hội, có một điểm tựa bền vững mà không một loại thuốc cai nghiện nào có thể thay thế: gia đình.

Trong suốt nhiều thập kỷ, thuốc lá được khoác lên mình một lớp vỏ hào nhoáng: hình ảnh người đàn ông lạnh lùng rít một hơi thuốc trong phim noir, một nghệ sĩ suy tư bên tách cà phê và làn khói trắng, hay những nhóm bạn trẻ quây quần bên nhau với điếu thuốc như biểu tượng của sự trưởng thành và tự do. Những hình ảnh ấy không chỉ là sản phẩm của điện ảnh hay văn hóa đại chúng, mà là kết quả của một chiến dịch xây dựng định kiến văn hóa tinh vi và kéo dài hàng thế kỷ, với sự tiếp tay của ngành công nghiệp thuốc lá toàn cầu.

Hút thuốc không đơn thuần là một “thói quen xấu” có thể dễ dàng từ bỏ bằng ý chí. Đằng sau mỗi điếu thuốc là một hệ thống nghiện phức hợp, ăn sâu vào cả sinh học thần kinh, hành vi thường nhật, lẫn tâm lý xã hội. Hiểu đúng bản chất của quá trình nghiện này là bước đầu tiên – và bắt buộc – nếu muốn xây dựng các chương trình cai thuốc hiệu quả, bền vững và đồng cảm hơn.

Mỗi lần bật lửa châm thuốc, người hút không chỉ tự đầu độc mình và những người xung quanh, mà còn để lại một chuỗi tác động âm thầm nhưng dai dẳng lên môi trường sống. Nếu tác hại lên sức khỏe đã rõ, thì mặt trái sinh thái của thuốc lá – từ chất thải rắn độc hại, ô nhiễm không khí trong nhà, đến ô nhiễm nguồn nước và đất – vẫn chưa được nhìn nhận đầy đủ trong các chiến lược phòng chống thuốc lá.

Trong khi các chiến dịch y tế cộng đồng kêu gọi “không khói thuốc” ngày càng mạnh mẽ thì ở một nơi khác, điếu thuốc âm thầm quay trở lại như một biểu tượng thời thượng. Từ phim ảnh, thời trang cao cấp, đến mạng xã hội, hình ảnh điếu thuốc được dựng lại như dấu ấn cá tính, quyến rũ và… bất cần. Phía sau ánh sáng của thời trang và nghệ thuật, câu hỏi nghiêm túc cần đặt ra là: Ai đang làm người trẻ hút lại?