PHÒNG CHỐNG TÁC HẠI (PCTH) THUỐC LÁ
Tại Việt Nam, thuốc lá gây ra trên 40.000 ca tử vong mỗi năm. Con số này sẽ tăng lên thành 70.000 ca vào năm 2030, nếu Việt Nam không thực hiện ngay các biện pháp phòng chống tác hại thuốc lá hiệu quả. Việc tăng mạnh thuế tiêu thụ đặc biệt thuốc lá làm tăng giá sản phẩm thuốc lá, điều này đặc biệt hiệu quả trong việc khuyến khích người hút thuốc lá bỏ thuốc lá cũng như ngăn chặn và giảm thiểu việc sử dụng thuốc lá trong giới trẻ và người nghèo, đồng thời cung cấp nguồn thu chắc chắn cho ngân sách nhà nước.
Sử dụng thuốc lá đang gây ra gánh nặng bệnh tật và kinh tế nặng nề cho Việt Nam
Tổn thất kinh tế ước tính trên 24.000 tỷ đồng mỗi năm (tương đương gần 1% GDP của năm ước tính 2011). Những tổn thất này bao gồm chi phí điều trị bệnh, tổn thất do mất khả năng lao động vì ốm đau bệnh tật, và tổn thất do tử vong sớm do hút thuốc gây ra ở Việt Nam.
Ngoài ra, người dân Việt Nam phải bỏ ra 31.000 tỷ đồng để mua thuốc lá hút hàng năm (GATS 2015).
Thuốc lá ngày càng rẻ so với thu nhập, sức mua thuốc lá tăng
Từ năm 2005 đến năm 2016, thu nhập danh nghĩa theo đầu người đã tăng gấp 4,7 lần, trong khi giá thuốc lá chỉ tăng gấp 2,2 lần.
Chỉ số RIP (relative Incime price) được tính bằng phần trăm thu nhập cần thiết để mua 100 bao thuốc lá (20 điếu mỗi bao), đã giảm đáng kể trong thập kỷ qua. Nếu RIP càng nhỏ tức là thuốc lá càng rẻ, dễ mua. Chỉ số RIP cho sản phẩm phổ biến nhất (Vinataba) đã giảm từ 9% năm 2005 giảm xuống còn 4,3% năm 2016.
Thuế và giá thuốc lá ở Việt Nam thấp so với khu vực
Theo luật thuế hiện hành, thuế tiêu thụ đặc biệt của thuốc lá bằng 70% giá xuất xưởng. Tuy nhiên khi tính theo chuẩn quốc tế là thuế trong giá bán lẻ, thì tỷ lệ của Việt Nam (bao gồm cả thuế VAT) chỉ chiếm khoảng 35,6%, Tỷ lệ này thấp hơn nhiều so với trung bình thế giới 56% và thấp hơn đa số các nước ASEAN. Vì vậy, giá thuốc lá ở Việt Nam cũng thấp hơn phần lớn các nước trong khu vực Tây Thái Bình Dương.
Lợi ích thứ nhất: Tăng thuế thuốc lá làm giảm sử dụng và ngăn ngừa trẻ em bắt đầu hút thuốc
Kinh nghiệm quốc tế: Tăng thuế thuốc lá làm tăng giá thuốc lá khiến một bộ phận người hút thuốc bỏ thuốc hoặc giảm số lượng điếu hút, đồng thời giúp ngăn ngừa một số người khỏi bắt đầu hút thuốc.
Hướng dẫn của WHO: Trung bình nếu giá thuốc lá tăng 10%, tiêu thụ thuốc lá sẽ giảm 4% ở những nước có thu nhập cao và 5% ở những nước có thu nhập trung bình và thấp.
Tác động mạnh hơn tới thanh thiếu niên: Tăng thuế thuốc lá đặc biệt có hiệu quả đối với nhóm trẻ vị thành niên. Ước tính khi tăng thuế để giá tăng 10%, thì tỷ lệ giảm tiêu dùng ở nhóm này cũng là 10% hoặc cao hơn.
Lợi ích thứ haI: Tăng thuế thuốc lá làm tăng nguồn thu cho ngân sách Nhà nước
Theo ước tính của Ngân hàng Thế giới: Trên phạm vi toàn cầu khi thuế tăng 10% sẽ giúp tăng thu thuế thuốc lá của chính phủ thêm 7%.
Theo ước tính của WHO: Chính phủ các nước trên thế giới có thể thu thêm 141 tỷ đô la Mỹ từ thuế thuốc lá nêu tăng thuế với mức trung bình là 0,8 USD mỗi bao.
Tăng thuế thuốc lá làm tiêu dùng thuốc lá giảm đi nhưng doanh thu thuế vẫn tăng vì:
Thuốc lá là loại hàng hóa có tính gây nghiên nên tốc độ giảm tiêu dùng sẽ chậm hơn tốc độ tăng giá.
Do sự gia tăng dân số nên ngay cả khi tỷ lệ hút thuốc giảm thì tổng số người hút có thể chưa giảm hoặc giảm chậm.
VIỆT THẮNG Nguồn (Quỹ PCTH thuốc lá – Bộ Y tế)
