Trước những vướng mắc trong quá trình thực thi do Nghị định 21/2015/NĐ-CP quy định về nhuận bút, thù lao đối với tác phẩm điện ảnh, mỹ thuật, nhiếp ảnh, sân khấu và các loại hình nghệ thuật biểu diễn và Nghị định 18/2014/NĐ-CP quy định về chế độ nhuận bút trong lĩnh vực báo chí, xuất bản, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đang bắt tay vào soạn thảo dự thảo Nghị định quy định về tiền bản quyền trong các lĩnh vực điện ảnh, mỹ thuật, nhiếp ảnh, nghệ thuật biểu diễn, báo chí, xuất bản với cái nhìn toàn diện hơn, cụ thể hơn ở từng lĩnh vực, tạo điều kiện cho các thành phần sáng tạo có tiếng nói độc lập trong ê kíp sáng tạo.
Theo Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, quá trình tổng kết thi hành Nghị định số 21/2015/NĐ-CP quy định về nhuận bút, thù lao đối với tác phẩm điện ảnh, mỹ thuật, nhiếp ảnh, sân khấu và các loại hình nghệ thuật biểu diễn khác có một số vướng mắc, bất cập, dẫn đến khó khăn, vướng mắc trong triển khai thi hành.
Trước hết, về tiền bản quyền trong quá trình sáng tạo, Nghị định 21/2015/NĐCP quy định về các thành phần sáng tạo đối với tác phẩm điện ảnh, sân khấu và các loại hình nghệ thuật biểu diễn khác còn chưa rõ, một số nội dung chưa phù hợp thực tiễn trong bối cảnh phát triển của khoa học công nghệ, kỹ thuật hiện nay, quá trình hành nghề nảy sinh những công việc gắn với trang thiết bị hiện đại. Hơn thế, việc phân chia các mức và khung nhuận bút, thù lao (tiền bản quyền) còn chưa phù hợp với một số loại hình sáng tạo nghệ thuật đặc thù, chưa đảm bảo công sức đóng góp của các thành phần sáng tạo. Các cơ chế mới về đặt hàng, giao nhiệm vụ, đấu thầu để sáng tạo tác phẩm, cùng với quy định tại Nghị định số 21/2015/NĐCP cũng khiến các cơ quan, đơn vị khi thực hiện còn gặp vướng mắc.
Ví dụ, trong làm phim tài liệu, nhiều bộ phim được quay tại nước ngoài, với trang thiết bị hiện đại, chi phí tốn kém. Song với nghị định cũ, mức chi trả cho các bộ phim này lại không được vượt quá 2 lần mức nhuận bút, thù lao của tác phẩm điện ảnh có chi phí sản xuất bình quân được cơ quan có thẩm quyền phê duyệt. Điều này dẫn tới khó khăn cho đoàn làm phim xoay sở với mức kinh phí định mức đặt ra, ảnh hưởng tới chất lượng bộ phim. Vì thế, việc điều chỉnh quy định này là cần thiết, đáp ứng với yêu cầu thực tiễn. Tại dự thảo nghị định đang soạn thảo, mức chi trả cho ê kíp sáng tạo được “xác định trên cơ sở thỏa thuận cụ thể giữa các bên hoặc dựa vào tổng chi phí sản xuất đã được cơ quan có thẩm quyền thẩm định”.
Thứ hai, về tiền bản quyền trong quá trình khai thác, sử dụng các nội dung, đưa vào khai thác, sử dụng các quyền tác giả, quyền liên quan mà Nhà nước là đại diện chủ sở hữu hoặc đại diện quản lý; quản lý, sử dụng khoản tiền bản quyền thu được từ việc khai thác, sử dụng này; chi trả nhuận bút (tiền bản quyền) khuyến khích khi tác phẩm được khai thác, sử dụng chưa có quy định cụ thể, do các văn bản làm căn cứ ban hành Nghị định số 21/2015/NĐ-CP đến nay đã có nhiều sửa đổi, bổ sung, thay thế.
Thực tế cho thấy, các bộ phim do Nhà nước đặt hàng đã có doanh thu cao như Đào, phở và piano, Mùi cỏ cháy… Tuy nhiên, vấn đề chi trả tiền tác quyền trong khai thác sử dụng tác phẩm lại không được quy định tại Nghị định 21/2015-NĐ-CP, dẫn tới những thiệt thòi cho ê kíp sản xuất. Việc ra đời một nghị định mới với những quy định cụ thể hơn trong khai thác và sử dụng tác phẩm điện ảnh là việc cần phải có trong tình hình hiện nay.
Bên cạnh đó, thực tiễn thi hành Nghị định số 18/2014/NĐ-CP quy định về chế độ nhuận bút trong lĩnh vực báo chí, xuất bản có một số hạn chế, bất cập, chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn của lĩnh vực báo chí, xuất bản dẫn đến khó khăn, vướng mắc trong triển khai thi hành.
Việc chi trả theo Nghị định số 18/2014/NĐ-CP không phân biệt nguồn tài chính, trong khi hiện nay cơ chế tự chủ tài chính (thực hiện giao nhiệm vụ, đặt hàng, đấu thầu trên cơ sở định mức kinh tế - kỹ thuật được cơ quan có thẩm quyền ban hành) đối với đơn vị sự nghiệp công lập cho phép các đơn vị tự đảm bảo nguồn kinh phí hoạt động được quyết định mức chi cao hơn hoặc thấp hơn; Chưa quy định về tiền bản quyền khai thác, sử dụng tác phẩm báo chí, tác phẩm trong xuất bản; chưa quy định tiền bản quyền (nhuận bút) đối với xuất bản phẩm điện tử; các thể loại báo chí, xuất bản phẩm còn chưa phù hợp với quy định pháp luật chuyên ngành hiện nay.
Từ những lý do nêu trên cho thấy việc xây dựng và ban hành Nghị định quy định về tiền bản quyền trong các lĩnh vực: điện ảnh, mỹ thuật, nhiếp ảnh, nghệ thuật biểu diễn, báo chí, xuất bản, thay thế Nghị định số 21/2015/NĐ-CP và Nghị định số 18/2014/NĐ-CP là cần thiết, phù hợp với các quy định của pháp luật để bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ, khả thi, đáp ứng nhu cầu thực tiễn.
 |
| Những quy định mới tại dự thảo nghị định quy định về tiền bản quyền trong các lĩnh vực điện ảnh, mỹ thuật, nhiếp ảnh, nghệ thuật biểu diễn, báo chí, xuất bản nhằm từng bước tháo gỡ vướng mắc trong hoạt động của từng lĩnh vực. Ảnh: Huyền Thu |
Dự thảo nghị định quy định về tiền bản quyền trong các lĩnh vực điện ảnh, mỹ thuật, nhiếp ảnh, nghệ thuật biểu diễn, báo chí, xuất bản gồm 7 chương, 21 điều quy định cụ thể mức thù lao của từng thành phần sáng tạo ở từng lĩnh vực. Theo đó, đối tượng mà dự thảo nghị định áp dụng là các tổ chức, cá nhân sáng tạo tác phẩm bằng nguồn kinh phí thuộc ngân sách nhà nước, tổ chức, cá nhân khai thác, sử dụng quyền tác giả, quyền liên quan mà Nhà nước là đại diện chủ sở hữu hoặc đại diện quản lý trong các lĩnh vực: điện ảnh, mỹ thuật, nhiếp ảnh, nghệ thuật biểu diễn, báo chí, xuất bản.
Từ đó, nghị định này đã quy định đối với tiền bản quyền trong lĩnh vực điện ảnh được chi trả bao gồm: (1) Theo định mức kinh tế - kỹ thuật lĩnh vực điện ảnh; (2) Theo bảng tiền áp dụng đối với một số chức danh sáng tạo cụ thể, căn cứ vào thể loại, chất lượng của phim (Điều 4 dự thảo Nghị định). Ví dụ: Đối với phim truyện, biên kịch được chi trả 2,25 - 2,75%, đạo diễn 2,5 - 3,00% giá thành sản xuất phim...
Dự thảo có sự điều chỉnh căn cứ tính, từ “chi phí sản xuất” thành “giá thành sản xuất phim”, phù hợp với quy định pháp luật về giá, đồng thời điều chỉnh tỷ lệ tiền bản quyền của một số chức danh đối với loại hình phim tài liệu, phim khoa học trên cơ sở thực tiễn hoạt động sản xuất phim Nhà nước hiện nay. Cụ thể, người dựng phim được đề xuất chi trả 0,86 - 1,40% giá thành sản xuất phim (tăng so với mức 0,43 - 0,80% theo quy định tại Nghị định số 21/2015/NĐ-CP); họa sĩ giảm từ mức 1,00 - 1,50% hiện nay xuống còn 0,57 - 0,90% giá thành sản xuất phim). Việc điều chỉnh tỷ lệ tiền bản quyền này vẫn bảo đảm tổng tỷ lệ không tăng so với quy định hiện hành tại Nghị định số 21/2015/NĐ-CP.
Theo dự thảo, trường hợp chuyển thể từ tác phẩm văn học, sân khấu và các loại hình tác phẩm thể hiện dưới hình thức tương tự khác sang kịch bản điện ảnh thì biên kịch chuyển thể hưởng bằng 70% mức tiền bản quyền đối với biên kịch của tác phẩm cùng thể loại, phần còn lại được trả cho tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả của tác phẩm được sử dụng để làm tác phẩm chuyển thể.
Với lĩnh vực mỹ thuật, nhiếp ảnh, dự thảo nghị định đã đưa ra quy định trong khai thác, sử dụng tác phẩm trong phạm vi quốc tế, trong nước, khu vực, tỉnh thành phố trực thuộc trung ương, xã, phường, đặc khu trực thuộc cấp tỉnh, ngành. Trong trường hợp sử dụng tác phẩm mỹ thuật, nhiếp ảnh trong các hoạt động từ thiện, liên hoan, giao lưu hoặc các hoạt động khác không nhằm mục đích thương mại thì tiền tác quyền do bên khai thác, sử dụng thỏa thuận với chủ sở hữu quyền tác giả hoặc cơ quan đại diện thực hiện quyền của chủ sở hữu.
Với lĩnh vực sân khấu và các loại hình nghệ thuật biểu diễn khác, dự thảo nghị định quy định tiền bản quyền sáng tạo tác phẩm theo phương thức đặt hàng, giao nhiệm vụ, đấu thầu được chi trả theo khung quy định tại Điều 10 Nghị định này hoặc theo tỷ lệ phần trăm (%) doanh thu cuộc biểu diễn quy định tại Điều 11 Nghị định này…
Đạo diễn Đào Đức Thanh (Hãng phim Tài liệu và khoa học Trung ương) cho rằng, sự điều chỉnh của dự thảo nghị định lần này là phù hợp. Bởi thực tế hoạt động của các nhà sản xuất phim cho thấy có quá nhiều thứ trong việc quản lý chưa theo kịp với nhu cầu phát triển của xã hội. Sự điều chỉnh kịp thời, hợp lý giúp cho các nghệ sĩ yên tâm trong công việc của mình. “Tôi luôn mong muốn: Sự điều chỉnh đảm bảo tăng hơn so với trước đây” - đạo diễn Đào Đức Thanh nói.
