Nhớ lại quãng gần hai chục năm trước, vào lúc tên tuổi các bậc tiền bối của giới sưu tập tranh Hà thành “hào hoa phong nhã” lừng danh một thời, như ông Đức Minh, cụ Tô Ninh, ông Bổng, ông Bá Đạm hay bác Mạnh Phúc... dường như đã “rửa tay gác kiếm”, nhường lại “sới tranh pháo” cho các đàn em, là những người trẻ tuổi hơn, có thể ít sự hiểu biết thấu đáo kiến thức về mỹ thuật, kể cả ít niềm đam mê chơi tranh thực sự, nhưng “bạo tay, lắm tiền”, dám thực hiện nhiều cuộc mua bán, “thu gom” tranh không chỉ quanh quẩn hai thành phố lớn Hà Nội hay Tp. Hồ Chí Minh; thậm chí nhiều “phi vụ” đã trao tay cả trăm bức tranh đẹp, quý hiếm một thời vang bóng, những bộ sưu tập gần như “độc nhất vô nhị” của nhà tư sản Đức Minh “chắt chiu” một đời mới có, của các danh hoạ Việt Nam như Tô Ngọc Vân, Nguyễn Phan Chánh, Nguyễn Gia Trí, Trần Văn Cẩn, Bùi Xuân Phái, Dương Bích Liên, Nguyễn Tiến Chung, Nguyễn Sáng... Sự thất tán đáng tiếc “chia năm xẻ bảy” bộ sưu tập tranh đồ sộ của nhà sưu tập tranh Việt đầu tiên theo đúng nghĩa là ông Đức Minh, sau khi ông qua đời, đã bắt đầu manh nha cho sự hình thành một thị trường trao đổi mua bán, giao dịch sôi động ở Việt Nam cùng với sự xuất hiện của nhà sưu tập cũng là một nhà buôn tranh và cổ vật nổi tiếng Hà Thúc Cần, vốn là một Việt kiều ở Singapore về, từng khuấy động một giai đoạn khá dài khắp Bắc Trung Nam. Cho tới giờ vẫn không ít người trong làng tranh pháo ở Hà Nội và Tp. Hồ Chí Minh vẫn không giấu nổi sự luyến tiếc thời buôn bán trao tay tranh, nhặt nhạnh từng bức ký hoạ hay sơn dầu của Phái, sơn mài của Sáng hay của Nguyễn Tiến Chung, lúc ấy bất quá dăm bảy ngàn đôla một món đã nghĩ là to tát. Ai dè có bác cất kho để tận bây giờ, mỗi bức tranh của bậc danh hoạ, thiên hạ trả giá cả bạc tỷ vẫn chưa buồn bắt chuyện… Thế mới hay chuyện sưu tập tranh có bao giờ và có ai học hết chữ ngờ… Đến thế hệ thứ ba, các nhà sưu tập tranh Việt lại chứng kiến sự xuất hiện của những gương mặt mới, trẻ trung, năng động với niềm đam mê thực sự với tranh Việt một cách bài bản. Đó là Trần Hậu Tuấn, Bùi Quốc Chí, và Nguyễn Thiều Quang...
 |
| Nhà sưu tập Thiều Quang (Phải) và tác giả cùng một phần bộ sưu tập tác phẩm của các thế hệ họa sỹ Việt Nam. |
Có lẽ không nên so sánh Thiều Quang với bậc đàn anh như nhà sưu tập Trần Hậu Tuấn, người đã “lăn lóc” vào giới tranh pháo gần ba chục năm trước, từ “vốn liếng” đầu tiên với những bức tranh “phố Phái” bé tý xíu, rồi được cụ Phái “thương quý” như con cháu trong gia đình, dẫn dắt lân la qua mua tranh của các hoạ sĩ đàn anh Nguyễn Sáng, Dương Bích Liên, Nguyễn Tư Nghiêm... để anh dần dần từng bước trở thành một gương mặt đáng kể trong giới sưu tập tranh một cách bài bản, lớp lang, tự mình nghiên cứu và xuất bản sách giới thiệu hầu hết các gương mặt hoạ sĩ Việt Nam tiêu biểu có tranh trong bộ sưu tập của riêng mình. Cũng không may mắn như nhà sưu tập Bùi Quốc Chí, người con út của nhà sưu tập Đức Minh, người hiện đamg sinh sống tại Tp. Hồ Chí Minh với “tài sản” là một phòng tranh riêng mà một phần lớn trong đó là những di sản tranh quý hiếm của cha anh để lại; mà nhờ đó đã tạo nên niềm say mê và động lực thôi thúc anh dấn thân vào con đường trở thành nhà sưu tập tranh Việt… Tôi gặp gỡ Thiều Quang lần đầu tiên ở Tp. Hồ Chí Minh do nhà văn Châu La Việt giới thiệu. Lúc ấy tôi đang phải điều trị bệnh khá tốn kém. Châu La Việt nom thấy, biết là thằng em vất vả chuyện tiền bạc chi phí chữa bệnh, anh xăm xăm bảo: “Để anh giới thiệu em với Thiều Quang sưu tập tranh, bảo nó mua bộ tranh ngựa Lê Trí Dũng của em…” . Cũng từ một nghĩa cử ân tình đã gắn kết tôi với Thiều Quang sau buổi diện kiến làm quen ấy. Lúc đó tôi chưa có bất cứ một thông tin gì về Thiều Quang, ngoài chuyện biết anh là con trai trưởng của nhà văn Xuân Thiều, người nổi tiếng với các tiểu thuyết và truyện ngắn mà tôi từng đọc lúc còn là sinh viên Tổng hợp Văn... Cuộc gặp gỡ chóng vánh và chân thành. Sau này để hiểu rõ hơn về Quang, tôi seach trên mạng ra thông tin Thiều Quang vốn là một kỹ sư mỏ địa chất được đào tạo ở Đôn-nhét bên Ucraina, là một doanh nhân đang giữ chức vụ Phó Chủ tịch HĐQT của Techcombank… Sau cuộc gặp gỡ tại Tp. Hồ Chí Minh ấy, Thiều Quang có dịp ra Hà Nội, dù rất bận rộn chuyện họp hành, anh vẫn bố trí thời gian đến nhà tôi. Anh ngắm nghía hồi lâu khắp tầng một, rồi thong dong lên các tầng ngó nghiêng từng bức trong bộ tranh ngựa của hoạ sĩ Lê Trí Dũng đang treo kín cả năm tầng ngôi nhà tôi. Thiều Quang là một người sành sỏi về thẩm tranh, chỉ thoắt cái thấy anh lấy điện thoại ra chụp đánh dấu hơn hai chục bức tranh sen, ngựa đẹp nhất trong số tranh mà tôi đã bỏ công sưu tập trong suốt một phần tư thế kỷ qua... Lâu nay tôi luôn tự hào mình là người có nhiều tranh ngựa và sen của hoạ sĩ Lê Trí Dũng nhất... Cho tới lúc Thiều Quang chọn mua mấy chục bức trong bộ sưu tập của tôi, trả với giá tiền tỷ, thì tôi mới thực sự tin rằng anh là một nhà “sưu tập tranh khủng” như lời giới thiệu của Châu La Việt. Tuy nhiên tôi cũng ngạc nhiên vì sao Thiều Quang lại có vẻ thích chơi tranh ngựa và “thỉnh” về nhiều vậy, hay chỉ do “quý và thương tôi” nên muốn mua để “giúp đỡ” mình có tiền chữa bệnh?... Phải đến mãi sau này khi đã quen thân với nhau hơn, tôi mới hiểu thêm về tính cách khiêm nhường và sống ân tình với bạn bè của anh. Đặc biệt với những chuyện hiếu đễ, chu đáo với anh chị em trong gia đình và cha mẹ là điều không ai không nể phục…
Sau này khi đã thân nhau, mỗi khi có dịp ngồi trò chuyện, Thiều Quang vẫn hay tỉm tủm cười, vừa rít xì gà vừa thủng thẳng kể về cha mình. Nhà văn Xuân Thiều vốn tuổi Canh Ngọ (1930). Dạo đang công tác ở Tạp chí Văn nghệ quân đội cùng các nhà văn Nguyễn Khải, Nguyễn Minh Châu, Hồ Phương... được phân nhà ở Lý Nam Đế. Trong lúc mọi người thích nhà chung cư hay trên tầng cho lắm phòng, ít muỗi, thì cụ Xuân Thiều lại nhận cái nhà mái ngói cấp bốn, vốn là chuồng ngựa của tên quan tư Pháp ngày xưa. Cụ chẳng những không phàn nàn gì mà cười khà khà bảo cả nhà: “Mình tuổi ngọ, ở chuồng ngựa là đúng cách rồi!...” . Thế rồi thế gian biến cải, lúc vợ chồng Thiều Quang làm ăn phát đạt ở Nga về nước, cái nhà chuồng ngựa của gia đình đã đập đi xây lại thành nhà 5 tầng, mặt tiền phố Lý Nam Đế, giá trị bỗng tăng lên không lường. Rõ là có mua tranh ngựa treo đầy nhà cũng đáng…
Chia tay đàn ngựa quý trong bộ sưu tập của mình, tôi cũng tiếc lắm chứ. Nhưng cũng thầm cám ơn những con chiến mã tuyệt đẹp của hoạ sĩ Lê Trí Dũng đã cứu mình vào thời khắc khó khăn nhất… Những con chiến mã của tôi từng sải vó tung bờm hùng dũng kiêu sa trên tường nhà kia, giờ đã được chào đón bởi ông chủ sưu tập tranh mới Thiều Quang ở phương Nam... Sau khi nghe tôi kể lại chuyện mình đã nhường lại bộ sưu tập tranh ngựa quý về tay Thiều Quang, hoạ sĩ Lê Trí Dũng có vẻ bần thần và cả chút tiếc nuối, bởi biết sẽ ít có dịp được nhìn ngắm lại đàn ngựa quý mà mình đã khai sinh… Đàn ngựa ấy giờ đã tung vó phía trời Nam. Nhưng bù lại, chúng tôi lại có thêm người bạn mới…
Kể từ khi quen biết Thiều Quang, tôi được anh tin cậy, nhờ thay mặt anh ở Hà Nội để gặp gỡ, trao đổi chuyện mua bán tranh với các nhà sưu tập, các hoạ sĩ có tác phẩm anh đang tìm kiếm... Thiều Quang tâm sự, anh bắt đầu nảy ra ý tưởng muốn xây dựng một bộ sưu tập tranh Việt đại diện cho cả một thế kỷ hình thành và phát triển ở Việt Nam từ khi bắt đầu trở thành một doanh nhân thành đạt, có khả năng kinh tế để thực hiện ước mơ của mình... Là người thích hội hoạ, có vẽ vời từ nhỏ, không hiểu sao nhà văn Xuân Thiều xem tướng mạo, bấm tử vi thế nào mà phán cho ông con trai trưởng là người kỹ càng lí trí, giỏi tính toán, nên chắc sau này khó có thể thành hoạ sĩ… Vậy mà lúc đã bước qua tuổi “tri thiên mệnh”, niềm đam mê hội hoạ bỗng trỗi dậy một cách mạnh mẽ đến lạ lùng, làm thay đổi cả đường đời vốn thênh thang của Thiều Quang… Chị Minh Nguyệt, vợ anh, cũng đồng cảm với niềm đam mê mới mẻ và dự án đầy tâm huyết lớn lao của Thiều Quang: Xây bảo tàng tranh tư nhân trưng bầy một thế kỷ tranh Việt… Vậy là từ 10 năm nay, trong lúc vẫn đang là một doanh nhân, bận rộn tối ngày với công việc kinh doanh, Thiều Quang bắt đầu từng bước dấn thân vào sưu tập tranh. Tuy có hơi muộn mằn so với những tên tuổi đã thành danh khá lâu, song với tiêu chí và con đường đi của riêng mình, suốt 10 năm qua, lặng lẽ, âm thầm theo đuổi niềm đam mê sưu tập, cho đến nay, nhà sưu tập Thiều Quang với bộ sưu tập hơn một ngàn bức tranh, trong đó có rất nhiều tác phẩm quý hiếm, được sắp xếp rất bài bản, lớp lang, thống kê khá đầy đủ các tên tuổi hoạ sĩ trong suốt 100 năm của thế kỷ 20 ở Việt Nam, quả là một kho tàng đáng nể. Để có được như vậy, vợ chồng Thiều Quang - Minh Nguyệt đã có hàng chục chuyến bay rong ruổi Á - Âu, ngược xuôi Nam - Bắc để tìm kiếm, tham gia các phiên đấu giá tranh Việt tại Sotheby’s Hongkong hay Paris để từ đó đưa những tác phẩm thuộc hàng “bảo bối mỹ thuật Việt” trở về nước để dựng lại diện mạo một thế kỷ hình thành và phát triển của tranh Việt bằng bộ sưu tập của mình, từ những gương mặt hội hoạ bậc thầy người Pháp và người Việt, thế hệ sáng lập nên Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông dương, như Tacdieu, Nam Sơn, Imguinerty, Alec Ayme... đến lứa đào tạo đầu tiên gần một trăm hai mươi hoạ sĩ tài danh, với những tên tuối lớn được gọi là tứ trụ: Trí - Vân - Lân - Cẩn, cho tới thế hệ sau với bốn gương mặt nổi tiếng Nghiêm - Liên - Sáng – Phái, và những danh hoạ Nguyễn Tiến Chung, Lương Xuân Nhị, Văn Giáo, Trịnh Hữu Ngọc... hoặc được đào tạo khoá kháng chiến như Trọng Kiệm, Lưu Công Nhân, Trần Lưu Hậu, Lê Huy Hoà, Mai Long, Hồ Hữu Thủ… Lứa hoạ sĩ đương đại trong bộ sưu tập của Thiều Quang cũng thấy tác phẩm của Văn Chiến, Lê Trí Dũng, Xuân Chiểu, Trần Châu, Thành Chương, Đặng Tiến, Đặng Xuân Hoà, Phạm Luận, Mai Xuân Oanh... hay cả những hoạ sĩ trẻ như Phương Bình, Nguyễn Nghĩa Cương, Bình Nhi, Doãn Hoàng Lâm… anh đều chọn theo gu sở thích của riêng minh. Ngoài ra còn phải kể đến những bức tranh quý hiếm của cụ Nguyễn Phan Chánh, Tôn Thất Đàm, Lê Bá Đảng… hay “bộ tứ” hoạ sĩ Việt kiều từng theo học Mỹ thuật Đông dương tại Pháp là Lê Phổ - Vũ Cao Đàm - Mai Trung Thứ - Lê Thị Lựu, đều được hai vợ chồng nhà sưu tập giành lại từ bao cuộc tham gia đấu giá tranh ở Pháp hay Hongkong, với niềm say mê tự tôn dân tộc. Anh chị đã bổ xung cho bộ sưu tập của mình phong phú hơn bất kỳ một bảo tàng nghệ thuật nào ở nước ta hiện nay. Chỉ riêng mảng tranh chân dung tự hoạ của gần một trăm hoạ sĩ Việt danh tiếng hiện đang trưng bày tại nhà Thiều Quang cũng đã đủ để kinh ngạc người xem… Một kho tàng đang được sắp đặt lớp lang, bảo quản chu đáo chờ công trình Bảo tàng Mỹ thuật tư nhân mang tên Quang San đang được gấp rút thi công, mà theo kế hoạch của Thiều Quang thì sẽ hoàn thành vào cuối năm sau theo bản vẽ mà Thiều Quang đã vạch ra…
Từ một niềm đam mê, nhà sưu tập Thiều Quang đang làm nên một việc hết sức có ý nghĩa, là lưu giữ và đem đến cho công chúng cơ hội thưởng thức những tác phẩm nghệ thuật mà các thế hệ họa sĩ Việt Nam đã sáng tạo nên, như một giá trị văn hóa dân tộc vô cùng quý giá. Không chỉ có thế, tôi được biết mới đây vợ chồng Thiều Quang - Minh Nguyệt vừa có chuyến đi London để đưa cô con gái út Anh Thư vào học về Quản lý nghệ thuật tại Trường đại học danh tiếng Goldsmith Univerty ở Anh quốc. Vậy là trong tương lai, niềm đam mê của anh chị sẽ tiếp tục được nuôi dưỡng và toả sáng…
Trương Nhuận | Báo Văn nghệ
