Hạn chế hay cân nhắc không đưa thông tin, hình ảnh người nổi tiếng, người có ảnh hưởng vi phạm pháp luật là phương án được khá nhiều đại biểu đồng tình ủng hộ khi tham dự hội nghị lấy ý kiến cho dự thảo Bộ quy tắc ứng xử văn hóa trên không gian mạng do Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch mới đây tại Hà Nội. Tuy nhiên, nhiều ý kiến cho rằng: thực thi hệ thống quy tắc ứng xử văn hóa trên không gian mạng cần phải kết hợp chặt chẽ giữa khung pháp lý, cơ chế quản lý, tuyên truyền giáo dục và trách nhiệm cộng đồng.
Bộ Quy tắc ứng xử văn hóa trên không gian mạng áp dụng cho 5 nhóm đối tượng: Cá nhân; Cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp; Tổ chức, doanh nghiệp cung cấp dịch vụ mạng xã hội, nền tảng số trong và ngoài nước; Nhà cung cấp dịch vụ Internet; Cơ quan báo chí, đài phát thanh, truyền hình, các công ty truyền thông, quảng cáo, các công ty tổ chức nghệ thuật biểu diễn.
 |
| Sau khi thể hiện ca khúc có chứa ngôn từ lệch chuẩn, ca sĩ Jack mới đây đã xin lỗi, thông báo tạm ngưng biểu diễn. Ảnh: FBNV |
Mới đây, vụ việc ca sĩ Jack giới thiệu ca khúc mới, trong đó có những ca từ phô trương quá mức, hạ thấp người khác, coi đồng tiền là thước đo giá trị con người… đã tạo ra luồng ý kiến phản đối của khán giả, bày tỏ thái độ bức xúc với hành động của nam ca sĩ này. Trước đó, nữ rapper Pháo cũng được cho là sử dụng âm nhạc cũng như mạng xã hội để bày tỏ công kích cá nhân trong chuyện tình cảm. Nam rapper Dế Choắt lại đưa ra những chê bai các rapper nổi tiếng khác bằng ngôn từ, cố tình chỉ ra những điểm sai sót để hạ bệ những người mình không ưa…
Nhiều vụ việc như vậy ngay lập tức gây sự chú ý của cộng đồng mạng, fan hâm mộ nhưng về lâu dài, nó tạo ra những ấn tượng không tốt khi lợi dụng âm nhạc để tung ra các “drama” thay vì nâng cao thẩm mỹ công chúng, là phương tiện để một số ca sĩ, người có ảnh hưởng trên mạng xã hội phát biểu những suy nghĩ lệch chuẩn, không hướng thiện và không có tinh thần xây dựng. Bên cạnh đó, lợi dụng hình ảnh, một số cá nhân người có ảnh hưởng tham gia quảng cáo cho các sản phẩm, nhãn hàng kém chất lượng, lợi dụng niềm tin của công chúng để trục lợi… Những vụ việc nảy sinh gần đây cho thấy: việc ban hành việc ban hành Quy tắc ứng xử văn hóa trên không gian mạng thực sự cấp thiết.
Hiện nay cả nước có có khoảng 78,44 triệu người dùng Internet, (tương đương 79,1% dân số), có 78 triệu tài khoản mạng xã hội nhưng chủ yếu là các tài khoản trên các nền tảng mạng xã hội nước ngoài cung cấp vào Việt Nam như Facebook, TikTok và YouTube, dự kiến còn tiếp tục tăng trong thời gian tới. Người dùng không chỉ tiếp nhận thông tin mà còn trực tiếp tham gia sản xuất, chia sẻ nội dung. Với số người dùng mạng xã hội cũng như các nền tảng số liên tục gia tăng thì việc bùng nổ dữ liệu trên không gian mạng cũng là điều dễ hiểu và việc kiểm soát sẽ gặp nhiều khó khăn. Trong đó, nhiều người dùng Internet chưa ý thức đầy đủ trách nhiệm pháp lý và ứng xử văn hóa khi tham gia không gian mạng, dẫn đến hành vi thiếu chuẩn mực, thậm chí vi phạm pháp luật. Mức độ nguy hiểm hơn, thông tin sai lệch trên không gian số đã trở thành môi trường, công cụ thuận lợi để một số đối tượng, thế lực thù địch thực hiện các hành vi vi phạm pháp luật, tuyên truyền chống phá Đảng, Nhà nước; xuyên tạc đường lối, chính sách… gây hoang mang dư luận. Một trong những khó khăn đặt ra với các nhà quản lý chính là việc kiểm duyệt nội dung khi các nền tảng quốc tế như Facebook, TikTok, YouTube đang nắm giữ thị phần lớn. Điều này đặt ra thách thức lớn cho công tác quản lý dịch vụ xuyên biên giới, khó lường trước và kiểm soát những nội dung xấu, độc, hại, vi phạm pháp luật.
Để chấn chỉnh hiện tượng này, các cơ quan quản lý, cơ quan chức năng đã có những biện pháp. Mới đây, Ban Tuyên giáo và Dân vận Thành ủy TP.HCM đã đưa ra đề nghị, cân nhắc không mời các nghệ sĩ có những ca khúc trái thuần phong mỹ tục, lệch chuẩn văn hóa, dự các sự kiện của thành phố, cụ thể bằng công văn gửi tới Sở Văn hóa, Thể thao TP.HCM, Hội Âm nhạc TP.HCM, Hội đồng Lý luận phê bình văn học của Thành phố và các cơ quan báo chí trên địa bàn. Bên cạnh đó, nội dung, hoạt động biểu diễn của các nghệ sĩ tại phòng trà, chương trình âm nhạc xã hội hóa do tư nhân tổ chức… cũng phải tuân thủ các quy định pháp luật, chuẩn mực văn hóa. Ông Nguyễn Ngọc Hồi - Phó giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao TP.HCM cho rằng: vẫn phải nghiên cứu quy định khác để xử lý người vi phạm, đưa ra các quy định thưởng có phạt rõ ràng như các bộ tiêu chuẩn cộng đồng của các nền tảng mạng đưa ra cho người dùng, nếu bộ quy tắc chỉ là những định hướng, khuyến khích hành vi mà không có hiệu lực pháp lý thì có lẽ vẫn chưa đủ sức răn đe.
Đồng quan điểm trên, Cục trưởng Cục Nghệ thuật biểu diễn, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Nguyễn Xuân Bắc khẳng định sẽ kiên quyết chấn chỉnh hiện tượng ngôn ngữ phản cảm, lệch chuẩn văn hóa trong một số ca khúc, ngăn chặn những tác động xấu đến cộng đồng, đặc biệt là thế hệ trẻ.
Ông Nguyễn Lâm Thanh - Giám đốc TikTok Việt Nam cho rằng: Việc đưa bộ quy tắc này vào cuộc sống vẫn còn khá nhiều khoảng cách. Nếu Luật, Nghị định đưa ra những quy định mang tính bắt buộc thì Bộ quy tắc mang tính khuyến khích thuộc về phạm trù đạo đức. “Sau khi Bộ quy tắc ứng xử được phê duyệt, chúng ta cần gắn liền với những giá trị văn hóa truyền thống, xây dựng tiêu chuẩn tích hợp gắn với đề án phát triển công nghiệp văn hóa, chính sách ưu tiên những người tích cực đóng góp cho lĩnh vực này. Như vậy chúng ta sẽ tạo đà phát triển công nghiệp văn hóa từ gốc, trên không gian mạng”, ông Nguyễn Lâm Thanh bày tỏ.
Trong khi chờ đợi những quy định cụ thể trong quy tắc ứng xử thì rất cần thực hiện các sáng kiến nhằm nâng cao năng lực số cho người dùng Internet ở Việt Nam. Đại diện Công ty Meta (đơn vị sở hữu các mạng xã hội như Facebook, Instagram và WhatsApp) cho biết hiện tại Meta đã có chương trình đào tạo nâng cao kĩ năng số cho người sử dụng trên toàn cầu. Riêng ở Việt Nam đã có gần 1 triệu thanh thiếu niên, 100.000 giáo viên được tham gia đào tạo, tập trung nhiều vào kĩ năng mềm: thái độ ứng xử, cách tự bảo vệ mình và cách phản biện trên không gian mạng. Hai năm trở lại đây trong bối cảnh AI phát triển mạnh mẽ, Meta bắt đầu đưa ra nội dung về tư duy phản biện cho người dùng, nhận biết để tránh bị thao túng bởi AI.
Để hướng mọi hành vi trên không gian mạng phải vừa tuân thủ pháp luật, vừa phù hợp với giá trị văn hóa và đạo đức xã hội, ngoài việc kiểm duyệt chặt chẽ nội dung, chủ động rà quét, phát hiện và ngăn chặn các hành vi để lừa đảo, phát tán tin giả hoặc quảng cáo vi phạm pháp luật; khuyến khích ứng xử chuẩn mực, cần đặc biệt coi trọng giáo dục công dân số, với các chương trình đào tạo kỹ năng số, giáo dục văn hóa ứng xử trên mạng được đưa vào trường học từ cấp tiểu học đến đại học.
