Không thể nói mọi cách tân của anh đều đã tới đích. Nhưng anh không nản. Tập thơ THE SUN OF NOW – NGÀN BÀI THƠ KHÁC của anh là một cố gắng mới. Tập thơ dày 1.011 trang, chia làm 3 phần. Phần 1: Con đường nhân loại. Phần 2: Cánh én bay chậm hơn mùa xuân. Phần 3: Sự gọn gàng của hình thức. So với các tập thơ đã in, tập thơ mới này của anh có sự mở rộng về mặt đề tài và co lại rất ngắn về số câu trong bài. Có cảm tưởng anh huy động tổng lực vào tập thơ này. Tôi đã rất kiên trì đọc nó, trong sự chờ đợi. Tôi tự khuyến khích đọc thật chậm, đọc đi đọc lại rất kĩ từng bài, để thấy hết những cố gắng của tác giả. Ưu điểm đầu tiên, dễ thấy nhất là tác giả đã rất có ý thức làm tăng tính hàm xúc của thơ. Các bài thơ đều rất ngắn. Có bài chỉ 2 dòng, hầu hết không quá 5 dòng thơ. Ưu điểm thứ hai là anh dày công thay đổi giọng điệu. Với một ngàn bài thơ, làm được thế không phải dễ.
 |
| Nhà thơ Trần Lê Khánh |
Đi vào nội dung tập thơ, ta thấy tác giả thật tự do. Anh có thể đi vào mọi ngõ ngách của đời sống. Kết quả tập thơ rất phong phú và đa dạng. Tất nhiên không phải lúc nào cảm xúc cũng đi kịp lý trí. Nhưng bao trùm lên tất cả, ta thấy anh thật thông minh. Trong tập thơ này, tác giả rất coi trọng tính phi lý và ngẫu nhiên. Ở những bài thơ đạt nhất, đều rất gợi. Trần Lê Khánh rất mạnh ở tưởng tượng. Đây là một lợi thế để anh đem đến những vẻ đẹp mới cho thơ, trên cơ sở những vật liệu cũ.
 |
| Tập thơ của Trần Lê Khánh |
Hạt sương Ngủ trên chiếc lá
Giật mình thức giấc Thấy mình mầu xanh
(Nirvana)
Hai câu đầu không có gì mới. Đến câu thứ ba, bài thơ bắt đầu chuyển động. Đến cái kết thì thật bất ngờ. Đọc câu kết người ta mới thấy cái lý của hai câu mở đầu. Cái cảm giác vừa quen vừa lạ là cảm giác ta thường bắt gặp trong suốt tập thơ này. Điều đó chứng minh, cái mới bắt đầu từ cái cũ, cái lạ bắt đầu từ cái quen. Mặt khác “Chiếc lá” của câu đầu và “mầu xanh” ở câu cuối có sự liên hệ với nhau. Do đó sự liên tưởng của bài thơ gây bất ngờ thú vị, hoàn toàn chấp nhận được. Tương tự với mối liên tưởng này, nhưng bài thơ “Tình yêu không nguyên nhân” lại gây ra một hiệu ứng khác
Hàng cây
Rũ xuống một cơn mưa
Con chuồn chuồn Bay đi trong nước mắt
Nhà thơ đưa ra một hiện tượng và dành quyền suy đoán cho người đọc. Đây là một bài thơ có số phận. nó có mối liên hệ bên trong và bên ngoài. Bên ngoài là cơn mưa thì chuồn chuồn ướt cánh. Bên trong là “bay đi trong nước mắt”. Bài thơ làm ta xúc động vì sự hữu tình của tác giả. Ta tiếp nhận một sự rung động thấm sâu vào cảnh quan. Sau cùng, ta nhận ra tâm trạng và chỗ đứng của nhà thơ.
Một trong những thủ pháp của thơ thiền là tác giả tự dấu mình đi để cho hình tượng lên tiếng. Trong tập thơ này, Trần Lê Khánh có khá nhiều những câu thơ như vậy
Mùa đông
Mặt trời hướng mặt Vào đoá hướng dương
(Chân lý)
Chồi non đỏ bật ra
Là suy nghĩ của cái cây Về mùa xuân lần cuối
(Người đàn bà Tây Bắc)
Bình yên Là quả đào tiên
Người ăn không nên lột vỏ
(Yêu nữa và yêu mãi)
Sương mù Những bông hoa gạo
Tự thiêu mình Để soi lối
(Một người đàn bà đi lạc)
Đọc những câu thơ trên có thể người ta nảy ra ý nghĩ cho rằng tác giả trốn mình vào thiên nhiên mà quay lưng lại với những vấn đề xã hội. Kỳ thật thì không phải thế. Bởi thiên nhiên cũng là một mặt của đời sống. Hơn nữa thiên nhiên ở đây đã được tái hiện qua cảm hứng của nhà thơ, nó cho ta thấy vẻ đẹp tâm hồn của tác giả.
Trở lại đời thường, Trần Lê Khánh rất quan tâm đến vấn đề đạo đức và số phận con người. Điều đáng nói là viết về vấn đề gì anh cũng cố gắng tìm cách nói riêng, tránh lối mòn. Phê phán thói giả dối, đạo đức giả, anh viết
Khổ thân cho nụ cười
Nó bị gắn lên môi Một con rối
(Cánh cửa thiền)
Nụ cười ở đây đã bị đặt nhầm chỗ. Nó đã bị lợi dụng để làm vật che đậy cho sự trống rỗng của những kẻ đạo đức giả. Vấn đề không mới nhưng cách nói có tìm tòi.
Đã có quá nhiều thi sĩ viết về lá, đến lượt Trần Lê Khánh anh lại tìm ra được ý mới. Đó là hiệu quả của việc làm, một tiêu chuẩn quan trọng nhất của sự đánh giá. Trong bài “Sống phóng khoáng”, anh viết
Giống như người lữ khách
Tuổi của chiếc lá
Được tính bằng
Số lần bóng râm
Cách nói mới dựa trên nguyên tắc lấy kết quả để đo sự việc. Một trong những dụng công của THE SUN OF NOW – NGÀN BÀI THƠ KHÁC là ở tính phát hiện. Do thay đổi chỗ đứng, Trần Lê Khánh có cách nhìn mới khi soi vào những sự vật cũ để tìm ra những ý nghĩa mới mẻ, bất ngờ. Chẳng hạn
Thời gian chui vào
Những nếp nhăn
Nhưng không ra lại được
(Hô thần nhập tượng)
Loài cá mập
Dấu bí mật của biển
Vào những chiếc răng
(Em chọn điều mình muốn)
Ngôi nhà hoang phế
Bóng tối đổ hết vào
Một con mèo đen
(Đầu tư vào nỗi khổ)
Trong quán cà phê
Chiếc ghế cũ
Làm mới mình
Bằng người ngồi
(Marketing 5.0)
Những phát hiện mới thường đi kèm với cách nói mới, tạo ra sức gợi của một bài thơ. Trần Lê Khánh có những bài thơ rất ảo, nó tạo ra diện mạo mới của bài thơ và mở rộng biên độ của liên tưởng.
Trên con đường vô định
Chỉ cần rẽ trái
Em sẽ gặp mùa thu
Mùa xuân khóc
Quay mặt ra ngoài
Mùa thu khóc
Quay mặt vào trong
(Người lãnh đủ)
Chưa có con chim én nào
Bay nhanh hơn mùa xuân
Chiều nay chúng không về tổ
(Tình yêu)
Ở đây, tưởng tượng đóng vai trò chủ đạo. Nó có tác dụng gợi cảm và gợi nghĩ. Chất thơ mà nó gợi ra xoá mờ ranh giới giữa thật và ảo, giữa cái có thể và không thể. Nó mở rộng không gian suy tưởng của người đọc. Trần Lê Khánh mạnh ở tưởng tượng. Tuy vậy tưởng tượng nào có liên hệ, có gốc rễ với đời sống thì nó dễ làm ta cảm động, ý nghĩa của nó vang xa. Chẳng hạn như
Đêm nay
Chăn gối ở gần
Chúng vẫn thèm hơi ấm
(Những gì bóng tối không bỏ lại)
Lễ hội Hallowen của loài quỷ
Mặt nạ của chúng
Là những khuân mặt phụ nữ
Đẹp nhất trần gian
(Quá đáng)
Cửa hé
Bóng tối ùa vào
Như nhớ nhung
Không bao giờ đủ
(Sự tưởng tượng của lửa)
Em là diễn viên xiếc
Đi trên sợi dây thừng
Một bên là lòng người
Một bên là vực thẳm
(Nơi nguy hiểm nhất là nơi an toàn nhất)
Nhớ anh
Đong lại buổi chiều
Xem em hụt mất
Bao nhiêu hững hờ
(Định luật bảo toàn)
Đó là những bài thơ có nhan sắc nhất trong tập thơ này. Vì nó chạm tới tình người. Nó vừa cho ta thấy sự thông minh vừa cho thấy sự mong đợi của tác giả. Và sau cùng, nó phải gợi ra một cái gì về con người, về cuộc đời. Đó là cái khó cho thơ nói chung, đặc biệt là với thơ ngắn. Bởi vì thơ ngắn là sự khái quát cuộc sống dưới dạng cô đọng nhất và minh triết nhất.
Mấy năm gần đây, thơ của Trần Lê Khánh xuất hiện khá tập trung trên các cơ quan xuất bản, báo chí của Hội Nhà văn Việt Nam. Tình yêu thơ ca của anh thật nồng nhiệt. Anh rất có ý thức đi tìm cái mới, mang dấu ấn riêng của thơ mình. Anh gây được sự chú ý, theo dõi của những người yêu thơ. Tập thơ THE SUN OF NOW – NGÀN BÀI THƠ KHÁC ghi nhận một bước phát triển mới của anh góp phần làm đa dạng phong phú tình hình thơ hiện nay. Viết một ngàn bài thơ khó có thể nói, bài nào cũng hay cả. Qua tập thơ này, Trần Lê Khánh càng có thêm sự trải nghiệm để hoàn thiện và làm giàu có thêm một dấu ấn, một bản lĩnh thơ mà bạn đọc đang chờ đợi.
Hà Nội, ngày 13.12.2022
-------------
* Bài viết được rút từ tập "Ám ảnh chữ" của nhà thơ Hữu Thỉnh
