Từ các võ sĩ cổ xưa đến những người đi xe đạp của chủ nghĩa vị lai, từ cung thủ đến vận động viên chạy bộ... Thể thao (đặc biệt là điền kinh) thể hiện vẻ đẹp của cơ thể con người và cung cấp chất liệu sáng tạo phong phú cho điêu khắc, hội họa, nhiếp ảnh và phim, mang lại nguồn cảm hứng và thách thức lớn cho các nghệ sĩ.

Khi Thế vận hội Olympic 2024 bắt đầu tại Paris, tờ báo The Guardian của Anh đã chọn ra 20 tác phẩm nghệ thuật thể thao đáng nhớ, cũng là lúc chúng ta có cơ hội nhìn lại những kiệt tác nghệ thuật về mùa thể thao được nhào nặn bởi những nghệ sĩ vĩ đại nhất trong quá khứ.

Việc mô tả các môn thể thao đã là một truyền thống từ thời cổ đại. Thế vận hội Olympic cổ đại không chỉ là cách để các quốc gia thành phố Hy Lạp khác nhau cùng nhau tham gia thi đấu giao hữu. Nhiều môn thể thao được mô tả chuyển động được tìm thấy trong các ngôi mộ Ai Cập cổ đại. Thế vận hội Hy Lạp cổ đại đã truyền cảm hứng giúp cho nghệ thuật có được một bước nhảy vọt, khi các nhà điêu khắc và họa sĩ gốm sứ phát hiện ra ngôn ngữ dành cho tốc độ.

Sự hồi sinh của Thế vận hội vào cuối những năm 1800 trùng hợp với sự ra đời của nghệ thuật hiện đại - và cũng như các nghệ sĩ cổ điển được truyền cảm hứng từ điền kinh, họ đã nhìn nhận thể thao dưới con mắt giải phóng của chủ nghĩa lập thể và say mê bởi nghệ thuật pop.

1. Huy chương vàng - Cô Gái Chạy (Running Girl) của nghệ sĩ Hy Lạp cổ đại vô danh, 520-500 TCN

Thế vận hội cổ đại chỉ dành cho nam giới, nhưng phụ nữ có một phiên bản riêng tại địa điểm thể thao thiêng liêng Olympia. Được tổ chức bốn năm một lần để vinh danh Hera, vợ của Zeus, các trò chơi này chỉ có một sự kiện: chạy. Bức tượng đồng này của một cô bé miêu tả một vận động viên trong các trò chơi Heraean. Cô ấy mặc một chiếc váy ngắn, bị nâng lên để lộ cơ bắp. Đây là một cách tiên phong để miêu tả năng lượng và chuyển động của con người trong khát vọng được giải phóng của người Ai Cập. Bức tượng miêu tả cô ấy khi quay lại nhìn phía sau đã vượt ra ngoài sự xuất sắc thể chất đơn thuần để gợi ý về tiềm năng vô hạn của con người – để tạo ra những ý niệm về sự tự do, vấn đề chính trị, và sứ mệnh mới. Sự khám phá những kỳ tích lớn có thể được nhân cách hóa ở đây không phải bởi một người ném đĩa mà bởi một cô gái đang chạy về tương lai.

Bức tranh bên trái là bài thơ của Fiona Banner; và bên phải làBức tượng đồng miêu tả một vận động viên trong Các trò chơi Heraean

2. Huy chương bạc - Người Khỏa Thân Siêu Nhân (Superhuman Nude) của Fiona Banner, 2011

Banner đảo lộn mong đợi về nghệ thuật thể thao bằng cách sử dụng lời nói thay vì hình ảnh để miêu tả một vận động viên chạy nhanh. Nó giống như Người Ném Đĩa của Myron được viết lại bởi Sappho. Nhưng có một sự đảo lộn sâu hơn: thay vì ca ngợi một cơ thể "hoàn hảo", vận động viên mà cô ấy thần thoại hóa là một vận động viên Paralympic. Tác phẩm nghệ thuật mạnh mẽ và sâu sắc nhất xuất phát từ Thế vận hội London, đây là một suy ngẫm về ý nghĩa của việc xem điền kinh, khi Banner chuyển dòng suy nghĩ của mình thành một bài thơ văn xuôi với sức mạnh của điêu khắc.

Tác phẩm về các lý tưởng về sự hoàn hảo cơ thể được quảng bá bởi chủ nghĩa phát xít và chủ nghĩa phát xít ở châu Âu những năm 1930

3. Huy chương đồng - Olympia của Leni Riefenstahl, 1938

Bộ phim về Thế vận hội 1936 của Hitler là một trong những tác phẩm nghệ thuật thể thao vĩ đại nhất mọi thời đại. Bắt đầu từ những tàn tích của Olympia cổ đại, máy quay nhạy cảm của Riefenstahl vẽ nên những liên tưởng mạnh mẽ giữa Hy Lạp cổ đại và các lý tưởng về sự hoàn hảo cơ thể được quảng bá bởi chủ nghĩa phát xít và chủ nghĩa phát xít ở châu Âu những năm 1930. Vẻ đẹp chưa bao giờ khiến cho ngươi xem buồn nôn và đáng sợ đến thế.

4. Sự Năng Động của Cầu Thủ Bóng Đá (Dynamism of a Soccer Player) của Umberto Boccioni, 1913

Những người theo chủ nghĩa tương lai Ý tôn thờ tốc độ, thể thao và tất cả những gì mới mẻ. Nhưng Boccioni, nghệ sĩ vĩ đại nhất của phong trào này, đủ thông minh để giữ các nghiên cứu về chuyển động của mình cố định vào hình tượng con người. Ở đây, cơ thể của một cầu thủ bóng đá đầy nhiệt huyết bùng nổ thành các mảnh vỡ và tia sáng, mỗi khoảnh khắc của chuyển động vang lên trong một trường ánh sáng rung động.

5. Những Người Chơi Bóng Trên Bãi Biển (Ballplayers on the Beach) của Pablo Picasso, 1928

Các hoạt động trên bãi biển, gần như khỏa thân và khoái lạc, đã được những nghệ sĩ, nhà văn và giới thượng lưu tiên phong ở miền nam nước Pháp vẽ lại. Picasso mô tả một trò chơi bóng đầy năng lượng hoang dã, nhưng không theo phong cách cổ điển hoặc tinh thần anh hùng của Leni Riefenstahl. Đối với ông, trò chơi này hoàn toàn là việc cơ thể được giải phóng trong sự tự do hoang dã.

6. Những Tay Đua Thuyền Độc Mộc (The Champion Single Sculls) của Thomas Eakins, 1871

Rất nhiều hình ảnh về thể thao, từ Người Ném Đĩa trở đi, đều xoay quanh chuyển động và năng lượng, nhưng bức tranh này ghi lại một khoảnh khắc nghỉ ngơi. Tay đua thuyền đơn độc này, trong tác phẩm có phụ đề "Max Schmitt trong một chiếc thuyền độc mộc", dừng lại trên mặt nước tĩnh lặng. Eakins ghi lại khoảnh khắc đó với độ chính xác và yên bình lạ thường, từ bầu trời như đông cứng đến những hình ảnh phản chiếu giống như ảnh chụp và sự cô lập triết lý của tay chèo thuyền nhợt nhạt.

Whistlejacket xứng đáng được tôn trọng như bất kỳ vận động viên là con người nào.

7. Whistlejacket của George Stubbs, khoảng 1762

Con người từ lâu đã sử dụng ngựa vào thể thao, từ các cuộc thi đấu hiệp sĩ đến các sự kiện cưỡi ngựa Olympic ngày nay. Bức chân dung này của một con ngựa đua nổi tiếng là một trong những nghiên cứu tốt nhất về một "vận động viên". Tính khí nóng nảy, căng thẳng với tốc độ dư thừa, được huấn luyện tuyệt vời và là một kỳ quan thể chất, Whistlejacket xứng đáng được tôn trọng như bất kỳ vận động viên là con người nào.

8. Người Ném Đĩa của Myron, khoảng 460-450 TCN

Tác phẩm huyền thoại này là biểu hiện thuần khiết nhất, hoàn hảo nhất của nghệ thuật Hy Lạp cổ đại về sự say mê với chuyển động của con người. Và nó thực sự là một huyền thoại – vì nguyên bản của Myron đã mất từ lâu. Hiện tại nó được biết đến qua nhiều bản sao được thực hiện vào thời La Mã. Bức tượng bằng đá cẩm thạch của Bảo tàng Anh, với phần đầu được phục hồi không đúng cách, từng thuộc sở hữu của Hoàng đế Hadrian

9. Mục tiêu với Bốn Gương Mặt của Jasper Johns, 1955

Những vòng tròn lan tỏa của mục tiêu, quen thuộc trong bắn cung và bắn súng Olympic, trở nên vô cùng bí ẩn trong kiệt tác khái niệm này. Bằng cách thêm bốn khuôn mặt, Johns tăng cường cảm giác rằng mục tiêu của mình vừa mang tính cá nhân, thậm chí cả tình dục, vừa là thể thao. Và tác phẩm của ông đã đạt đến đỉnh điểm của cảm xúc.

Ioannis Mantas/Alamy

10. Các cung thủ bắn vào một bức tượng của Michelangelo, khoảng 1530

Nghệ thuật thời kỳ Phục hưng không tập trung nhiều vào thể thao như chúng ta biết, mà ưa thích các cuộc thi đấu, săn bắn và múa hơn là bất cứ điều gì giống với thể thao hiện đại (hoặc Hy Lạp). Tuy nhiên, trong bức vẽ phấn đỏ tuyệt đẹp này, những cung thủ khỏa thân của Michelangelo đều nhắm bắn đam mê vào cùng một mục tiêu nam giới, trong một tác phẩm dường như kết hợp cả nghệ thuật cổ điển và tình yêu Hy Lạp.

11. Bích họa đấm bốc Akrotiri của một nghệ sĩ Minoan vô danh, khoảng 1700 TCN

Những võ sĩ này đứng đối mặt với phong cách và sự tự tin, nhưng họ đã được miêu tả trong một thế giới mà những gì chúng ta gọi là thể thao có thể đồng thời là một nghi thức tôn giáo, như trong nghi lễ Minoan cổ đại của việc nhảy qua những con bò. Ở đây, thể thao như chúng ta biết đang hình thành, phát triển trong màu sắc sống động.

12. Bể Bơi của Henri Matisse, 1952

Những người mặc đồ bơi màu xanh dương lướt và nhảy múa trong không gian tác phẩm của Matisse, được tạo hoàn toàn từ các mảnh giấy cắt. Sử dụng những phương tiện đơn giản nhất, giống như trẻ con, ông có thể gợi ý rất nhiều. Màu sắc và các hình dạng giống như sóng của những người bơi là sự hợp nhất tuyệt vời giữa cơ thể con người và nước, như thể người bơi và bể bơi là một.

13. Tại Sân Vận Động Đua Xe Đạp (Velodrome) của Jean Metzinger, 1912

Máy bay, ô tô nhanh, ánh sáng điện – có nhiều công nghệ mới khiến các nghệ sĩ hứng thú vào đầu thế kỷ 20, nhưng một trong những điều phổ biến nhất là đua xe đạp tốc độ. Trong con mắt lập thể của Metzinger, Velodrome là một loại sân vận động mới, nơi con người và máy móc trở thành một biểu tượng của một loại anh hùng mới.

14. Muhammad Ali bởi Andy Warhol, 1978

Warhol có thể không phải là người hâm mộ thể thao lớn nhất thế giới nhưng ông hiểu được sự nổi tiếng - và ít vận động viên nào có sức hút hay tài hùng biện như Ali. Sau khi giành được huy chương vàng Olympic với tên Cassius Clay, ông đã vươn tầm ra toàn cầu, cuộc sống của ông đan xen giữa thể thao và ngôn ngữ. Warhol, ít thành thạo về ngôn từ hơn, nên ông chỉ đơn giản là quan sát.

15. The Cup We All Race 4 bởi John Frederick Peto, 1905

Bức tranh ảo ảnh bí ẩn này về một chiếc cúp thiếc bị hư hỏng trên một bức tường phòng thay đồ hoặc bảng thông báo câu lạc bộ là một cái nhìn mỉa mai về thể thao. Ai đó đã viết nguệch ngoạc "THE CUP WE ALL RACE 4" (cái cúp mà chúng ta luôn tranh giành đấy) xung quanh nó, một bình luận chua chát về những huy chương và danh hiệu lấp lánh mà các vận động viên dành cả cuộc đời để giành lấy.

TCD/Prod.DB/Alamy

16. Raging Bull bởi Martin Scorsese, 1980

Martin là một trong những nghệ sĩ thị giác vĩ đại nhất của ngày nay. Trong bộ phim về quyền anh này, mỗi hình ảnh đều có sức nặng của một bức ảnh tĩnh và sức mạnh biểu tượng của tín ngưỡng Công giáo, gợi lại sự tàn bạo của Caravaggio, Giotto và những bức tranh về các trận đấu của George Bellows. Tất cả đều được nhấn mạnh bởi một trích dẫn từ Phúc âm của Thánh John: "Tôi đã mù, nhưng bây giờ tôi có thể thấy."

Artepics/Alamy

17. The Fair Toxophilites bởi William Powell Frith, 1872

Sự đáng kính của thời Victoria mang lại cho nhóm cung thủ nữ này một vẻ cứng nhắc trong tác phẩm của Frith, người yêu thích những cảnh đông người. Những chiếc váy crinoline nặng nề che phủ cơ thể của họ ngoại trừ đầu và tay, điều này dường như không phù hợp lắm với môn thể thao khắc nghiệt này. Tuy nhiên, những phụ nữ này rất nghiêm túc với môn bắn cung của mình, có lẽ họ đang tưởng tượng rằng mục tiêu là một người đàn ông đội mũ.

18. Track poster for the 1984 Olympics bởi Ernie Barnes

Các vận động viên chạy nước rút trông căng thẳng ở mọi cơ bắp, họ thúc đẩy và cắn xé lẫn nhau trong bức tranh đầy tính chất hài hước và vui vẻ này. Barnes biết cảm giác như thế nào khi thi đấu ở cấp độ cao nhất. Ông là một cầu thủ bóng bầu dục Mỹ chuyên nghiệp, người đã theo đuổi tình yêu nghệ thuật suốt đời của mình.

19. Athlete, Running bởi Eadweard Muybridge, 1881

Muybridge nhận ra rằng máy ảnh không chỉ có thể đóng băng mà còn phân tích chuyển động, tiết lộ sự phức tạp thực sự của chuyển động của con người và động vật. Tác động nghệ thuật là vô cùng lớn: sự tiết lộ này về thế giới vật chất đã truyền cảm hứng cho các họa sĩ lập thể và vị lai để phân mảnh những điều nhìn thấy thành những mảnh ghép của nhận thức.

20. Long Jumper bởi Winchester Painter, khoảng năm 510 trước Công nguyên.

Chàng thanh niên cơ bắp mạnh mẽ trong bức tranh nhỏ nhưng đầy sức mạnh này đã cầm những cục tạ nặng mà các vận động viên nhảy xa cổ đại sử dụng để cải thiện khoảng cách của họ. Họ đẩy những cục tạ này về phía trước khi nhảy để tạo thêm lực. Hình ảnh này cũng cho thấy người Hy Lạp chơi thể thao trong trạng thái khỏa thân.

Hà Phương | Báo Văn Nghệ

-----------

Bài viết cùng chuyên mục: