Theo ông Olle Kämpe, Chủ tịch Ủy ban Nobel, “những khám phá của họ giúp chúng ta hiểu rõ tại sao hệ miễn dịch lại hoạt động được, và vì sao chúng ta tránh được các bệnh tự miễn nguy hiểm”.

Giải thưởng trị giá 11 triệu krona Thụy Điển (gần 1,2 triệu USD) được chia đều cho ba nhà khoa học, nhằm tôn vinh công lao của họ trong việc xác định các “tế bào T điều hòa” (regulatory T cells) – lớp tế bào giữ vai trò như “lực lượng an ninh nội bộ” của hệ miễn dịch, ngăn không cho các tế bào miễn dịch khác tấn công nhầm vào mô khỏe mạnh.

Ba nhà khoa học giành giải Nobel Y sinh 2025. Ảnh: Nobel Prize.

Hội đồng Nobel nhấn mạnh rằng: “Khám phá này đặt nền móng cho một lĩnh vực nghiên cứu hoàn toàn mới trong y học, đồng thời đã được chuyển hóa thành nhiều phương pháp điều trị tiềm năng đang được thử nghiệm lâm sàng. Hy vọng là có thể chữa trị bệnh tự miễn, nâng hiệu quả điều trị ung thư và ngăn ngừa biến chứng sau cấy ghép tế bào gốc.”

Ông Thomas Perlmann, Thư ký Hội đồng Nobel, cho biết đã kịp gọi điện trực tiếp cho giáo sư Sakaguchi vào sáng nay: “Ông ấy vô cùng biết ơn và nói đây là một vinh dự tuyệt vời. Ông tỏ ra khá bất ngờ trước tin này”. Do chưa liên lạc được, ông Perlmann cho biết đã để lại thư thoại cho Brunkow và Ramsdell.

Bà Mary E. Brunkow (sinh năm 1961) là Tiến sĩ Sinh học phân tử của Đại học Princeton (Mỹ), hiện giữ vai trò Quản lý Chương trình cấp cao tại Viện Sinh học Hệ thống ở Seattle. Bà là người đồng phát hiện gene FOXP3 – được coi là “công tắc điều khiển” giúp tế bào T điều hòa hình thành và hoạt động đúng chức năng. Phát hiện này đã giải mã nguyên nhân gây ra hội chứng IPEX, một bệnh tự miễn hiếm gặp nhưng rất nguy hiểm ở trẻ sơ sinh.

Ông Fred Ramsdell (sinh năm 1960), Tiến sĩ miễn dịch học của Đại học California – Los Angeles (UCLA), hiện là Cố vấn khoa học tại công ty công nghệ sinh học Sonoma Biotherapeutics (Mỹ). Cùng với Brunkow, ông là người đầu tiên truy tìm và xác định chính xác đoạn gene bị đột biến trong dòng chuột bệnh “scurfy”, từ đó chứng minh vai trò quyết định của FOXP3 trong việc duy trì cân bằng miễn dịch.

Giáo sư Shimon Sakaguchi (sinh năm 1951), hiện công tác tại Trung tâm Nghiên cứu Tiên phong về Miễn dịch học thuộc Đại học Osaka (Nhật Bản), được xem là “người khai sinh” của khái niệm tế bào T điều hòa từ năm 1995. Ông là người đầu tiên chứng minh sự tồn tại của một lớp tế bào miễn dịch không tấn công, mà “kiềm chế các tế bào khác để tránh gây phản ứng thái quá”.

Trong cơ thể, các tế bào T được huấn luyện tại tuyến ức để phân biệt “ta” và “địch”. Ảnh: Nobel Prize.

Ba nhà khoa học đến từ hai châu lục đã đóng góp vào hai mảnh ghép bổ sung cho nhau: một bên xác định tế bào điều hòa, một bên tìm ra gene kiểm soát chúng.

Trong cơ thể, các tế bào T được huấn luyện tại tuyến ức để phân biệt “ta” và “địch”. Tuy nhiên, một số tế bào nhận diện nhầm vẫn lọt ra ngoài.

Để ngăn ngừa chúng tấn công nhầm vào mô khỏe mạnh, gây bệnh tự miễn, cơ thể sử dụng một cơ chế thứ hai gọi là dung nạp miễn dịch ngoại vi.

Nhân tố trung tâm của cơ chế này là tế bào T điều hòa (regulatory T cells – Treg) mang gene FOXP3, có vai trò kiểm soát các tế bào miễn dịch khác, giữ cho phản ứng miễn dịch không vượt quá giới hạn.

Khám phá về tế bào T điều hòa đã mở ra hướng điều trị mới: Trong ung thư: ức chế Treg để hệ miễn dịch tấn công khối u mạnh hơn. Trong bệnh tự miễn và ghép tạng: tăng cường Treg để ngăn hệ miễn dịch “quá tay”. Nói cách khác, cơ chế dung nạp miễn dịch ngoại vi giúp các nhà khoa học không chỉ hiểu cách hệ miễn dịch hoạt động, mà còn học cách điều khiển nó theo nhu cầu điều trị.

Tuyến ức (thymus) là nơi các tế bào T được kiểm tra đầu vào. Ảnh: Nobel Prize.

Với cụm công trình về dung nạp miễn dịch ngoại vi và tế bào T điều hòa, ba nhà khoa học Mary Brunkow, Fred Ramsdell và Shimon Sakaguchi đã làm sáng tỏ cơ chế giúp hệ miễn dịch mạnh nhưng không tự hủy hoại cơ thể.

Từ nền tảng nghiên cứu này, y học hiện đại đang tiến gần hơn tới các mục tiêu từng được xem là bất khả thi: điều trị bệnh tự miễn một cách chọn lọc, tăng hiệu quả chống ung thư, và bảo vệ các ca ghép tạng mà không phải đánh đổi bằng suy giảm miễn dịch toàn thân.

Giải Nobel Y sinh 2025 vì thế không chỉ là vinh danh một phát hiện sinh học, mà đánh dấu bước chuyển của y học thế kỷ 21, từ “kích hoạt miễn dịch” sang “điều phối miễn dịch một cách thông minh”.