Từ ngày 14 đến 17/4, đoàn nhà văn Tp. Hồ Chí Minh đã có chuyến đi thực tế sáng tác đầu tiên do Ban Chấp hành Hội Nhà văn Tp. Hồ Chí Minh khóa VIII (2020-2025) tổ chức.

Nơi đến là vùng căn cứ Trung ương Cục Miền Nam tại huyện Tân Biên, tỉnh Tây Ninh. Tham gia đoàn là nhiều nhà văn tên tuổi, có nhiều người đã từng kinh qua kháng chiến chống Mỹ như nhà thơ Nguyễn Bính Hồng Cầu, các nhà văn Kim Quyên, Kao Sơn, Hải Hà... hoặc tham gia chiến đấu bảo vệ biên giới Tây Nam như nhà văn Bùi Quang Lâm, cùng các nhà văn Thiên Hà, Vũ Xuân Hương, Nguyễn Trường, Bùi Phan Thảo, Nguyễn Thu Phương, Hoài Hương, Mai Bửu Minh…, và các nhà văn trẻ Hồ Thị Ngọc Hoài, Tiểu Quyên, Tống Phước Bảo…

Các nhà văn tham quan nhà trưng bày tại khu di tích căn cứ Trung ương Cục miền Nam

Trong hành trình, đoàn tham quan các di tích trong vùng căn cứ Trung ương Cục miền Nam (còn được gọi theo mật danh ngày trước là R), nơi các cơ quan lãnh đạo cách mạng miền Nam đóng quân và hoạt động trong kháng chiến chống Pháp và xuyên suốt kháng chiến chống Mỹ cho đến ngày giải phóng miền Nam. Nay khu căn cứ này được xếp hạng di tích quốc gia hạng đặc biệt. Đoàn đã tham quan nhà trưng bày Khu di tích và làm lễ dâng hương, đến Vườn quốc gia Lò Gò – Xa Mát, nơi có nhiều di tích lịch sử như Bia Đài phát thanh giải phóng, Thông tấn xã, nhà bia Ban Tuyên huấn Trung ương Cục miền Nam… và lên đò ngược dòng Vàm Cỏ Đông, thăm quần thể gừa cổ thụ và cột mốc biên giới 132; tham quan hệ sinh thái rừng đặc cảnh…

Đêm đầu tiên ở vùng căn cứ Trung ương Cục miền Nam, đoàn đã trò chuyện với ông Bùi Công Hoàng, cựu chiến sĩ làm nhiệm vụ bảo vệ các lãnh đạo Ban An ninh Trung ương Cục miền Nam từ năm 1966. Bên ánh lửa giữa rừng là những hồi ức đầy cảm xúc bi hùng. Nay ông Hoàng vẫn sống cách vùng căn cứ xưa hơn 30 km, một cuộc đời cựu chiến binh - nông dân chân chất, hiền lành.

Sau lễ dâng hương tại khu di tích Ủy ban Trung ương Mặt trận dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam, đoàn đến bên con suối Chò huyền thoại và giếng nước lịch sử. Từ giếng nước tỏa ra là các căn lán đơn sơ của các vị lãnh đạo Mặt trận. Sống, chiến đấu giữa vùng sâu, sinh hoạt khó khăn, những thiếu thốn vật chất không ngăn được ngọn lửa cách mạng trong từng người, càng thấy tầm vóc lớn lao của sự dấn thân vì dân vì nước của những người đi trước. Đó là bác sĩ Phùng Văn Cung, năm 1960 đưa cả gia đình từ Sài Gòn lên căn cứ Trung ương Cục miền Nam, tham gia kháng chiến chống Mỹ. Chỉ có lòng yêu nước nồng nàn, lý tưởng cách mạng kiên trung mới đưa ông đi đến quyết định từ bỏ cuộc sống giàu sang phú quý của một trí thức danh giá, cùng gia đình chấp nhận khổ cực trăm bề và nguy hiểm chực chờ. Những nhà văn trong đoàn đều bồi hồi xúc động trước sự hy sinh của liệt sĩ Huỳnh Lan Khanh, con gái kiến trúc sư Huỳnh Tấn Phát, Chủ tịch Chính phủ cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam. Là con gái của lãnh đạo cao cấp, cô nữ sinh Huỳnh Lan Khanh rời thành phố phồn hoa để vào rừng tham gia kháng chiến. Cô vẫn như bao người trẻ khác dấn mình vào thử thách, không nề hà nhiệm vụ được giao, ngày đi gùi gạo, tối về học nghị quyết. Ngày 4/1/1968, khi đoàn tải gạo đến khu vực Trảng Dầu thì cô bị biệt kích Mỹ bắt, đưa lên máy bay trực thăng. Cô đã buông mình từ trên máy bay xuống, anh dũng hy sinh. Năm hôm sau thi thể của cô mới được tìm thấy, đưa về an táng cùng hai đồng đội hy sinh trong ngày hôm đó tại suối Chò.

Trong lịch trình của đoàn, chiều 16/4, tại Vườn Quốc gia Lò Gò – Xa Mát, Hội Nhà văn Tp. Hồ Chí Minh phối hợp Hội Văn học nghệ thuật tỉnh Tây Ninh tổ chức tọa đàm “Nhà văn viết về chiến tranh cách mạng” với sự tham dự của nhiều văn nghệ sĩ tiêu biểu của tỉnh Tây Ninh, các thành viên Ban Chấp hành Hội Nhà văn Tp. Hồ Chí Minh và các nhà văn trong đoàn đi thực tế sáng tác.

Cuộc tọa đàm đã diễn ra trong không khí trang trọng và thân tình, đem lại những cảm xúc đẹp cho những người tham dự. Trên chính vùng đất thiêng, các cử tọa đã trao đổi những điều tâm đắc, những câu chuyện về đất và người, về chiến tranh cách mạng. Theo nhà văn Bích Ngân, Ủy viên Thường vụ Hội Nhà văn Việt Nam, Chủ tịch Hội Nhà văn Tp. Hồ Chí Minh, trên vùng căn cứ cách mạng này đã in dấu chân những văn nghệ sĩ, nhà văn – chiến sĩ. Nhiều tên tuổi lớn đã hy sinh, như soạn giả Trần Hữu Trang, nhà văn Nguyễn Thi, nhà thơ Lê Anh Xuân. Trong cuộc sống nhiều biến động hôm nay thì điều không đổi thay vẫn là sự biết ơn những người đã ngã xuống vì độc lập, tự do của Tổ quốc. Hơn bao giờ hết, cần những trang viết, những tác phẩm với tài năng của văn nghệ sĩ và lòng biết ơn hết sức chân thành.

Trình bày tham luận tại tọa đàm, Chủ tịch Hội Văn học nghệ thuật tỉnh Tây Ninh Đặng Thị Phượng điểm lại những văn nghệ sĩ tiêu biểu đã từng sống tại căn cứ Trung ương Cục miền Nam với những tác phẩm điển hình; các thành tựu của văn học nghệ thuật Tây Ninh những năm gần đây cùng những tên tuổi quen thuộc với công chúng. Đề tài lực lượng vũ trang, chiến tranh cách mạng luôn đậm nét trong nhiều tác phẩm, là dòng chảy xuyên suốt, sẽ tiếp tục được phản ánh với những rung động cùng nhịp thở của xã hội, của nhân dân và khát vọng, tài năng sáng tạo của từng văn nghệ sĩ.

Nhà thơ Nguyễn Bính Hồng Cầu, ái nữ nhà thơ Nguyễn Bính, người dành hết tuổi thanh xuân trong cuộc kháng chiến chống Mỹ ở miền Tây Nam bộ, đã trình bày tham luận và đọc trích đoạn trường ca Thức với miền xưa sâu nặng nghĩa tình:

“Bạn tôi ngã xuống/ mang theo giấc mộng tình con gái/ đóng khung hoài/ tuổi mười bảy xanh xao”

“Cả tiểu đội không còn một đứa/…tôi chợt mừng thầm/ thấy mình còn sống sót/… sự may rủi/ đã cho tôi phép lạ/ sao là điều day dứt mãi trong tôi”

Suốt hàng chục năm qua, nhà thơ vẫn mang mãi cảm giác day dứt đó. Chị tâm sự rằng, cứ cảm giác như mình có lỗi. Bởi bạn bè từ thuở tóc xanh, sẻ chia cho nhau được cả cuộc đời mà sao đồng đội hy sinh, còn mình được sống. Cảm xúc đó của nhà thơ Hồng Cầu cũng được nhà văn Kim Quyên đồng cảm rằng phải viết, để trả những món nợ ân tình của cuộc đời. Nhà văn Kim Quyên hy vọng văn chương Việt sẽ có những tác phẩm ngang tầm quốc tế khi có chất liệu thực tế dồi dào, có vốn sống và tài năng của nhà văn.

Nhà văn Trầm Hương, Phó Chủ tịch Hội Nhà văn Tp. Hồ Chí Minh, nổi danh với nhiều tác phẩm viết về đề tài chiến tranh cách mạng nói đây là mạch nguồn cảm xúc vô tận. Chị luôn ám ảnh bởi những câu chuyện về sự hy sinh cao cả mà lặng thầm, những con người bình dị giữa đời thường mà rất đỗi phi thường. “Không viết được thì thật là có lỗi”, nhà văn Trầm Hương nói.

“Những trải nghiệm từ chuyến đi thực tế ở Tây Ninh đã tạo ra một chất men xúc tác giúp những người sinh ra khi đất nước không còn tiếng súng như chúng tôi có nhiều cảm xúc. Những người viết trẻ sẽ viết về đề tài này một góc nhìn và cảm xúc tươi mới hơn”, nhà văn – biên kịch Nguyễn Thu Phương, nói.

Tham gia tọa đàm, nhà thơ Lê Thiếu Nhơn, Ủy viên Ban Chấp hành Hội Nhà văn Tp. Hồ Chí Minh, Ủy viên Hội đồng thơ Hội Nhà văn Việt Nam, nói bên cạnh chính sử còn có huyền sử và văn chương tái tạo một phần chính sử qua lăng kính văn học. Ngoài viết về những gương anh hùng liệt sĩ các giới như lâu nay, nhà thơ Lê Thiếu Nhơn gợi ý nên viết về cuộc đời những nhà văn đã kinh qua chiến tranh cách mạng.

Bên lề tọa đàm, nhà văn trẻ Tiểu Quyên cho biết cô hiểu và cảm nhận rõ hơn về cuộc kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ, qua chuyến đi thực tế sáng tác này. Trong không gian của căn cứ Trung ương Cục miền Nam, trong âm vang hào hùng của lịch sử, những nhà văn trẻ tham gia chuyến đi như cô có sự thấu cảm và sẽ chuyển tải qua từng trang viết sắp tới. Thực tế cho thấy thời gian đi qua, độ lùi của những tác phẩm kinh điển về chiến tranh vẫn đem lại giá trị lớn lao cho tác phẩm của những nhà văn tài năng. Thế hệ nhà văn trẻ sẽ viết với tâm thế, góc nhìn mới cùng những xúc cảm đẹp.

Nguồn Văn nghệ số 18+19/2021