Bước vào kỷ nguyên mới với những chuyển động kép của đời sống chính trị xã hội sắp xếp chính quyền địa phương 2 cấp đồng thời bước chuyển mình mạnh mẽ của chính quyền điện tử, công nghệ số, toàn cầu hóa và định hình giá trị mới, VHNT càng được kỳ vọng là nền tảng tinh thần, là sức mạnh mềm để kiến tạo một xã hội phát triển bền vững, nhân văn và giàu bản sắc.
Hội thảo nhóm hợp tác phát triển văn học nghệ thuật VN8+ là dịp để các Hội VHNT sau sáp nhập tỉnh, tinh gọn bộ máy tổ chức bên trong và chuyền về chịu sự quản lý của MTTQ cùng nhau nhận diện cơ hội, thách thức, trao đổi kinh nghiệm và đề xuất giải pháp phát triển VHNT phù hợp với điều kiện đặc thù hiện nay. Hội VHNT tỉnh Ninh Bình xin được đóng góp một số nội dung tham luận nhằm chia sẻ thực tiễn và kiến giải giải pháp cho giai đoạn phát triển mới của VHNT.
 |
| Trong dòng chảy phát triển của đất nước, văn học nghệ thuật (VHNT) luôn là bộ phận tinh hoa của văn hóa dân tộc, là tiếng nói của tâm hồn, tư tưởng và khát vọng con người Việt Nam. Ảnh minh họa. Nguồn Internet |
Văn học nghệ thuật là hồn cốt văn hóa của một vùng đất. Với vùng đất Ninh Bình - nơi kết tinh của thiên nhiên tươi đẹp - nơi hội tụ của di sản lịch sử - tâm linh - phát tích nhà nước phong kiến trung ương tập quyền Đại Việt, kinh đô của 3 triều đại Đinh - Lê - Lý cách nay hơn 10 thế kỷ trở thành cái nôi của nền văn học, nghệ thuật điêu khắc đá và biểu diễn hát chèo cung đình, cái nôi sản sinh ra biết bao giá trị văn hóa đặc sắc và hun đúc nên chiều sâu tâm hồn con người cố đô - châu thổ ấm áp, nghĩa tình.
Kế thừa, thuỷ chung đồng hành cùng dọc dài lịch sử phát triển của quê hương, văn học nghệ thuật không chỉ là phương tiện thể hiện cảm xúc, trầm tích hóa ký ức cộng đồng mà còn là hành trình dấn thân, là tâm huyết gìn giữ bản sắc địa phương trong bối cảnh hội nhập và sáng tạo cái mới. Những năm qua, văn học nghệ thuật tỉnh nhà đã vượt lên những khó khăn của từng thời kỳ, âm thầm mà bền bỉ kiến tạo nên một nền tảng văn học nghệ thuật giàu bản sắc, đậm chất nhân văn, ngày càng trưởng thành cả về đội ngũ, chất lượng tác phẩm và mang một diện mạo mới.
Sau ngày tái lập tỉnh 1992, Văn học nghệ thuật Ninh Bình được tách ra từ tỉnh Hà Nam Ninh với số lượng khiên tốn, lực lượng mỏng, điều kiện cơ sở vật chất khó khăn. Song Văn học nghệ thuật Ninh Bình đã nhận được sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo thường xuyên của Tỉnh uỷ, HĐND, UBND tỉnh; sự quan tâm chỉ đạo, giúp đỡ của Ban Tuyên giáo Tỉnh uỷ, sự phối, kết hợp giữa các ban, ngành cùng với sự nỗ lực của văn nghệ sỹ, Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh Ninh Bình chính thức được kiện toàn và thành lập ngày 28/8/1994 theo quyết định số 626/QĐ-UB của Ủy ban nhân dân tỉnh Ninh Bình. Sự ra đời của Hội là một mốc quan trọng đánh dấu bước trưởng thành trong công tác tổ chức và phát triển lực lượng văn nghệ sĩ địa phương, góp phần thiết thực vào sự nghiệp xây dựng đời sống văn hóa tinh thần và phát triển văn học, nghệ thuật trên địa bàn tỉnh.
Định kỳ hằng năm, Thường trực Tỉnh ủy tổ chức gặp mặt, làm việc với Ban Chấp hành Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh và đại biểu văn nghệ sỹ; lắng nghe tâm tư, nguyện vọng, kịp thời động viên, chia sẻ, chỉ đạo giải quyết các khó khăn, vướng mắc, đề xuất, kiến nghị của văn nghệ sỹ địa phương; ban hành nhiều thông báo, kết luận để chỉ đạo các cấp, các ngành cùng triển khai thực hiện.
3 thập kỷ cùng nhân dân Ninh Bình viết nên khúc tráng ca đổi mới, hội nhập sâu rộng vào thế giới, văn học nghệ thuật Ninh Bình đã có bước phát triển mạnh mẽ. Các lĩnh vực văn học, mỹ thuật, nhiếp ảnh, âm nhạc, sân khấu, nghiên cứu di sản văn hóa dân gian và lý luận phê bình không ngừng đổi mới tổ chức và phương thức hoạt động, tạo nên sự đa dạng trong đời sống sáng tạo nghệ thuật. Thành quả là hàng trăm tác phẩm chất lượng, nhiều giải thưởng cấp khu vực, quốc gia, nhiều hội viên được kết nạp vào các hội chuyên ngành trung ương đến nay, Văn học nghệ thuật Ninh Bình đã có bước phát triển mới.
Hằng năm, Thường trực Hội đều xây dựng kế hoạch hoạt động phù hợp với tình hình thực tiễn, triển khai đa dạng, phong phú, các loại hình hoạt động chuyên môn ở tất cả các chuyên ngành, tăng cường thâm nhập thực tế, nâng cao chất lượng sáng tác; chú trọng tổ chức các cuộc thi, trại sáng tác, hội thảo, tọa đàm, giới thiệu tác phẩm mới cho đội ngũ văn nghệ sỹ của tỉnh... với từ 4 đến 6 trại sáng tác và 2 đến 3 cuộc triển lãm mỹ thuật, nhiếp ảnh mỗi năm.
Hội cũng tích cực phối hợp với các ban, ngành trong tỉnh tổ chức nhiều hoạt động tuyên truyền, quảng bá văn hóa, di sản và con người Ninh Bình thông qua các loại hình nghệ thuật. Các hội viên của Hội tích cực tham gia hưởng ứng các cuộc thi, vận động sáng tác, các giải thưởng nghệ thuật trong nước và quốc tế, đạt được nhiều giải thưởng cao tại các cuộc thi, hội diễn, triển lãm cấp quốc gia, khu vực và quốc tế, thuộc nhiều thể loại khác nhau (trung bình mỗi năm đạt được gần 200 giải thưởng trong nước và quốc tế); góp phần khẳng định vị thế của đội ngũ văn nghệ sĩ tỉnh Ninh Bình trong đời sống văn học nghệ thuật cả nước. Đồng thời góp phần tích cực vào việc giới thiệu về vùng đất, văn hoá và con người Ninh Bình đến mọi miền đất nước; tham gia xây dựng đời sống tinh thần trong nhân dân tỉnh nhà và toàn quốc.
Hội luôn chú trọng công tác phát hiện, bồi dưỡng và tạo điều kiện cho các cây bút trẻ, nghệ sĩ trẻ phát triển. Công tác tổ chức và hoạt động của Hội ngày càng đổi mới theo hướng chuyên nghiệp, linh hoạt, thích ứng với bối cảnh chuyển đổi số và hội nhập văn hóa quốc tế. Hội không chỉ là nơi kết nối, đoàn kết văn nghệ sĩ mà còn là môi trường lan tỏa các giá trị nhân văn, góp phần định hướng tư tưởng, thẩm mỹ, phục vụ hiệu quả các nhiệm vụ chính trị, kinh tế - xã hội của tỉnh.
Trong những năm gần đây, công tác giao lưu và hợp tác quốc tế trong lĩnh vực văn học, nghệ thuật của tỉnh Ninh Bình đã có bước phát triển tích cực, từng bước mở rộng phạm vi, nội dung và hình thức hợp tác, góp phần nâng cao vị thế văn hóa của tỉnh trên trường quốc tế, thúc đẩy quá trình hội nhập, phát triển văn hóa trong bối cảnh toàn cầu hóa cả ở chiều “đưa nghệ thuật ra thế giới” và “mời thế giới đến với Ninh Bình”. Công tác hợp tác quốc tế về văn học nghệ thuật đã và đang là kênh quảng bá hiệu quả, đóng góp tích cực vào việc xây dựng thương hiệu văn hóa - du lịch Ninh Bình trong thời kỳ hội nhập và phát triển bền vững.
Tuy nhiên, bước vào kỷ nguyên mới, bên cạnh những thuận lợi về bản sắc và di sản, VHNT Ninh Bình cũng đang đối diện với nhiều thách thức đặc thù.
Trước hết, về đội ngũ văn nghệ sĩ Ninh Bình hiện nay chủ yếu là lớp trung niên và cao tuổi giàu kinh nghiệm nhưng đang thiếu vắng lực lượng kế cận trẻ có chiều sâu chuyên môn và dấn thân nghệ thuật. Việc phát hiện, bồi dưỡng tài năng mới còn gặp khó khăn về nhiều lẽ.
Thứ hai, về nội dung đề tài và phương pháp nghệ thuật vẫn chủ yếu theo hướng truyền thống, thiên về mô tả phản ánh hiện thực địa phương, thiếu chiều sâu tư tưởng và tính đột phá trong phong cách nghệ thuật. Những đề tài lớn gắn với bản sắc vùng - như Hoa Lư nghìn năm, di sản Tràng An, lịch sử văn hóa tín ngưỡng, con người Ninh Bình trong đô thị hóa và hội nhập - vẫn chưa được khai thác triệt để bằng ngôn ngữ nghệ thuật có sức nặng tư tưởng và thẩm mỹ tầm khu vực, quốc gia.
Thứ ba, về hoạt động xuất bản và quảng bá, Tạp chí Văn nghệ Ninh Bình - cơ quan ngôn luận của Hội VHNT tỉnh - tuy đã có nhiều cố gắng, nhưng vẫn đang vận hành theo mô hình truyền thống, chưa tiếp cận sâu vào thế mạnh đa nền tảng, còn quãng đường rất dài mới đủ sức cạnh tranh với các kênh truyền thông hiện đại để đưa tác phẩm và tác giả tiếp cận công chúng rộng rãi hơn, đặc biệt là thế hệ trẻ.
Trước bối cảnh toàn cầu hóa, chuyển đổi số và yêu cầu phát triển bền vững, Ninh Bình xác định văn học, nghệ thuật là một trong những trụ cột quan trọng góp phần hiện thực hoá mục tiêu của tỉnh trở thành thành phố trực thuộc Trung ương, với đặc trưng Đô thị di sản thiên niên kỷ, thành phố sáng tạo”; “xây dựng tỉnh Ninh Bình trở thành trung tâm chuyên ngành về công nghiệp văn hóa của vùng, quốc gia và hội nhập quốc tế”. Để tiếp tục phát huy vai trò của văn học nghệ thuật, tỉnh đề ra những phương hướng và nhiệm vụ trọng tâm như sau:
1. Xây dựng hệ sinh thái sáng tạo mang bản sắc Ninh Bình: Phát huy mạnh mẽ vai trò của văn học, nghệ thuật và đội ngũ văn nghệ sỹ trong xây dựng và phát triển nền công nghiệp văn hóa của tỉnh, sớm đưa Nghị quyết số 22-NQ/TU, ngày 28/02/2025 của Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh về phát triển các ngành công nghiệp văn hoá trên địa bàn tỉnh, giai đoạn 2025 - 2035, định hướng đến năm 2050 vào cuộc sống. Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh và các đơn vị thành viên cần nỗ lực đổi mới nội dung, nâng cao chất lượng, hiệu quả phương thức hoạt động, thực sự là "ngôi nhà chung", tập hợp, khơi dậy và phát huy tài năng sáng tạo của đội ngũ văn nghệ sỹ. Đội ngũ văn nghệ sỹ của tỉnh cần phải "vươn mình", nâng cao trình độ năng lực, kiến thức, bản lĩnh cá nhân, sự năng động trong tư duy sáng tạo, tác phong làm việc chuyên nghiệp, cập nhật công nghệ. Gia tăng sáng tạo các sản phẩm, tác phẩm nghệ thuật có chất lượng và giá trị cao, sức lan tỏa lớn, bắt kịp với xu hướng thị trường, mang thương hiệu đặc trưng Ninh Bình. Văn học, nghệ thuật là một lĩnh vực quan trọng của công nghiệp văn hóa; đội ngũ văn nghệ sỹ là lực lượng có tiềm năng to lớn, cần chủ động tham gia và tham gia có hiệu quả vào quá trình phát triển công nghiệp văn hóa, cùng với cả hệ thống chính trị chung tay hiện thực hóa mục tiêu “xây dựng tỉnh Ninh Bình trở thành trung tâm chuyên ngành về công nghiệp văn hóa của vùng, quốc gia và hội nhập quốc tế".
2. Hoàn thiện đề án hợp nhất 3 tổ chức Hội VHNT 3 tỉnh theo sự chỉ đạo chung. Tiếp tục củng cố và kiện toàn tổ chức Hội sau hợp nhất 3 tỉnh Ninh Bình, Nam Định, Hà Nam thành Hội VHNT Ninh Bình. Làm tốt công tác quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ kế cận, chú trọng phát hiện, đào tạo, bồi dưỡng, phát triển hội viên trẻ, đáp ứng yêu cầu và nhiệm vụ phát triển văn học, nghệ thuật trong thời kỳ mới.
Tổ chức Đại hội Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh theo sự chỉ đạo của Trung ương; gắn kết chặt chẽ với tổ chức thực hiện tốt các phong trào thi đua yêu nước, các nhiệm vụ chính trị trọng tâm, nhất là những chỉ đạo mới của Trung ương về tinh gọn tổ chức bộ máy, sắp xếp đơn vị hành chính. Việc lựa chọn, giới thiệu nhân sự tham gia Ban Chấp hành khóa mới phải trên cơ sở kế thừa và phát triển, theo hướng trẻ hóa cán bộ; bảo đảm điều kiện, tiêu chuẩn theo quy định, có đủ phẩm chất, năng lực, sức khỏe, uy tín, kinh nghiệm, có khả năng đoàn kết, tập hợp văn nghệ sỹ; Ban Chấp hành có số lượng, cơ cấu hợp lý, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong tình hình mới.
3. Đổi mới mạnh mẽ phương thức lãnh đạo, quản lý về văn hóa, văn học, nghệ thuật. Đẩy mạnh thực hiện xã hội hóa các hoạt động văn hoá, văn học, nghệ thuật, nhằm huy động các nguồn lực trong xã hội dành cho văn học, nghệ thuật. Tăng cường sự phối hợp giữa các sở, ban, ngành có quan liên quan trọng việc tháo gỡ khó khăn về cơ chế, chính sách, tài chính, đầu tư, giới thiệu, tuyên truyền, quảng bá... tạo sự phấn khởi, đồng thuận, tạo không gian, điều kiện cho Hội Văn học Nghệ thuật và các văn nghệ sỹ sáng tạo, sáng tác và đóng góp tích cực cho sự phát triển chung của tỉnh.
Khuyến khích, tôn vinh lực lượng sáng tác trẻ, tạo cơ hội để họ thể hiện tài năng và trách nhiệm xã hội; xác định đây là khâu đột phá trong phát triển văn học, nghệ thuật của tỉnh. Chú trọng đầu tư, phát triển không gian văn hóa trực tuyến, mở ra cánh cửa để các nghệ sỹ, nhà sáng tạo của tỉnh và cộng đồng văn hóa tự do thể hiện bản sắc, kết nối và chia sẻ không giới hạn những giá trị văn hóa đặc sắc; góp phần xây dựng thương hiệu văn hóa Ninh Bình, đồng thời thúc đẩy sự sáng tạo và đổi mới trong các lĩnh vực văn học, nghệ thuật.
4. Mở rộng liên kết hợp tác nhóm VN8+ với các chương trình hội thảo, toạ đàm, triển lãm, đối thoại. Tái thiết cấu trúc hoạt động của Tạp chí Văn nghệ các Hội theo hướng truyền thông đa nền tảng (tạp chí in và tạp chí điện tử). Tăng cường phát hiện và nuôi dưỡng tài năng trẻ qua trại sáng tác, cuộc thi chuyên đề. Đưa VHNT vào chiến lược phát triển công nghiệp văn hóa, gắn với du lịch sáng tạo và kể chuyện di sản.
Văn học nghệ thuật không chỉ là một bộ phận của văn hóa - mà chính là linh hồn của văn hóa, là nơi hội tụ của bản sắc, tư tưởng và khát vọng con người. Trong bối cảnh đất nước đang tiến vào kỷ nguyên mới với những đổi thay sâu sắc cả trong và ngoài nước, VHNT cần được xác lập vị thế chiến lược như một thành tố quan trọng của phát triển bền vững - về con người, bản sắc, năng lực sáng tạo và năng suất xã hội.
Từ thực tiễn của tỉnh Ninh Bình, có thể rút ra một số kiến nghị chung nhằm phát huy hiệu quả sức mạnh của VHNT trong nhóm hợp tác VN8+ và trên phạm vi quốc gia:
1. Xây dựng chiến lược phát triển văn học nghệ thuật gắn với bản sắc và tiềm năng vùng, kết hợp giữa bảo tồn tinh hoa truyền thống và đổi mới phương thức sáng tạo hiện đại.
2. Tái cấu trúc các thiết chế VHNT theo hướng đa nền tảng, có khả năng dẫn dắt tư tưởng - thị hiếu - thẩm mỹ công chúng đương đại.
3. Đầu tư chiều sâu cho lực lượng kế cận trong sáng tạo và lý luận, phê bình; kết nối thế hệ và hình thành môi trường đối thoại học thuật mang tính khu vực.
4. Thúc đẩy liên kết VHNT liên tỉnh theo mô hình mạng lưới mềm, linh hoạt, gắn kết VHNT với công nghiệp văn hóa, du lịch sáng tạo và giáo dục nghệ thuật.
5. Kiến tạo cơ chế đặt hàng, tài trợ, quảng bá và lan tỏa tác phẩm văn học nghệ thuật tiêu biểu - đặc biệt là những tác phẩm có chiều sâu văn hóa vùng và sức vang thời đại.
Hội thảo hôm nay là một tín hiệu đáng mừng cho sự hội tụ trí tuệ, tâm huyết và khát vọng phát triển VHNT. Hy vọng rằng, từ đây sẽ mở ra những hợp tác thực chất, bền lâu, góp phần đưa văn học nghệ thuật nước nhà đồng hành cùng dân tộc trong hành trình vươn tới tương lai./.
---------
Bài viết được khai thác từ tham luận Hội thảo VHNT cùng đất nước tiến vào kỷ nguyên mới
