Tổng thống Hàn Quốc Moon Jae-in đã kết thúc chuyến thăm cấp nhà nước kéo dài bốn ngày tới Trung Quốc (13-16/12/2017). Tổng thống Moon và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã thống nhất với nhau được bốn nguyên tắc lớn nhằm giải quyết chương trình hạt nhân của Triều Tiên một cách hòa bình và giảm căng thẳng trong khu vực.
Sự kiện tuần qua có thể là dấu hiệu quan trọng hâm nóng quan hệ Hàn-Trung trở nên căng thẳng từ tháng 7/2016 khi cựu tổng thống Park Geun-hye đồng ý để Mỹ triển khai hệ thống lá chắn tên lửa THAAD (hệ thống lá chắn chống tên lửa tầm cao) trên lãnh thổ Hàn Quốc. Nay thì Seoul khẳng định đã hóa giải được rào cản về THAAD với Bắc Kinh. Ngày 17/12/2017, một quan chức Hàn Quốc cho biết hai nước Trung Quốc và Hàn Quốc đã “vượt qua được rào cản liên quan đến THAAD”, nhân cuộc gặp thượng đỉnh trong tuần trước tại Bắc Kinh. Hẳn nhiên là hồ sơ THAAD chưa được giải quyết hoàn toàn, nhưng “mức độ và cường độ Trung Quốc đề cập đến hồ sơ này đã giảm đi rõ rệt”. Bằng chứng là hôm 14/12, trong suốt 5 tiếng đồng hồ nói chuyện về Bắc Triều Tiên, các mối quan hệ song phương và nhiều hồ sơ khác, chủ tịch Trung Quốc chỉ một lần nhắc đến hệ thống lá chắn tên lửa của Mỹ.
 |
| Tổng thống Moon và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình trong chuyến thăm cấp nhà nước kéo dài bốn ngày tại Trung Quốc (13-16/12/2017). Ảnh Internet |
4 nguyên tắc và 2 chướng ngại
Từ nhiều nguồn tin khác nhau cho thấy, thượng đỉnh Trung-Hàn đã giúp cho đôi bên thiết lập các cơ sở quan trọng mới để giải quyết căng thẳng trên bán đảo Triều Tiên. 4 nguyên tắc chính mà hai nguyên thủ đã thống nhất cho việc xử lý tình hình bán đảo: 1) không để xảy ra bất kỳ cuộc chiến nào trên bán đảo, 2) phi hạt nhân hóa bán đảo, 3) giải quyết hòa bình vấn đề hạt nhân và 4) cải thiện quan hệ liên Triều. Qua cuộc gặp này, mối quan hệ cá nhân giữa tổng thống Moon và chủ tịch Tập đã có những cải thiện rõ nét, gần gũi hơn so với hai lần gặp trước tại Berlin (Đức) hồi tháng 7 và tại Đà Nẵng (Việt Nam) vào trung tuần tháng 11/2017 nhân thượng đỉnh APEC. Hồ sơ hạt nhân Bắc Triều Tiên dĩ nhiên là trọng tâm của các cuộc thảo luận giữa ông Moon với chủ tịch Tập Cận Bình. Kết quả nổi bật nhất, dường như Seoul đã thuyết phục được Bắc Kinh trên hai hồ sơ then chốt từng gây căng thẳng trong quan hệ song phương: 1) Hệ thống lá chắn chống tên lửa THAAD và 2) Những biện pháp trừng phạt kinh tế của Trung Quốc nhắm vào Hàn Quốc. Đối với tổng thống Hàn Quốc Moon Jae In, mục tiêu chuyến thăm Trung Quốc của ông rất rõ: “Bình thường hóa” quan hệ song phương và xả cơn thịnh nộ của Bắc kinh đã tung ra những ngón đòn trả đũa về ngoại giao và về kinh tế.
Phải nói là trên vấn đề THAAD, từ ngày lên cầm quyền tại Seoul, tổng thống Hàn Quốc đã nhượng bộ Trung Quốc rất nhiều: Tháng 6/2017 vừa qua, Seoul đã đáp ứng một số yêu sách của Bắc Kinh, khi cho biết không để Mỹ triển khai thêm thêm hệ thống THAAD tại Hàn Quốc, không gia nhập một liên minh quân sự với Mỹ và Nhật… Thế nhưng, có vẻ như Trung Quốc vẫn chưa hài lòng với các tuyên bố của Hàn Quốc theo chiều hướng đó, mà muốn Seoul phải có những cam kết chính thức, theo đó Hàn Quốc sẽ không triển khai thêm bất cứ giàn lá chắn chống tên lửa nào khác, cũng như sẽ không tham gia vào hệ thống phòng thủ tên lửa châu Á của Mỹ. Nếu Seoul nhượng bộ trên vấn đề THAAD, liệu Bắc Kinh có sẽ thu hồi các biện pháp trừng phạt kinh tế đã áp dụng trên các tập đoàn Hàn Quốc hay không? Đây là loạt tín hiệu mà giới quan sát đang chờ đợi từ chuyến thăm của ông Moon Jae In. Trong thời gian qua, bất chấp các quy định của Tổ Chức Thương mại Thế giới, Bắc Kinh đã có những thủ đoạn bóp nghẹt các công ty Hàn Quốc hoạt động ở Trung Quốc, với hệ quả là hai tập đoàn lớn của Hàn Quốc là Hyundai và Lotte bị tác hại nặng nề.
Tuy nhiên, các biện pháp này có thể sẽ được thu hồi và thương mại song phương Trung-Hàn sẽ lại nở rộ. Một dấu hiệu rõ nét: Theo truyền thông Hàn Quốc, tháp tùng theo tổng thống Moon Jae-in đến Bắc Kinh là một phái đoàn hùng hậu gồm khoảng 220 doanh nhân, và dự kiến có nhiều hợp đồng thương mại mới được ký kết. Cũng như vậy, giới quan sát cũng chú ý xem liệu tổng thống Hàn Quốc có thuyết phục được Trung Quốc giải tỏa hoàn toàn các hạn chế về du lịch Hàn Quốc, được áp dụng từ khi nổ ra bất đồng trên vấn đề lá chắn THAAD. Vào đúng ngày tổng thống Hàn Quốc đến Trung Quốc, Ngân Hàng Trung Ương Hàn Quốc hôm 13/12, đã đưa ra dự đoán rằng lượng du khách Trung Quốc đến Hàn Quốc toàn năm 2017 sẽ giảm khoảng 4 triệu người so với năm ngoái, tức là giảm đến một nửa, gây thiệt hại khoảng 5,2 tỷ đô la cho GDP thực tế của Hàn Quốc. Sau khi Hàn Quốc nhân nhượng trên vấn đề THAAD, Bắc Kinh đã giảm nhẹ lệnh hạn chế du lịch Hàn Quốc, nhưng căn cứ vào trọng lượng của du lịch Trung Quốc đối với kinh tế Hàn Quốc, mọi người chờ đợi là tổng thống Moon Jae-in sẽ thúc đẩy việc dỡ bỏ hoàn toàn các hạn chế.
Nhún nhường đối ngoại vì đối nội
Trong bài viết đăng trên South China Morning Post (11/12/2017), ông Douglas H. Paal, giám đốc chương trình châu Á của Quỹ Carnegie về Hòa bình Quốc tế, cho rằng chuyến công du của tổng thống Hàn Quốc được theo dõi và phân tích để xem khả năng chèo lái của Seoul giữa những tham vọng cạnh tranh nhau của Bắc Kinh và Washington trong việc kiềm chế mối đe dọa hạt nhân ngày càng gia tăng của Bình Nhưỡng. Ngoài ra, chuyên gia về châu Á cũng tìm hiểu chuyến công du này phù hợp với chính sách đối ngoại của Trung Quốc như thế nào? Chuyến công du Bắc Kinh là một bài trắc nghiệm thực sự đối với tổng thống Hàn Quốc. Người tiền nhiệm Park Geune-hye từng trông đợi rất nhiều vào mối quan hệ với lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình để kiềm chế mối đe dọa hạt nhân Bắc Triều Tiên, trước khi rơi vào cảnh bối rối vì chủ tịch Trung Quốc không nhận các cuộc gọi của bà sau một vụ thử nguyên tử nghiêm trọng của Bình Nhưỡng. Khi bà Park chấp nhận để Hoa Kỳ triển khai hệ thống phòng thủ tên lửa THAAD trên lãnh thổ Hàn Quốc, Bắc Kinh lại cho rằng sự việc này gây hại đến an ninh quốc gia và tung một chiến dịch tẩy chay, không chính thức nhưng rất hiệu quả, nhắm vào thương mại và ngành du lịch Hàn Quốc. Trong khi đó, Seoul lại cần tổ chức thành công Thế Vận Hội Mùa Đông vào tháng 2/2018 và sự đồng thuận của Trung Quốc là chìa khóa giúp các khán đài kín chỗ.
Về phần mình, Hoa Kỳ từng “chơi khó” tổng thống Moon khi một mặt, đẩy nhà lãnh đạo cánh tả ủng hộ phản ứng ngày càng mạnh mẽ hơn của Washington trước hoạt động phát triển vũ khí đạn đạo và hạt nhân của Bắc Triều Tiên; mặt khác, buộc Seoul phải đàm phán lại thỏa thuận tự do thương mại Mỹ-Hàn, đã hai lần được thảo luận lại trước đó dưới thời tổng thống Bush và Obama. Tác giả bài viết so sánh tổng thống Moon như con cá nhỏ giữa bầy cá voi và một kết thúc có hậu rất khó dự đoán. Ngược lại, chủ tịch Tập Cận Bình, với vị trí được củng cố hơn sau đại hội đảng Cộng Sản Trung Quốc lần thứ 19, đang điều hành một nền kinh tế vững mạnh với những tham vọng toàn cầu mới và một lực lượng quân đội được cải tổ và củng cố. Ông Tập Cận Bình cố duy trì mối quan hệ khá nồng ấm với tổng thống Donald Trump, dù còn rất nhiều căng thẳng về kinh tế và chiến lược cũng như việc loại bỏ lãnh đạo Bắc Triều Tiên Kim Jong-un, trong khi cả hai đều đồng ý về các biện pháp trừng phạt chưa từng có nhắm vào chế độ Bình Nhưỡng.
Nhà nghiên cứu Douglas H. Paal cho biết thêm, sau đại hội đảng Cộng Sản Trung Quốc lần thứ 19, nhiều mối quan hệ Trung Quốc thuyết phục ông theo dõi chính sách ngoại giao của Bắc Kinh vì họ tin rằng ông Tập Cận Bình có thể tung chiến lược quyến rũ các nước láng giềng. Trước đó, ông Tập từng thử việc này. Năm 2013, một năm sau khi trở thành chủ tịch Trung Quốc, ông Tập đã mời các quan chức ngoại giao hàng đầu của nước này tham gia hội thảo về chính sách đối ngoại của Trung Quốc với các nước trong khu vực; không che dấu là điều chỉnh những sai lầm trong đường lối ngoại giao của Trung Quốc sau năm 2008. Từ cuộc khủng hoảng tài chính tại châu Á năm 1997 đến Thế Vận Hội Bắc Kinh 2008, ngành ngoại giao Trung Quốc tỏ ra ngày càng ôn hòa và có lợi cho các nước láng giềng. Các nhà ngoại giao thì tài tình và cơ hội kinh tế nở rộ. Nhưng với Thế Vận Hội và khủng hoảng tài chính toàn cầu, tính tự cao tự đại có vẻ phổ biến ở Trung Quốc. Hoa Kỳ thì lại bị coi trên đà xuống dốc. Bắc Kinh hành xử ngạo mạn. Các vụ tranh chấp nổ ra gần như khắp nơi xung quanh Trung Quốc: với Nhật Bản về các hòn đảo ngoài khơi biển Hoa Đông, với Việt Nam về Biển Đông, với Ấn Độ là đường biên giới, với Miến Điện là cách đầu tư tham nhũng của Trung Quốc… Hội thảo tháng 10/2013 có dụng ý tập trung lại ngành ngoại giao và các nguồn lực Trung Quốc để cải thiện quan hệ với các nước láng giềng. Mục tiêu mang tính thực tiễn, theo nghĩa Trung Quốc biết rằng không thể biến các láng giềng thành đồng minh. Nhưng đúng hơn, mục đích còn nhằm ngăn cản khả năng Hoa Kỳ, Nhật Bản và có thể là cả Ấn Độ hình thành một liên minh với các nước xung quanh Trung Quốc để tạo đối trọng trước sức mạnh và ảnh hưởng ngày càng lớn của Trung Quốc. Khi đưa ra những cơ hội thương mại, cơ sở hạ tầng như dự án “Một Vành Đai, Một Con Đường” và hạn chế các vụ xung đột, Bắc Kinh có thể sớm gạt bỏ những ý đồ như vậy.
Tuy nhiên, một kết thúc không mấy có hậu của chuyến thăm của ông Moon vừa qua là lực lượng an ninh Trung Quốc đã lôi một phóng viên đi theo Tổng thống Moon Jae-in ra ngoài địa điểm tổ chức sự kiện để đánh đập, bất chấp sự phản đối từ những phóng viên và một số quan chức Hàn Quốc đi cùng. Theo hãng tin Yonhap, ngày 17/12, Văn phòng Tổng thống Hàn Quốc đã kêu gọi Trung Quốc nhanh chóng điều tra vụ các nhân viên an ninh nước này hành hung một số phóng viên ảnh Hàn Quốc trong chuyến thăm Bắc Kinh của Tổng thống Moon hồi tuần trước và trừng phạt những người có liên quan. Thư ký báo chí cấp cao của Tổng thống Hàn Quốc, ông Yoon Young-chan nhấn mạnh: “Chúng tôi kêu gọi chính phủ Trung Quốc nhanh chóng tìm ra sự thật và trừng phạt những người có liên quan. Chúng tôi chúc những phóng viên bị thương hồi phục nhanh chóng”. Sự việc xảy ra hôm 14/12 khi lực lượng an ninh Trung Quốc đã ngăn các phóng viên ảnh Hàn Quốc đi theo Tổng thống Moon Jae-in tại một hội chợ thương mại ở Bắc Kinh. Chính phủ Trung Quốc cam kết sẽ điều tra vụ việc, tuy nhiên không đưa ra lời xin lỗi cụ thể. Phát ngôn viên Lục Khảng của Bộ Ngoại giao Trung Quốc đổ trách nhiệm cho phía Nam Hàn thuê bảo vệ người Trung Quốc./.
