Việc Công an vừa triệt phá một đường dây sản xuất sữa bột giả quy mô lớn, với hàng trăm hộp mang nhãn mác của những thương hiệu quen thuộc, phần lớn là sữa dành cho trẻ nhỏ, đã khiến dư luận không khỏi bàng hoàng và phẫn nộ. Đây không chỉ là một hành vi gian dối trong kinh doanh, mà còn là mối đe dọa trực tiếp đến sức khỏe, sự an toàn và niềm tin của cộng đồng.
Nạn hàng giả từ lâu đã không còn là chuyện “gian thương lừa khách”, mà là biểu hiện của một thực trạng đáng lo ngại hơn: sự xâm phạm trắng trợn đến các quyền cơ bản của con người. Khi những hộp sữa cho trẻ em cũng bị làm giả, khi thuốc men, thực phẩm, vật dụng y tế bị tráo đổi để trục lợi, thì vấn đề đặt ra không chỉ là trách nhiệm của ngành quản lý thị trường, mà là lằn ranh đạo lý và pháp lý mà xã hội phải giữ cho được. Đã đến lúc cần nhìn nhận hàng giả như một thách thức đối với quyền con người - một dạng vi phạm có hệ thống, tinh vi và để lại hệ lụy lâu dài.
 |
| Các hộp sữa trong kho sữa giả bị công an phát hiện. Ảnh chụp màn hình từ VTV. |
Từng có thời, hàng giả chỉ là những sản phẩm nhái lại thương hiệu, chất lượng thấp - như một hình thức “ăn theo” để đánh lừa người tiêu dùng nhẹ dạ. Nhưng giờ đây, thực trạng ấy đã vượt xa phạm vi của một hành vi gian lận thương mại đơn thuần. Hàng giả đã trở thành một vấn nạn mang tính hệ thống, có tổ chức và có dấu hiệu cấu kết giữa các mắt xích trong chuỗi cung ứng, vận chuyển, phân phối - không chỉ trong nước mà còn xuyên quốc gia.
Không lĩnh vực nào thoát khỏi sự tấn công của hàng giả - từ sữa, thuốc, mỹ phẩm, thực phẩm chức năng đến linh kiện ôtô, máy móc công nghiệp. Hậu quả không chỉ là thiệt hại kinh tế, mà lan sang cả lĩnh vực sức khỏe, đạo đức và lòng tin xã hội. Không ít vụ việc để lại những cái chết tức tưởi, những cơ thể bị hủy hoại, những đứa trẻ sinh ra mang bệnh bẩm sinh do mẹ dùng phải thuốc kém chất lượng khi mang thai.
Bên trong những sản phẩm giả ấy là một nền đạo đức bị bào mòn và một trật tự pháp lý đang bị thách thức nghiêm trọng. Bên ngoài là một hệ thống quản lý dường như không đủ sức đuổi kịp các biến tướng tinh vi của thủ đoạn sản xuất - tiêu thụ hàng giả. Trong một số trường hợp, hàng giả còn được tiếp tay bởi tâm lý “làm ngơ cho qua chuyện” của chính người tiêu dùng.
Vấn đề cốt lõi nằm ở chỗ: khi hàng giả tràn lan, các quyền cơ bản của con người bị tổn thương nghiêm trọng. Nó xâm phạm trực tiếp đến quyền được sống an toàn, quyền được bảo vệ sức khỏe, quyền được thông tin trung thực và quyền được làm ăn trong một môi trường công bằng.
Một người tiêu dùng khi bỏ tiền ra mua hàng hóa, họ có quyền biết sản phẩm đó là gì, đến từ đâu, chứa những thành phần nào, có tác dụng gì. Hàng giả đánh cắp toàn bộ chuỗi thông tin ấy, thay bằng một vỏ bọc dối trá được ngụy trang bằng mẫu mã bắt mắt và giá rẻ hấp dẫn. Khi quyền được biết bị tước đoạt, thì quyền lựa chọn cũng bị triệt tiêu. Người tiêu dùng trở thành nạn nhân trong một cuộc chơi đầy bất công.
Doanh nghiệp làm ăn chân chính cũng trở thành nạn nhân. Họ phải gồng mình cạnh tranh với hàng giả - thứ không cần nghiên cứu, kiểm định, lại có thể đẩy giá bán xuống mức phi lý. Kết quả là người sản xuất lương thiện, lao động chân chính và nền kinh tế thị trường lành mạnh bị xô lệch. Không thể nói đến phát triển bền vững nếu hàng giả vẫn ngạo nghễ đứng chung trên kệ với hàng thật.
Một thương hiệu là kết tinh của trí tuệ, lao động, uy tín và trách nhiệm xã hội. Làm giả nhãn mác, gắn thương hiệu danh tiếng lên sản phẩm rởm là một kiểu bạo lực vô hình - một sự đánh cắp giá trị và phủ nhận nỗ lực của những người tử tế.
Nếu tình trạng hàng giả diễn ra trên diện rộng, kéo dài nhiều năm, thậm chí trở thành “chuyện thường ngày” trong xã hội, thì câu hỏi cần đặt ra không chỉ là “ai làm giả” mà còn là: “ai để mặc cho hàng giả tồn tại?”
Theo các nguyên tắc chung của luật nhân quyền quốc tế, nhà nước có nghĩa vụ bảo vệ công dân trước sự xâm phạm quyền từ các chủ thể khác, kể cả tư nhân. Khi một doanh nghiệp làm giả thuốc gây tử vong, nhà nước cần có biện pháp hữu hiệu để ngăn chặn, thể hiện chức năng bảo vệ quyền con người.
Chúng ta đã ban hành nhiều văn bản quy phạm pháp luật về sở hữu trí tuệ, an toàn thực phẩm, bảo vệ người tiêu dùng... nhưng việc thực thi vẫn chưa đáp ứng yêu cầu của thực tiễn. Nhiều vụ việc chỉ được phát hiện khi đã gây hậu quả nghiêm trọng, hoặc chỉ xử lý được phần ngọn - người bán lẻ, kho hàng - chứ chưa chạm được đến gốc rễ.
Trong khi nhiều người dân chúng ta vẫn “dò từng dấu vết” bằng mắt thường, cảm tính hoặc kinh nghiệm truyền miệng, thì có thể áp dụng những phương pháp chính xác, tiện lợi bằng công nghệ như: sử dụng mã QR, cơ sở dữ liệu điện tử, phần mềm kiểm định... để truy xuất nguồn gốc.
Một trong những quyền bị xem nhẹ nhất trong cuộc chiến chống hàng giả là quyền được thông tin. Trong một xã hội minh bạch, quyền được biết không chỉ là biểu hiện của tự do, mà còn là điều kiện tiên quyết để con người bảo vệ chính mình. Khi thông tin bị bóp méo, che giấu, hoặc không được phổ biến kịp thời, người dân chẳng khác nào bước đi trong bóng tối - dễ dàng trở thành nạn nhân của những sản phẩm giả, nhái, độc hại.
Báo chí không thể gánh toàn bộ trách nhiệm truyền thông. Cần một cơ chế thông tin ba chiều: từ cơ quan chức năng đến người tiêu dùng, từ người tiêu dùng đến cộng đồng, và ngược lại. Các công cụ công nghệ cần được phổ cập, đơn giản hóa, dễ sử dụng, đặc biệt ở vùng sâu vùng xa. Ở đó, người dân không chỉ cần thông tin, mà cần thông tin dễ hiểu, dễ tiếp cận và đáng tin cậy.
Không thể nói đến bảo vệ quyền con người nếu người dân không được trao quyền biết. Và khi tiếng nói của người tiêu dùng được lắng nghe, hàng giả sẽ không còn nơi ẩn náu.
Phía sau mỗi hộp sữa giả, mỗi viên thuốc giả, mỗi đôi giày nhái... là những bàn tay chấp nhận đánh đổi đạo đức lấy lợi nhuận. Người làm hàng giả không phải lúc nào cũng nghèo. Nhiều người trong số họ biết rõ tác hại của sản phẩm - rằng nó sẽ không chữa được bệnh, không bảo đảm dinh dưỡng - nhưng vẫn tiếp tục làm. Khi đạo đức bị chôn vùi dưới lớp lợi ích, lý trí cũng trở thành công cụ hợp lý hóa cái sai.
Đáng lo hơn là sự thỏa hiệp của xã hội. Nhiều người tiêu dùng biết rõ sản phẩm không chính hãng, nhưng vẫn chấp nhận vì rẻ. Trong sự thỏa hiệp ấy, người tiêu dùng từ vị thế nạn nhân dần trượt sang vị trí đồng lõa - tiếp sức cho vòng xoáy mà chính họ sẽ là người cuối cùng gánh chịu hậu quả.
Chống hàng giả không chỉ là nhiệm vụ pháp lý. Đó là một công cuộc khôi phục đạo lý, tái lập công bằng, và quan trọng nhất: trao lại cho mỗi người dân quyền được sống, được biết, được lựa chọn và được bảo vệ.
Cần tạo ra một hệ sinh thái tiêu dùng - kinh doanh tôn trọng con người. Pháp luật phải nghiêm minh, doanh nghiệp tử tế cần được bảo vệ bằng chính sách minh bạch, người tiêu dùng cần được trang bị công cụ tự vệ, cộng đồng cần được tổ chức để trở thành một vành đai phòng ngự từ gốc. Và cuối cùng là một văn hóa kinh doanh tử tế - nơi giá trị không nằm ở lợi nhuận, mà ở niềm tin lâu dài.
Tóm lại, hàng giả không còn là chuyện trong kinh tế thị trường. Đó là một cuộc xâm phạm có hệ thống vào phẩm giá con người. Chống hàng giả, vì thế, không chỉ là cuộc chiến pháp lý - mà là hành trình giữ lấy nhân phẩm và đạo lý trong đời sống kinh tế - xã hội.
Và đôi khi, hành trình ấy bắt đầu từ những điều rất nhỏ: một hộp sữa thật, một viên thuốc đúng chất lượng, một nhãn mác trung thực - và một niềm tin không thể bị làm giả.
