Văn học nghệ thuật Việt Nam sau đổi mới đã xuất hiện nhiều tác giả, tác phẩm văn học mới có giá trị tư tưởng, nghệ thuật cao, thể hiện tính đa dạng các chủ đề nảy sinh từ những vấn đề bức xúc của đời sống xã hội, những góc khuất trong suy nghĩ và thân phận con người; đặc biệt, có những tác phẩm đề cập trực diện về sự suy thoái, xuống cấp của đạo đức xã hội, nhân cách con người, có tác dụng cảnh báo ý thức đấu tranh, đẩy lùi cái ác, vun đắp cái thiện.

NSND Trần Quốc Chiêm

Cùng với văn học, các tác phẩm nghệ thuật, như sân khấu, điện ảnh, truyền hình, âm nhạc, mỹ thuật, múa... đã có nhiều tìm tòi sáng tạo, góp thêm tiếng nói cổ vũ công chúng hướng tới những giá trị đạo đức mới, góp phần tích cực vào việc xây dựng nhân cách con người hướng tới chân - thiện - mỹ. Chủ đề biển, đảo, chủ quyền dân tộc... vẫn tiếp tục được văn nghệ sĩ hưởng ứng, khơi dậy nguồn cảm hứng sáng tạo mới trong văn, thơ, nhạc, múa, nhiếp ảnh, sân khấu, điện ảnh, mỹ thuật... trên khắp các địa bàn cả nước, đem lại sinh khí mới mẻ, có tác dụng lớn trong giáo dục nhân cách, lý tưởng sống của nhân dân trước bối cảnh đất nước đan xen thời cơ và thách thức, vận hội và nguy cơ. Bên cạnh thành tựu nêu trên, hoạt động văn học nghệ thuật trong giai đoạn đổi mới đất nước đang có phần chững lại, kém khí thế nhiệt huyết; thiếu vắng những tác phẩm có sức khái quát nghệ thuật cao, có năng lực hiệu triệu, lay động, cổ vũ, khích lệ toàn dân, toàn quân muôn người như một, chung sức, đồng lòng, quyết tâm thực hiện các chủ trương chiến lược của Đảng, Nhà nước, cụ thể như:

- Nền văn học nghệ thuật chưa phản ánh sinh động và đầy đủ thực tiễn công cuộc đổi mới và hội nhập quốc tế, giá trị văn hóa truyền thống bị mai một; lúng túng, bị động, chưa chủ động tiếp thu có chọn lọc tinh hoa văn hóa nhân loại, chưa kịp thời ngăn chặn "luồng gió độc" của văn hóa ngoại lai xâm hại văn hóa dân tộc. Nhiều sản phẩm theo xu hướng giải trí vụn vặt, nhất thời; một số kích động những bản năng thấp kém; một số vồ vập quan điểm nghệ thuật nước ngoài thiếu chọn lọc, xa rời chức năng chân thiện mỹ; chưa hoàn thành sứ mệnh cao cả là ngọn đuốc nhân văn, ngọn đuốc trí tuệ, văn hóa soi lối, dẫn đường, kiến tạo những giá trị và lối sống lành mạnh, tiến bộ.

- Một số văn nghệ sĩ còn thụ động, thiếu khát vọng, chưa dấn thân, thậm chí tha hóa về tư tưởng chính trị, có tư duy lệch lạc, chạy theo thị hiếu tầm thường, theo lợi ích cá nhân trước mắt, sa ngã, vi phạm pháp luật. Môi trường hoạt động nghệ thuật có lúc, có nơi chưa thật sự tạo ra mạch nguồn cảm hứng, góp phần khơi dậy khát vọng, đam mê của văn nghệ sĩ.

- Trong sáng tác, biểu diễn, truyền bá các tác phẩm văn học, nghệ thuật còn không ít tác phẩm và hoạt động chưa thể hiện tính tiên tiến và bản sắc dân tộc. Số lượng tác phẩm nhiều nhưng ít tác phẩm có giá trị nghệ thuật cao về tư tưởng và thẩm mỹ. Hoạt động lý luận, phê bình nghệ thuật còn thiếu vắng các nhà lý luận có tên tuổi, công tác đào tạo ở lĩnh vực này còn hạn chế và có biểu hiện tụt hậu, chưa giải đáp được nhiều vấn đề của cuộc sống, còn xa rời thực tiễn, xơ cứng, chưa thực hiện tốt vai trò phê bình lý luận của từng lĩnh vực văn học, nghệ thuật.

- Công tác đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ văn nghệ sĩ còn bất cập, yếu kém, hụt hẫng, không đồng đều... Một số hội văn học, nghệ thuật chậm đổi mới nội dung và phương thức hoạt động, lúng túng trong việc tập hợp, phối hợp và phát huy tiềm năng của đội ngũ văn nghệ sĩ... Vì thế, để phát huy vai trò mũi nhọn xung kích trên mặt trận chính trị, tư tưởng của hoạt động văn học, nghệ thuật trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng thời kỳ đổi mới, cần tập trung vào những giải pháp cơ bản sau:

- Một là, đổi mới tư duy trong lãnh đạo, chỉ đạo, quản lý hoạt động văn học, nghệ thuật. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền giáo dục chính trị tư tưởng quán triệt đường lối của Đảng, pháp luật của Nhà nước, các chỉ thị, nghị quyết, chương trình hành động về lĩnh vực văn học, nghệ thuật đến toàn thể hội viên để định hướng, nâng cao nhận thức, tạo động lực và tư duy sáng tạo cho hội viên và các văn nghệ sĩ. Các thế lực phản động không ngừng chống phá Đảng, Nhà nước và Quân đội, nhất là trên lĩnh vực tư tưởng, văn hóa với nhiều thủ đoạn hết sức tinh vi, thâm độc. Vì vậy, các cấp ủy đảng cần coi văn học, nghệ thuật là một mặt trận hoạt động đặc biệt quan trọng của công tác tư tưởng nhằm bồi dưỡng lòng yêu nước, tinh thần kiên quyết, kiên trì với lòng tin vào sự nghiệp cách mạng của Đảng và dân tộc, sẵn sàng chiến đấu hy sinh để bảo vệ vững chắc tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Từ đó xác định rõ nội dung, giải pháp lãnh đạo, chỉ đạo, góp phần giảm áp lực, tạo trạng thái tâm lý tích cực, xây dựng đời sống tinh thần vui tươi, lành mạnh cho nhân dân. Tăng cường các hoạt động văn học, nghệ thuật phải được đặt trong chủ trương, biện pháp lãnh đạo nâng cao hiệu quả công tác tư tưởng, xây dựng đơn vị vững mạnh về chính trị của cấp ủy các cấp. Công tác lãnh đạo, chỉ đạo, quản lý văn học, nghệ thuật phải thường xuyên, sâu sát, linh hoạt, nhạy bén, thấu hiểu, sẻ chia; vừa đảm bảo cho các hoạt động có tính định hướng chính trị đúng đắn, phục vụ thiết thực sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc, vừa đảm bảo cơ chế thông thoáng và tạo môi trường phù hợp để các lực lượng hoạt động văn học, nghệ thuật phát huy tối đa khả năng sáng tạo của mình. Kết hợp chặt chẽ giữa khuyến khích, động viên việc sáng tạo ra các tác phẩm văn học, nghệ thuật có giá trị về đề tài bảo vệ Tổ quốc với việc quảng bá và phát huy giá trị của các tác phẩm đó trong đời sống.

Vở kịch “Đêm trắng” của Nhà hát Kịch Việt Nam đoạt Huy chương Vàng tại Liên hoan Kịch nói toàn quốc 2024. Ảnh: NHKVN

Hai là, tăng cường phát hiện, đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực cho hoạt động văn học, nghệ thuật. Đây là yêu cầu cấp bách trong bối cảnh thế hệ các văn nghệ sĩ nổi tiếng một thời từng tạo nên nhiều tác phẩm bất hủ của giai đoạn văn học, nghệ thuật kháng chiến vô cùng rực rỡ đã lần lượt qua đời hoặc hiện tuổi đã cao, trong khi lực lượng kế cận lại tương đối mỏng. Vì vậy, các cấp ủy cần có chính sách để thu hút các tài năng văn học, nghệ thuật về hoạt động trong các cơ quan văn học, nghệ thuật và các thiết chế văn hóa của các cấp. Bởi, đây là lực lượng thường xuyên bám sát thực tiễn đời sống, từ đó, viết nên những tác phẩm có giá trị về công cuộc bảo vệ Tổ quốc hôm nay. Cùng với đó, các cấp ủy cần tích cực phát hiện, bồi dưỡng những hạt nhân văn học, nghệ thuật tại cơ sở. Tiếp tục phát huy vai trò của các cơ sở đào tạo cũng như các cơ quan quản lý, các thiết chế văn hóa ở các cấp trong việc phát hiện, đào tạo, bồi dưỡng nhằm xây dựng lực lượng văn nghệ sĩ đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới.

Ba là, tiếp tục triển khai có hiệu quả cuộc vận động sáng tác các tác phẩm văn học, nghệ thuật về đề tài chiến tranh cách mạng và công cuộc bảo vệ Tổ quốc hiện nay. Trước hết, các hội văn học địa phương cần tích cực, chủ động tham mưu với cấp ủy địa phương tổ chức tốt các trại sáng tác trên tất cả các loại hình, như: văn học, hội họa, điện ảnh, âm nhạc, sân khấu, nghệ thuật múa, v.v... Đồng thời, có chính sách thích hợp để động viên, khích lệ, tập hợp các tác giả chuyên nghiệp và không chuyên tham gia sáng tạo các tác phẩm văn học, nghệ thuật về đề tài đổi mới của đất nước cũng như phục vụ đời sống tinh thần của nhân dân hiện nay. Các cơ quan, đơn vị tạo điều kiện cho các tác giả thâm nhập thực tế, giúp cho các tác giả có những hiểu biết sâu sắc về thực tiễn cuộc sống đổi mới đang diễn ra hàng ngày, hàng giờ của đất nước làm tư liệu cho những sáng tác chất lượng. Định kỳ tổ chức nghiệm thu, trao thưởng cho các tác phẩm văn học, nghệ thuật một cách công tâm, khách quan, chính xác, tạo động lực thúc đẩy sự sáng tạo của văn nghệ sĩ để có nhiều hơn các tác phẩm có giá trị về công cuộc đổi mới của đất nước.

Bốn là, tiếp tục phát huy giá trị của các tác phẩm văn học, nghệ thuật được sáng tác trong lịch sử đấu tranh giải phóng dân tộc và bảo vệ Tổ quốc trong giai đoạn hiện nay. Trong tiến trình lịch sử đất nước sau 50 năm thống nhất, nhiều tác phẩm văn học, nghệ thuật có giá trị đã ra đời phản ánh công cuộc đổi mới của đất nước. Vì vậy, các cơ quan, đơn vị cần có những giải pháp quyết liệt nhằm đưa giá trị của những tác phẩm đó thấm sâu vào đời sống tinh thần của nhân dân, thông qua các hội thi, hội diễn, lan tỏa "văn hóa đọc". Hệ thống các học viện, nhà trường cần đưa bộ môn văn học, nghệ thuật vào chương trình đào tạo để tham gia định hướng, khích lệ nhân dân biết hưởng thụ và phát huy giá trị của các tác phẩm phản ánh sinh động công cuộc đổi mới của đất nước. Qua đó, khơi dậy niềm tự hào về truyền thống của dân tộc, cách mạng, tiếp tục nuôi dưỡng lòng yêu nước, ý chí kiên cường, bất khuất trong thực hiện nhiệm vụ sẵn sàng chiến đấu, bảo vệ Tổ quôc hôm nay.

Năm là, các cấp ủy phát huy tối đa công năng của các thiết chế văn hóa trong việc thụ hưởng và sáng tạo các tác phẩm văn học, nghệ thuật. Động viên cán bộ, hội viên và nhân dân tham gia đấu tranh bài trừ ảnh hưởng của các sản phẩm phi văn hóa; tích cực tham gia phong trào văn hóa, văn nghệ góp phần xây dựng môi trường văn hóa trong sạch, lành mạnh. Đặc biệt, thông qua các thiết chế văn hóa, phải làm cho hoạt động văn học, nghệ thuật luôn bám sát cuộc sống, cổ vũ, động viên cán bộ, và nhân dân đấu tranh giữ vững độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc, ứng phó có hiệu quả với các thách thức an ninh phi truyền thống đang diễn biến phức tạp trong giai đoạn hiện nay.

Văn học, nghệ thuật là một mặt trận, luôn gắn liền với thực tiễn hoạt động và đời sống của nhân dân trên các lĩnh vực, nên cần được quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo thường xuyên, với kết tinh trí tuệ và các giải pháp đồng bộ. Vì thế, thực hiện tốt các giải pháp trên sẽ thiết thực nâng cao đời sống văn hóa, tinh thần của nhân dân, xây dựng lực lượng vũ trang nhân dân vững mạnh về chính trị, nâng cao chất lượng tổng hợp, sức mạnh chiến đấu, sẵn sàng nhận và hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ được giao; cùng toàn Đảng, toàn dân thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng: "Khơi dậy khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc; phát huy giá trị văn hóa, sức mạnh con người Việt Nam trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc và hội nhập quốc tế" đáp ứng yêu cầu cùng đất nước bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.