Trong khuôn khổ Liên hoan phim FESPACO (Liên hoan Điện ảnh và Truyền hình lớn nhất châu Phi) lần thứ 3 được tổ chức tại Việt Nam (25-29.5.2024), công chúng yêu điện ảnh đã được thưởng thức 5 bộ phim về châu Phi. Ali Zaoua, Hoàng tử đường phố là phim chiếu mở màn Liên hoan phim đã gây ấn tượng mạnh, để lại nhiều cảm xúc, dư vị đối với người xem.
 |
| Hình ảnh trong phim Ali Zaoua, Hoàng tử đường phố của của đạo diễn Nabil Ayouch |
1.
Lấy bối cảnh thành phố Casablanca đất nước Ma-rốc vùng Tây Bắc châu Phi, bộ phim 94 phút của đồng biên kịch và đạo diễn Nabil Ayouch xoay quanh giấc mơ và cái chết của cậu thiếu niên đường phố Ali Zaoua. Vì muốn thoát khỏi băng nhóm được cầm đầu bởi Dib - một kẻ thao túng và lạm dụng tình dục trẻ em lang thang, Ali đã chết bởi một hòn đá ném trúng đầu, khép lại giấc mơ trở thành thủy thủ, đi vòng quanh thế giới đến hòn đảo nơi có hai mặt trời của mình.
Mở đầu phim, trên nền nhạc mênh mang, hình ảnh bức tranh vẽ cảnh biển hiện ra: “Tôi đang chèo thuyền. Sóng rất cao. Mặt trời thiêu đốt tôi. Tôi đổ mồ hôi. Tôi không tiến về phía trước. Sau đó tôi nhìn thấy một người phụ nữ xinh đẹp đang đợi mình. Cô ấy nhìn tôi, mỉm cười. Tôi nhìn cô ấy. Cô ấy trèo lên thuyền. Tôi nắm tay cô ấy, vì thuyền lắc lư. Đột nhiên gió nổi lên. Tôi nâng buồm. Và con thuyền cất cánh.” Ali kể về giấc mơ của mình - toàn bộ giấc mơ trước khi cậu tỉnh giấc.
Rất nhanh, những hình ảnh biển cùng lời hội thoại giữa Ali và người phỏng vấn trôi đến phần giải thích biệt danh “hàm thép” có thể dùng răng kéo chiếc ô tô, về việc sau này cậu muốn trở thành: một thủy thủ. Bởi vì cậu yêu biển. Đó là điều cậu muốn.
Đột nhiên, câu hỏi chuyển chủ đề: Cậu sẽ ăn uống, mua quần áo thế nào, tại sao cậu đi khỏi nhà? Hình ảnh biển biến mất. Thay vào đó, Ali hiện lên chính giữa khung hình trả lời phỏng vấn, hoàn toàn như một đoạn phim tài liệu: với mic thu âm phía trước và rất đông những trẻ em, thanh niên đường phố khác phía sau.
Lối cấu trúc đan xen giữa mơ mộng và thực tại là mạch chính xuyên suốt phim đạo diễn Nabil Ayouch truyền đến người xem. Một bến cảng không hiện lên toàn cảnh, một thành phố với nhiều nhà cao tầng lia từ trên cao, một bài hát được lặp lại, ngày nối đêm, kiếm sống trên đường phố, bỏ chạy và chìm vào bóng tối… những quang cảnh vừa nhấn chìm vừa gợi nhắc về cái chết vừa xảy ra.
2. Trên một nền nhà dỡ bỏ được quây lại chờ xây dựng, trong lúc Omar và Boubker chơi đá vỏ lon, Ali nói với Kwita về ý định rời đi của mình. Với chiếc la bàn trong tay, cậu sẽ làm đủ mọi việc để trở thành một thủy thủ thực sự và đi đến hòn đảo mơ ước. Dự định tốt đẹp đầy hoài bão cùng lời động viên bạn “đừng sợ”, cậu sẽ nghĩ về Kwita khi ở trên hòn đảo của mình - vào ban đêm cả hai sẽ cùng ngắm sao, “giống như tòa tháp đôi” - chỉ vừa mới nhen lên đã bị dập tắt. Băng nhóm kéo đến, một đứa trẻ hô to: “Cuộc đời…”, đám trẻ còn lại đồng thanh: “là một đống phân”, đá tứ phía ném vào Ali, Kwita, Omar, Boubker. Cả bốn cúi người xuống tìm chỗ nấp. Khi đá ngừng ném ra, Ali, Kwita, Omar, Boubker đứng lên, đám trẻ lộ mặt quanh hàng rào, Dib và thành viên còn lại của băng nhóm lừng lững tiến đến. Một đứa truyền lệnh Dib: Quay trở lại. Tất nhiên câu trả lời của Ali là không. Chúng cười đùa chế nhạo mẹ Ali, cậu chưa kịp vung tay ném đá đáp trả, thì một hòn đá khác bay đến nhằm trúng đầu cậu. Ali ngã xuống trong vũng máu, băng nhóm bỏ chạy.
Ali - nhân vật chủ đề của bộ phim đã chết, nhưng có lẽ đây mới là lúc nội dung chính của phim thực sự bắt đầu. Diễn biến, tình tiết khắc họa cuộc xoay xở chôn cất Ali của 3 người bạn đường phố đi vào nhiều nút thắt: chạy trốn nhân viên an ninh, buộc phải ném giấu xác Ali xuống hầm, thất bại trong kế hoạch có một lễ cầu nguyện như nhiều người Hồi giáo “thuần khiết” thường nhận được, không thể nói cho mẹ Ali biết ngay sự thật về con trai. Bên cạnh đó là các tình huống đưa đẩy Boubker, Omar, Kwita lần lượt quay lại băng đảng của Dib - một kẻ câm điếc luôn kiểm soát, áp đặt nhóm trẻ mà hắn đứng đầu.
Người ta không thể chết bởi một hòn đá, một cái chết rất vô lý. Sự bất ngờ xảy đến đã khiến bọn trẻ tự vấn và không tin nổi sự thật. Một hòn đá ném tới từ một đứa trẻ đường phố không chủ ý giết người, lại hoàn toàn dễ dàng lấy đi mạng sống của một đứa trẻ khác. Càng vô lý khi người ta chết bởi một giấc mơ. Một vị thuyền trưởng già, người lớn duy nhất có khả năng biến giấc mơ của Ali thành hiện thực là trở thành thủy thủ và đi đến hòn đảo có 2 mặt trời, lại là nguồn cơn khiến Ali cùng bạn rời băng nhóm đến sống ở bến cảng, đến gần với giấc mơ, để rồi nhận lấy cái chết.
3. Nếu không phải vì giấc mơ, vì lý do rời đi này, Ali cũng có thể chết ở một trận ẩu đả khác. Lũ trẻ đường phố sẽ không ngừng chế nhạo lời cậu nói dối rằng mẹ mình đã chết, thực tế mẹ cậu là một gái điếm. Chúng khó chấp nhận sự cứng rắn khác biệt ở cậu: không chịu khuất phục trở thành nạn nhân tình dục và kìm kẹp của Dib. Và hơn hết, nếu không chết về thể xác, cậu sẽ phải nhiều lần chết cái chết tinh thần.
Ali bỏ nhà trở thành trẻ đường phố và rời bỏ băng nhóm để đến sống ở cảng, suy cho cùng là để bảo vệ chính thế giới tinh thần cậu mang theo. Hòn đảo có 2 mặt trời giữa mênh mông biển cả là thế giới mới, hoàn toàn không liên quan đến quá khứ hổ thẹn đeo bám cậu, mà là nơi cậu trở thành chủ nhân của nó và sống một cuộc sống hạnh phúc với người phụ nữ của mình.
Giấc mơ Ali trở thành nguồn cảm hứng cho ba người bạn Kwita, Omar, Boubker. Khi bọn trẻ muốn chôn cất Ali với đủ nghi lễ tốt đẹp, cũng là lúc chúng nhận ra giấc mơ của chính mình. Cô gái Kwita lấy cắp ví nơi trường học là hình ảnh của người bạn gái trong mơ, mẹ Ali có thể cũng chính là một người mẹ dịu dàng mà Omar ao ước, và người bác trong tưởng tượng Boubker nhắc đến 6 lần là giấc mơ có một người thân không rời bỏ cậu.
Soi chiếu người khác để thấy chính mình, soi chiếu giấc mơ của người khác để nhận ra mình cũng có giấc mơ của mình. Trân trọng một cái chết cũng là trân trọng một con người với toàn bộ thể xác và tinh thần cao quý sống động đã truyền đến. Điều đó khiến chúng ta cảm thông hơn với hoàn cảnh của trẻ em đường phố, thông cảm với những việc làm bản năng gây ra những sự tổn thương, đồng thời quý trọng hơn sự tận tụy của tình bạn kiên tâm.
Nếu như “Cuộc đời là… một đống phân” được lũ trẻ hô lên 4 lần, thì phân cảnh nói “Ali là một hoàng tử” được lặp 6 lần, phân đoạn nhắc lại lời khẳng định nhóm bạn sẽ chôn cất Ali là 9 lần. Đến lúc cuối cùng, trước cảng biển, chứng kiến Ali chuẩn bị đi chuyến đi cuối cùng đến hòn đảo giấc mơ trên con tàu cùng với thuyền trưởng Hamid, mẹ Ali, Kwita, Omar, Boubker; một đứa trẻ băng nhóm đường phố hô: “Cuộc đời là…”, đáp lại chỉ vài tiếng lí nhí: “là một đống phân”. Cảnh tượng chúng nhìn thấy trước mắt thật không thể tin nổi, đã làm chói lóa “quang cảnh xấu xí” về cuộc đời ngự trị trong đầu chúng bấy lâu.
Ali, không chỉ là một hoàng tử đường phố bởi vì bản lĩnh dám sống khác, mà bởi cậu có một giấc mơ đẹp, nó đã đưa cậu vượt lên hoàn cảnh của chính mình và truyền cảm hứng đến tất cả chúng ta. Cậu chính là hoàng tử của hòn đảo nơi có 2 mặt trời, hoàng tử của giấc mơ.
Hải An
Nguồn Văn nghệ số 25/2024
