Năm 2024, ngành xuất bản Việt Nam không chỉ sôi động nhờ sự đa dạng về thể loại và phong cách, mà còn chứng kiến sự vươn lên của các nhà văn trẻ và sự bền bỉ của những tác giả tên tuổi. Các cây bút trẻ đã mạnh dạn thử nghiệm với các thủ pháp mới, khai thác yếu tố linh dị và kinh dị đến việc kết hợp các phong cách hiện đại và truyền thống, tạo ra những tác phẩm độc đáo, bắt kịp xu hướng văn học và thu hút một lượng lớn độc giả trẻ tuổi. Trong khi đó, các nhà văn kỳ cựu vẫn giữ vững phong độ với những tác phẩm đậm chất triết lý và tinh tế trong cách kể chuyện. Họ không ngừng đổi mới trong cách tiếp cận nội dung và duy trì tiếng nói riêng, tạo sự cân bằng giữa giá trị văn chương truyền thống và sáng tạo hiện đại.

Với đa dạng thể loại, nhiều phong cách viết đã góp phần làm phong phú thêm diện mạo văn học Việt Nam, đáp ứng tốt nhu cầu ngày càng cao của độc giả, cả trong và ngoài nước. Xin giới thiệu cùng bạn đọc một số tác phẩm đáng chú ý (theo quan điểm cá nhân) của văn học Việt trong năm 2024.

1.

Ngay từ những ngày đầu năm 2024, nhà văn Lê Minh Hà đã có buổi ra mắt giới thiệu sách bộ ba tiểu thuyết về Hà Nội, trong đó Những ta là tiểu thuyết mới nhất của chị, cũng về Hà Nội. Nhà văn Lê Minh Hà cho biết, ban đầu chị đặt tên cuốn sách là Vọng. Đến khi chuẩn bị xuất bản thì bạn văn mới tiết lộ có một dự án nghệ thuật cùng tên này. Do vậy, theo gợi ý của họa sĩ Lê Thiết Cương, nhà văn đã đổi tên tiểu thuyết mới là Những ta. Nhà văn Lê Minh Hà sinh năm 1962 tại Hà Nội. Chị tốt nghiệp khoa Ngữ văn Đại học Sư phạm năm 1983. Chị từng giảng dạy tại Trường phổ thông Trung học Hà Nội - Amsterdam, hiện làm việc và sinh sống tại Cộng hòa Liên bang Đức. Có thể thấy Hà Nội là vùng đất đặc biệt có ý nghĩa, không thể dứt bỏ trong tâm trí cũng như sự nghiệp sáng tác của Lê Minh Hà. Sự khác biệt dễ nhận thấy nhất có lẽ là tâm thế từ xa nhìn về. Trong tiểu thuyết của Lê Minh Hà, Hà Nội là những mảng ký ức đẹp đẽ, trong trẻo, vẹn nguyên, một Hà Nội vừa gần đây mà dường như cũng đã xa xưa. Hà Nội của chị là Hà Nội của những chuyến trở về, quan sát, chiêm nghiệm, nghĩ suy, so sánh, có những điều mới mẻ và cũng rất nhiều đã mất đi.

2.

Cũng viết về Hà Nội, cùng là nhà giáo, nhưng Hà Nội trong Chuyện phố của nhà văn Phạm Quang Long lại là một tự sự về đô thị đương đại và cũng là một tự sự về văn hóa đương đại. Chuyện phố xoay quanh chuyện gia đình ông Mưu, tái hiện cảnh quan sinh động về cuộc sống của một gia đình “gốc” Hà Nội ở nơi tản cư; đặc biệt là sau khi ông “dinh tê” về thành, gà trống nuôi con xoay xở qua hai cuộc chiến. Chuyện phố là câu chuyện gia đình nhưng cũng chính là chuyện đời hay đúng hơn là câu chuyện về xã hội, văn hóa đô thị của Hà Nội đương đại. Tất cả được Phạm Quang Long tái hiện một cách vô cùng sinh động và mới lạ qua số phận “ba chìm bảy nổi” của những con người từ nhiều vùng miền xa Hà Nội đến chốn kinh kì để mưu sinh. Dày 450 trang, tiểu thuyết Chuyện phố của nhà văn Phạm Quang Long được nhiều nhà phê bình đánh giá là “tác phẩm đáng đọc” với thế giới nhân vật phong phú và độc đáo, với góc nhìn nhân văn sâu sắc. Là một tiểu thuyết thế sự, phản ánh câu chuyện nóng hổi của thời cuộc, nhưng Chuyện phố lại mang màu sắc lịch sử, phảng phất “dấu xưa xe ngựa hồn thu thảo” trong những ngôi nhà phố cổ được miêu tả, trong những nét tính cách nhân vật gốc Tràng An được điểm xuyết.

3.

Lại một câu chuyện về Hà Nội khác, sau năm năm Uông Triều lại cho ra đời một cuốn tiểu thuyết khác, với bút pháp mới mẻ, táo bạo kết cấu lạ, và sáng tạo: Hà Nội những mùa cổ điển. Tiểu thuyết này sẽ dành cho các bạn đọc thích khám phá những cái mới, những góc nhìn mới. Trong Hà Nội những mùa cổ điển, Uông Triều tiếp tục thể hiện sự phá cách qua kỹ thuật viết và nội dung. Đây không chỉ là cuốn sách về Hà Nội mà còn là sự kết hợp giữa quá khứ và hiện tại, giữa những câu chuyện cá nhân và dòng chảy lịch sử. Tác phẩm đan xen những quan điểm mới mẻ về lịch sử và văn chương, tạo nên một thế giới đa chiều, nơi thực và ảo hòa quyện. Hà Nội những mùa cổ điển không tuân theo cấu trúc tuyến tính mà linh hoạt biến đổi, đưa người đọc vào một không gian hư cấu đầy sáng tạo. Nhân vật chính trong câu chuyện là một nhà văn đang viết tiểu thuyết về Hà Nội, dẫn dắt người đọc qua những câu chuyện lịch sử xen lẫn những trải nghiệm cá nhân, tạo ra một “tiểu thuyết trong tiểu thuyết” vừa hấp dẫn vừa thách thức. Với Hà Nội những mùa cổ điển, độc giả không chỉ đọc mà còn khám phá, nơi mỗi người có thể tìm thấy cho mình một câu chuyện và góc nhìn riêng.

4.

Gia đình có bốn chị em gái của Phạm Thị Bích Thủy đem lại cho bạn đọc một góc nhìn khác về mối quan hệ gia đình. Với nhà văn Phạm Thị Bích Thủy, bất bình đẳng cơ hội giữa các cá nhân chính là hệ quả trực tiếp của việc chủ nghĩa thân tộc và tâm lý vun vén cho gia đình, dòng họ bị đẩy lên mức vượt ngưỡng, bất chấp những quy tắc công bằng tối thiểu trong một xã hội thực sự dân chủ. Và đó thực sự là quả bom gài sẵn, chỉ chực chờ để làm nổ tung, xé nát mọi thứ. Trong Gia đình có bốn chị em gái, mối quan hệ ruột thịt, theo cách bi thảm, nó là nguyên nhân dẫn đến một cuộc mưu sát máu lạnh, một cái chết đau đớn, một gia đình tan nát, một người bị truy tố và rơi vào sự hoảng loạn tâm thần cực độ. Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều, Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam cho rằng, cuốn sách dày hơn 600 trang đặt ra vấn đề lớn trong gia đình hiện đại. Ở đó có những điều tốt đẹp nhưng cũng có nhiều sự ích kỷ, hủ lậu, mưu mô… “Bốn chị em gái đại diện cho bốn cách nhìn khác nhau về thế giới. Càng đọc càng thấy sự kinh hoàng trong đời sống. Là một độc giả, tôi thấy chính mình từng đi qua những cung bậc cảm xúc đó”, ông Thiều nhận xét.

5.

Hồ Anh Thái là một gương mặt nổi bật của văn học Việt Nam đương đại, được biết đến với phong cách viết chuyên nghiệp, bền bỉ và sáng tạo. Ông vẫn đều đặn ra sách mới mỗi năm, và tác phẩm của Hồ Anh Thái luôn mang đến cho độc giả những góc nhìn mới mẻ, sâu sắc và tinh tế. Với sự đa dạng trong thể loại và đề tài, Hồ Anh Thái đã khẳng định mình là một nhà văn hiện đại, có phong cách riêng biệt và dám đột phá. Tác phẩm mới nhất của Hồ Anh Thái, Trượt chân trên tầng cao, do Nhà xuất bản Phụ nữ Việt Nam phát hành, là tập truyện ngắn gồm 22 câu chuyện đặc sắc. Mỗi truyện trong cuốn sách như một mảnh ghép của cuộc sống, từ những điều hài hước đến những suy tư sâu lắng. Với kết cấu chặt chẽ, các câu chuyện được sắp xếp tựa như một khối rubik, mỗi mảnh đều hòa quyện vào nhau một cách hài hòa, không để lộ dấu vết của thời gian. Cuốn sách dài gần 300 trang này không chỉ đưa người đọc trải qua nhiều cung bậc cảm xúc, mà còn gợi lên những suy nghĩ về cuộc sống hiện đại. Dù có bi hài đến đâu, cái cốt lõi mà Hồ Anh Thái muốn truyền tải chính là sức sống mạnh mẽ và khát vọng của con người trong thế giới đầy phi lý.

6.

Gần 40 năm cầm bút, Y Ban vẫn cần mẫn, siêng năng, kiên trì trên con đường sáng tác truyện ngắn của mình. Cống hiến nghiêm túc sức lực và tài năng cho công việc sáng tạo truyện ngắn, Y Ban đã tạo nên một phong cách độc đáo của riêng mình. Truyện ngắn của Y Ban luôn là những cuộc chơi về mặt ngôn ngữ, mà ở đó, văn hóa dân gian pha trộn với sức nặng của câu chuyện; mọi sự vật, sự kiện, hình dạng và cảm xúc đều được miêu tả tỉ mỉ, tinh tế, chi tiết. Thủ pháp kể chuyện của Y Ban đã mang lại cho truyện ngắn một sức sống mãnh liệt và một vẻ đẹp sinh động. Và ở tập truyện ngắn mới nhất - Trên Đỉnh Giời - đã chứng minh một điều: Y Ban có thể viết gần như mọi thứ, từ giàu đến hèn, từ hài đến bi, từ tục đến thanh, từ những chuyện phức tạp nhất của giới lừa đảo đến những chuyện bình dị gói gọn một khoảnh khắc ngày thường. Các câu chuyện của Y Ban tràn ngập những tiếng cười với các tình huống trớ trêu của phận người, nhưng ở giữa những tiếng cười đấy cũng là những khoảng lặng gai góc. Y Ban rất lão luyện trong việc đưa nhân vật của mình vào những tình thế lưỡng nan, đối mặt với song đề đạo đức, đẩy các nhân vật ra khỏi lối đi thông thường. Tình huống tưởng chừng hài hước nhưng lại khốn quẫn nan giải; tình thế ngặt nghèo nhưng lại nhẹ bẫng vô lo. Với cốt truyện kỳ lạ, kỹ thuật biểu tượng, ý nghĩa ngụ ngôn, cùng với lối viết tự do, bút pháp sáng tạo, Y Ban đã khéo léo đưa người đọc đến với những câu chuyện đời độc đáo, đến với những chứng nhân của quá trình phát triển xã hội, đến với nỗi đau tinh thần của con người hiện đại… Có thể khẳng định Trên Đỉnh Giời là một trong những tập truyện ngắn xuất sắc của Y Ban.

7.

Nhà văn Thảo Trang, một trong những tác giả thế hệ 9x nổi bật, đã để lại dấu ấn sâu sắc trong lòng độc giả qua những tác phẩm mang đậm màu sắc điện ảnh và nỗi ám ảnh về xã hội. Sau thành công của Tết ở làng Địa Ngục, một cuốn sách đã bán hàng chục nghìn bản và được chuyển thể thành phim truyền hình ăn khách, Thảo Trang tiếp tục chinh phục độc giả với tác phẩm 25 độ âm. Và không phụ sự kỳ vọng của bạn đọc, 25 độ âm đã trở thành cuốn tiểu thuyết bán chạy nhất năm với hơn 10.000 bản in trong tháng đầu tiên và tiếp tục được Nhà xuất bản Phụ Nữ cấp tập in thêm để đáp ứng nhu cầu bạn đọc. 25 độ âm được lấy tư liệu từ câu chuyện bi thảm về 39 người Việt tử nạn trong xe tải đông lạnh khi tìm đường nhập cư vào Anh năm 2019, một sự kiện gây chấn động xã hội. Từ đây, Thảo Trang đã xây dựng một câu chuyện chân thực, lạnh lùng nhưng sâu sắc về hành trình vượt biên đầy đau đớn và tàn khốc, nơi mà cái chết luôn rình rập. Để tạo nên tác phẩm này, cô đã dành hơn 4 năm tìm hiểu với 200 cuộc phỏng vấn và hàng chục kg tài liệu nghiên cứu. 25 độ âm không chỉ là một cuốn tiểu thuyết về những số phận khao khát một tương lai tốt đẹp hơn mà còn là lời cảnh tỉnh đầy ý nghĩa. Với phong cách viết rùng rợn, hồi hộp và đầy sức gợi, Thảo Trang dẫn dắt độc giả qua từng cung đường đầy hiểm nguy như một trò chơi sinh tồn. Những nút thắt bất ngờ, những tình tiết hư cấu sinh động khiến độc giả bị cuốn vào câu chuyện, như đang cùng nhân vật đối diện với những giây phút sinh tử. Thảo Trang chỉ muốn nói nhắn nhủ tới bạn đọc rằng, với những ai còn thắc mắc và hoài nghi, thì con đường vượt biên ấy chính là như thế, nếu tương lai do chính bạn lựa chọn, hãy thử nghĩ xem có đáng đánh đổi để bước lên con đường ấy hay không?

8.

Trong loạt sách văn học Việt tiêu biểu 2024, xin dành chỗ cho một tập thơ - Viễn ca của nhà thơ Nguyễn Tiến Thanh. Thuở sinh viên, trong phong trào Thơ sinh viên của Đại học Tổng hợp Hà Nội, không thể không nhắc đến chàng lãng tử Nguyễn Tiến Thanh trong những đêm thơ nồng nàn. Thơ anh đã được chép trong nhiều cuốn sổ tay sinh viên, có người còn giữ đến tận bây giờ. Anh vốn là người không có xu hướng cách tân hay cầu kì ngôn ngữ trong thơ. Với anh, thơ phải là khúc ca của cảm xúc và dù thi sĩ có làm gì, tìm tòi ra sao, thì cuối cùng vẫn chỉ để bật lên những cảm xúc chân thành, đắm đuối nhất mà thôi. Trên trang cá nhân của mình, có lần Nguyễn Tiến Thanh đã chia sẻ những suy nghĩ của anh về một vấn đề bản thể luận mỗi khi ta bàn đến thơ: Thơ là gì? Anh trả lời theo cách phủ định, đại ý: thơ không phải là kể chuyện, muốn kể chuyện hãy đi viết tiểu thuyết; thơ không phải là triết lý, muốn triết lý hãy đi làm nhà tư tưởng; thơ không phải là thuyết pháp, muốn thuyết pháp hãy đi làm giáo sĩ. Tóm lại, thơ không phải con lừa để người ta chất lên lưng nó đủ gánh nặng nhọc. Thơ chỉ là thơ thôi, là cảm xúc, là ngôn ngữ, là nhịp điệu, là khả năng tạo sự cảm thông chia sẻ giữa những tâm hồn người. Viễn ca là bước ngoặt trên con đường sáng tạo thi ca của Nguyễn Tiến Thanh và cũng là điểm sáng cho thi ca trong buổi văn chương không còn giữ vị thế trung tâm của đời sống văn hóa như trước đây.

9.

Cuối cùng để kết lại danh sách này, xin dành một vị trí cho Dòng chảy của nước. Đây là tuyển tập văn thơ quy tụ 62 tác giả trẻ đầy tiềm năng từ thành phố Hồ Chí Minh, những người đã và đang khẳng định phong cách sáng tạo riêng trong nền văn học Việt Nam đương đại. Tác phẩm do Nhà xuất bản Văn học phát hành, ra mắt nhân dịp Hội nghị Những người viết trẻ TP Hồ Chí Minh năm 2024, như một dấu mốc cho những tài năng trẻ tiêu biểu từ năm 1975 đến nay. Đây sẽ là một tuyển tập dành cho bạn đọc muốn có một cái nhìn mới mẻ về văn chương Việt Nam. Dòng chảy của nước bao gồm nhiều gương mặt nổi bật như Trần Phú Minh Anh (sinh năm 2007), với những dòng thơ sâu sắc vượt xa tuổi đời, và Vĩ Hạ (sinh năm 2004), từng giành giải Tác giả trẻ của Hội Nhà văn Việt Nam. Bên cạnh đó là Lê Hồ Nam (sinh năm 2005), một cây bút phê bình văn học trẻ tuổi đầy sắc sảo, và dịch giả Lương Huỳnh Trọng Nghĩa (9x) với khả năng dịch thuật trôi chảy từ cả tiếng Anh và Hàn. Thế hệ 8x của văn đàn TP Hồ Chí Minh cũng được tôn vinh, với những tên tuổi đã ghi dấu ấn sâu đậm như Tống Phước Bảo, Nguyễn Phong Việt, Võ Thu Hương, Trần Đức Tín (Khét), và Phương Huyền… Bên cạnh đó là thế hệ 9x nổi bật, gồm Nguyễn Thị Như Hiền, Huỳnh Trọng Khang, Trần Văn Thiên… những người đã góp phần làm nên diện mạo mới cho văn học trẻ phương Nam. Tuyển tập còn giới thiệu các tài năng mới mẻ như Ngô Tú Ngân, Đoàn Nguyễn Anh Minh, Thụy Khải, Đặng Thiên Phong, và Đỗ Khắc Tồn… - những cây bút trẻ với tiềm lực sáng tạo dồi dào. Dòng chảy của nước là minh chứng cho sức sống mãnh liệt của văn chương trẻ, một dòng chảy phong phú, đa sắc màu, tiếp nối truyền thống và khát vọng của thế hệ trẻ, mở ra tiềm năng hội nhập với văn chương thế giới.