Sau các cuộc tấn công bằng bom nguyên tử vào tháng 8 năm 1945, một phong trào toàn cầu đã dần dần hình thành với mục tiêu nâng cao nhận thức về hậu quả nhân đạo thảm khốc mà vũ khí hạt nhân gây ra. Theo thời gian, một chuẩn mực quốc tế mạnh mẽ đã phát triển, lên án việc sử dụng vũ khí hạt nhân là không thể chấp nhận về mặt đạo đức. Chuẩn mực này được gọi là "cấm kỵ hạt nhân".
Lời chứng của Hibakusha – những người sống sót sau các vụ nổ bom tại Hiroshima và Nagasaki – đóng vai trò đặc biệt trong phong trào này. Họ đã giúp hình thành và củng cố sự phản đối toàn cầu đối với vũ khí hạt nhân thông qua những câu chuyện cá nhân, các chiến dịch giáo dục và cảnh báo khẩn cấp về nguy cơ lan rộng và sử dụng vũ khí hạt nhân. Hibakusha giúp chúng ta hiểu được những đau đớn và khổ đau không thể diễn tả mà vũ khí hạt nhân mang lại.
 |
| Giải Nobel Hòa bình năm nay không chỉ ghi nhận những đóng góp của Hibakusha mà còn nhắc nhở thế giới về mối đe dọa hiện hữu của vũ khí hạt nhân. |
Ủy ban Nobel Na Uy cũng ghi nhận một thực tế đáng khích lệ: đã gần 80 năm trôi qua kể từ khi vũ khí hạt nhân được sử dụng lần cuối trong chiến tranh. Những nỗ lực phi thường của Nihon Hidankyo và các đại diện của Hibakusha đã góp phần lớn vào việc thiết lập chuẩn mực "cấm kỵ hạt nhân". Tuy nhiên, hiện nay, chuẩn mực này đang phải đối mặt với nhiều áp lực khi các cường quốc hạt nhân đang hiện đại hóa và nâng cấp kho vũ khí của mình, trong khi các quốc gia khác đang chuẩn bị sở hữu vũ khí hạt nhân, và những lời đe dọa sử dụng vũ khí hạt nhân đang xuất hiện trong các cuộc xung đột.
Năm tới sẽ đánh dấu 80 năm kể từ khi hai quả bom nguyên tử của Mỹ giết chết khoảng 120.000 cư dân tại Hiroshima và Nagasaki. Số người chết vì bỏng và nhiễm phóng xạ trong những tháng và năm sau đó cũng tương đương. Vũ khí hạt nhân hiện đại có sức hủy diệt còn lớn hơn rất nhiều. Chúng có thể giết chết hàng triệu người và tác động nghiêm trọng đến khí hậu toàn cầu. Một cuộc chiến tranh hạt nhân có thể hủy diệt nền văn minh nhân loại.
Số phận của những người sống sót sau các vụ nổ bom tại Hiroshima và Nagasaki đã bị lãng quên trong một thời gian dài. Năm 1956, các hiệp hội địa phương của Hibakusha cùng với những nạn nhân của các cuộc thử nghiệm vũ khí hạt nhân tại Thái Bình Dương đã thành lập Tổ chức Liên minh Nạn nhân Bom A và H Nhật Bản, gọi tắt là Nihon Hidankyo. Đây đã trở thành tổ chức Hibakusha lớn nhất và có ảnh hưởng nhất tại Nhật Bản.
Giải Nobel Hòa bình 2024 tôn vinh những cá nhân đã chọn sử dụng những ký ức đau thương của mình để xây dựng hy vọng và cam kết vì hòa bình. Nihon Hidankyo đã cung cấp hàng ngàn lời chứng, ban hành nhiều nghị quyết, lời kêu gọi công khai, và gửi các phái đoàn thường niên tới Liên Hợp Quốc cùng nhiều hội nghị hòa bình để nhắc nhở thế giới về sự cấp bách của việc giải trừ vũ khí hạt nhân.
Một ngày nào đó, các nhân chứng sống của Hiroshima và Nagasaki sẽ không còn nữa. Nhưng với một nền văn hóa tưởng nhớ mạnh mẽ và sự tiếp nối cam kết của thế hệ sau, thông điệp của họ vẫn sẽ được truyền tải. Thế hệ trẻ tại Nhật Bản và khắp nơi trên thế giới đang được truyền cảm hứng và giáo dục về tầm quan trọng của việc duy trì chuẩn mực cấm kỵ hạt nhân – điều kiện tiên quyết cho một tương lai hòa bình của nhân loại.
Quyết định trao giải Nobel Hòa bình 2024 cho Nihon Hidankyo là một sự tiếp nối của những giải thưởng trước đó mà Ủy ban đã trao cho các nhà vô địch của phong trào giải trừ vũ khí hạt nhân. Giải thưởng năm nay hoàn toàn phù hợp với mong muốn của Alfred Nobel là vinh danh những nỗ lực mang lại lợi ích lớn nhất cho nhân loại.
Jorgen Watne Frydnes, Chủ tịch Ủy ban Nobel Na Uy, phát biểu rằng Hibakusha "giúp chúng tôi mô tả những điều không thể diễn tả, nghĩ những điều không thể nghĩ tới và bằng cách nào đó thấu hiểu nỗi đau, sự thống khổ không thể lý giải mà vũ khí hạt nhân gây ra". Ông nhấn mạnh rằng giải Nobel Hòa bình năm nay không chỉ ghi nhận những đóng góp của Hibakusha mà còn nhắc nhở thế giới về mối đe dọa hiện hữu của vũ khí hạt nhân.
Trong bối cảnh thế giới đang đối mặt với nhiều bất ổn, chuẩn mực quốc tế về "cấm kỵ hạt nhân" – lên án việc sử dụng vũ khí hạt nhân – đang bị đe dọa khi các cường quốc hạt nhân tiếp tục nâng cấp kho vũ khí của mình. Các quốc gia mới cũng đang xuất hiện với tham vọng sở hữu vũ khí hạt nhân. Ủy ban Nobel Na Uy đã bày tỏ lo ngại về việc cấm kỵ này đang dần bị phá vỡ và nhấn mạnh rằng tất cả chúng ta, đặc biệt là các cường quốc hạt nhân, cần phải có trách nhiệm bảo vệ chuẩn mực này.
Hiệp ước Cấm vũ khí hạt nhân (TPNW), được Đại hội đồng Liên Hợp Quốc thông qua vào năm 2017 và có hiệu lực từ năm 2021, đã đánh dấu một bước tiến quan trọng trong nỗ lực giải trừ vũ khí hạt nhân. Tuy nhiên, với sự leo thang căng thẳng trên thế giới, vấn đề này ngày càng được chú ý hơn bao giờ hết.
Toshiyuki Mimaki, đồng chủ tịch Nihon Hidankyo, đã xúc động phát biểu sau khi giải thưởng được công bố, cho rằng đây sẽ là "động lực lớn để cho thế giới thấy rằng từ bỏ vũ khí hạt nhân là điều có thể làm được". Ông Mimaki, trong niềm xúc động và nước mắt, chia sẻ rằng ông "chưa bao giờ mơ tới ngày giành được giải Nobel Hòa bình".
 |
| Toshiyuki Mimaki, đồng chủ tịch Nihon Hidankyo, đã xúc động chia sẻ rằng ông "chưa bao giờ mơ tới ngày giành được giải Nobel Hòa bình". Ảnh: The Yomiuri Shimbun. |
Thủ tướng Nhật Bản Ishiba Shigeru cũng ca ngợi nỗ lực của Nihon Hidankyo, cho rằng việc tổ chức này giành giải là "vô cùng ý nghĩa" và thể hiện sự kiên trì trong việc kêu gọi hòa bình và giải trừ vũ khí hạt nhân.
Giải Nobel Hòa bình thường tập trung vào vấn đề giải trừ vũ khí hạt nhân, như trường hợp năm 2017 khi giải thưởng được trao cho Chiến dịch Quốc tế Xóa bỏ Vũ khí Hạt nhân (ICAN) vì nỗ lực thúc đẩy Hiệp ước Cấm vũ khí hạt nhân.
Nihon Hidankyo không chỉ dừng lại ở việc nêu bật nỗi đau của các nạn nhân mà còn truyền cảm hứng cho các thế hệ trẻ trong và ngoài Nhật Bản. Với văn hóa tưởng nhớ mạnh mẽ, những thế hệ sau này tiếp tục giáo dục và truyền tải thông điệp về tầm quan trọng của việc duy trì chuẩn mực "cấm kỵ hạt nhân" để đảm bảo một tương lai hòa bình cho nhân loại.
Giải thưởng trị giá 11 triệu krona Thụy Điển (khoảng 1 triệu USD) sẽ được trao vào ngày 12/12 tại Oslo, Na Uy. Đây là một phần của di sản mà Alfred Nobel đã để lại, mong muốn ghi nhận những cá nhân và tổ chức có đóng góp to lớn nhất cho nhân loại.
Việc trao giải Nobel Hòa bình 2024 cho Nihon Hidankyo không chỉ tôn vinh những nỗ lực của các nạn nhân bom nguyên tử mà còn nhắc nhở thế giới về sự cấp bách của việc giải trừ vũ khí hạt nhân, điều kiện tiên quyết cho một thế giới hòa bình và an toàn hơn.
Trần Quốc Lập | Báo Văn Nghệ
