Đến dự buổi tọa đàm có bà Trần Thị Phương Lan - Vụ trưởng Vụ Văn hóa Văn nghệ, Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương; Ông Trần Công Thuận - Phó Trưởng Ban công tác hội quần chúng, Ủy Ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam; Nhà thơ Nguyễn Tiến Thanh - Giám đốc Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam, đơn vị đồng hành với Hội Nhà văn Việt Nam trong chuỗi sự kiện này; Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều, Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam; Nhà văn Nguyễn Bình Phương - Phó Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam; Nhà thơ Trần Đăng Khoa – Phó chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam, các nhà văn, nhà thơ là Ủy viên Ban chấp hành Hội Nhà văn Việt Nam và sự tham gia, đồng hành của các nhà văn lão thành, các nhà văn trẻ đến từ mọi miền Tổ quốc.

Toàn cảnh buổi Tọa đàm “50 năm văn học Việt Nam từ sau 1975: Góc nhìn của những người viết trẻ” - Ảnh: PV

Trước đó, trong năm 2025, Hội Nhà văn Việt Nam đã tổ chức một chuỗi hội thảo nhìn lại chặng đường nửa thế kỉ của văn học Việt Nam sau năm 1975. Việc Hội Nhà văn Việt Nam tổ chức chuỗi hội thảo mang tinh thần tổng kết không phải nhằm kết thúc một giai đoạn văn học, mà mục đích chính là để tạo đà cho bước phát triển tiếp theo của Văn học Việt Nam một cách chuyên nghiệp và chất lượng hơn. Trong chuỗi hội thảo vừa qua, Ban tổ chức luôn đặt ra câu hỏi điều gì khiến cho văn học Việt Nam chưa có tác phẩm lớn xứng tầm thời đại? Câu hỏi đó luôn thôi thúc các nhà văn, nhà thơ, những người cầm bút hôm nay về trách nhiệm đối với hiện tại và tương lai của văn chương dân tộc. Tọa đàm “Văn học Việt Nam từ sau năm 1975 – Góc nhìn của những người viết văn trẻ” là dịp để các nhà viết văn trẻ chia sẻ các góc nhìn của họ về văn học Việt Nam 50 năm qua, thể hiện trí tuệ, tài năng, tư duy và bản lĩnh. Tiếng nói của các nhà viết văn trẻ về những vấn đề của văn học Việt Nam cũng sẽ đưa ra “tín hiệu” mang tính cơ sở để hình dung văn học Việt Nam trong những tương lai sẽ ra sao. Qua góc nhìn của các nhà văn trẻ, có thể thấy được phần nào tư duy, tài năng và bản lĩnh của những chủ nhân tương lai của văn học Việt Nam.

Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều - Bí thư Đảng ủy - Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam: Nhà văn trẻ cần có bản lĩnh cất lên tiếng nói của thế hệ mình (Ảnh: Trần Hoàng Hoàng)

Tại buổi tọa đàm, các nhà văn trẻ sôi nổi trao đổi, gửi gắm tâm tư, tình cảm với chặng đường 50 năm văn học nước nhà đã qua, nỗi trăn trở của mình về các vấn đề của văn học đương đại. Nhà thơ trẻ Phùng Thị Hương Ly, trong tham luận “Ý thức dấn thân và tỉnh thức sáng tạo” đã chia sẻ: “Tôi là người Tày, luôn đau đáu khi viết đề tài miền núi, nhìn lại chặng đường văn học dân tộc thiểu số hôm nay, tôi nhận ra những người viết cùng thế hệ đang ở ngã rẽ của nhiều đổi thay. Cái bóng của những cây bút lớn như Ma Văn Kháng, Y Phương, Cao Duy Sơn, Dương Thuấn, Pờ Sảo Mìn, Inrasara… họ vừa là niềm tự hào vừa là thử thách không nhỏ đối với những người viết trẻ như tôi trong hành trình “tự phát lối cho mình – (trích câu thơ của nhà thơ Dương Thuấn). Có lẽ vì vậy mà những người viết trẻ đang đối mặt với những điểm nghẽn rất cần được tháo gỡ. Trước hết điều nhận thấy rõ nét nhất là về đề tài. Nhiều người viết trẻ vẫn chọn viết về rừng, bản, lễ hội, màu chàm, nhà sàn, con suối, câu Then…những hình ảnh ấy rất đẹp nhưng dễ lặp lại và sa vào khuôn mẫu. Trong khi đó, đời sống miền núi hôm nay đã khác xưa rất nhiều (thực tế thanh niên rời bản đi làm, phương thức canh tác thay đổi, văn hóa giao thoa, trẻ em ít được dạy tiếng mẹ đẻ). Nếu không viết về những chuyển động đó, văn học dân tộc sẽ tự khiến mình chậm nhịp với thời đại.

Tiếp theo là nghẽn về không gian tiếp cận. Phần lớn người viết dân tộc thiểu số vẫn đang sáng tác trong sự đơn độc. Họ ít cơ hội xuất bản, ít được tham gia các diễn đàn học thuật và gần như thiếu môi trường phản biện. Có những tác phẩm rất hay, nhưng ít người biết đến. Bởi vậy, tôi cho rằng cần có những chính sách xuất bản, giải thưởng, dịch thuật và truyền thông chuyên biệt, để đưa tác phẩm của người viết dân tộc đến với độc giả rộng hơn trong và ngoài nước.

Và nữa là nghẽn về cách viết, nhiều người trẻ vẫn bị ám ảnh rằng “phải dân tộc” nên ngôn ngữ đôi khi gò bó, thiếu hơi thở đương đại. Nhưng tôi tin, văn học dân tộc không nhất thiết phải viết bằng chất liệu dân tộc, mà quan trọng hơn là phải viết bằng tâm thế dân tộc. Giữ hồn cốt văn hóa của mình, dám thử nghiệm ngôn ngữ, giọng kể, cấu trúc mới để hòa mình vào dòng chảy của văn chương đương thời. Tuy nhiên, nếu chỉ dừng lại ở ba điểm nghẽn ấy thì chưa đủ. Bởi sâu xa hơn văn học trẻ hôm nay còn đối diện với một nguy cơ khác đó là sự ngộ nhận.

Bên cạnh những nỗ lực tìm tòi và đổi mới, không thể phủ nhận đang tồn tại một hiện tượng đáng lo ngại, nhiều người viết dễ rơi vào ảo tưởng về giá trị sáng tạo của bản thân. Họ dễ bằng lòng với những lời khen, số lượt chia sẻ trên mạng xã hội hay những lời tung hô lẫn nhau. Những sự động viên ấy, nếu không đi cùng phản biện sẽ vô tình tạo nên ảo giác về “thành công”, khiến người viết không còn giữ được sự tỉnh táo để nhìn nhận và rèn giũa ngòi bút của mình. Vô hình chung, sự dễ dãi đó khiến giá trị văn chương bị bào mòn. Khi mọi bài viết đều được khen là đặc sắc, khi mọi cảm xúc đều được xem là chân thật, thì chuẩn mực của cái hay, cái đẹp, sự sâu sắc dần trở nên mờ nhạt. Văn chương vốn cần lao động nghiêm túc và trung thực, nhưng đôi khi lại bị cuốn vào không khí ồn ào của những lời tán dương. Khi tôi chia sẻ những điều chân thành này, là tôi cũng đã tự soi chiếu vào bản thân mình và nhận ra đã có lúc mình từng bị “ảo tưởng” như thế…”

Nhà thơ trẻ Phùng Thị Hương Ly: “Tôi là người Tày, luôn đau đáu khi viết đề tài miền núi..." (Ảnh: Trần Hoàng Hoàng)

Nhà văn trẻ Lê Quang Trạng trong tham luận Người trẻ nhìn lại 50 năm văn học Việt Nam (1975 – 2025) có một cái nhìn khái quát xuyên suốt chặng đường văn học nước nhà, là niềm tự hào và trách nhiệm của người trẻ trước nền văn học nửa thế kỉ qua: “Là một người trẻ, đứng giữa thời khắc nhìn lại 50 năm văn học Việt Nam, tôi vừa thấy tự hào, vừa thấy trong lòng có một ngọn lửa trách nhiệm đang cháy lên. Bởi 50 năm ấy – là 50 năm mà văn học nước nhà đi cùng lịch sử dân tộc, song hành với những biến thiên lớn lao của đất nước. Ở mỗi giai đoạn, ta đều có một thế hệ nhà văn tiên phong, những người dùng ngòi bút làm chứng nhân cho thời đại. Từ sau 1975 – khi đất nước bước vào hòa bình, văn học đã chuyển mình mạnh mẽ, không chỉ viết về chiến tranh, mà đi sâu hơn vào con người trong đời sống mới – vừa vui, vừa đau, vừa trăn trở.” “Văn học Việt Nam chưa được thế giới biết đến xứng đáng với tầm vóc của nó.

Nguyên nhân không nằm ở người viết, mà nằm ở công tác quảng bá, truyền thông và chiến lược văn hóa quốc gia.” Một vấn đề nữa Lê Quang Trạng đưa ra là Bản sắc dân tộc – gốc rễ để người trẻ sáng tạo và hội nhập: “Tôi luôn tin rằng, bản sắc dân tộc là cái lõi tạo nên sức sống lâu dài của văn học. Không có bản sắc, mọi sáng tạo đều trôi tuột. Nhưng giữ bản sắc không có nghĩa là khư khư ôm lấy cái cũ, mà là biết thổi tinh thần Việt vào trong hơi thở hiện đại.”

Nhà văn trẻ Lê Quang Trạng: Bản sắc dân tộc – gốc rễ để người trẻ sáng tạo và hội nhập (Ảnh: Trần Hoàng Hoàng)

Với tinh thần làm việc sôi nổi, có sự trao đổi giữa những nhà văn trẻ và các nhà văn lão thành, từ hành lang tọa đàm hay trên sân khấu diễn đàn, thì nội dung chính là những tâm tư, nguyện vọng của cả hai thế hệ dành cho nhau, cùng mong muốn tìm ra hướng đi khi mà xu hướng và thách thức của văn học nước nhà sau 1975 là sự ảnh hưởng của công nghệ số, sự toàn cầu hóa, sự du nhập các thể loại văn học mới và vai trò của nhà văn trẻ trong việc định hình diện mạo văn học hiện đại.

Với tất cả những điều này, đúng như mong muốn và kì vọng của nhà thơ Nguyễn Quang Thiều, Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam, rằng các nhà văn trẻ, có thể chưa là Hội viên, có thể không là Hội viên, nhưng cần có sự can đảm cất lên tiếng nói của bản thân, đại diện cho thế hệ mình, gửi gắm tâm tư, nguyện vọng và bản lĩnh của một người viết vào trang viết.

11h30 cùng ngày, Tọa đàm “50 năm văn học Việt Nam từ sau 1975: Góc nhìn của những người viết trẻ” đã diễn ra thành công tốt đẹp.

PV| Báo Văn nghệ