Chuyên đề

Vĩnh biệt Đại tá, nhà văn Lương Sĩ Cầm: NGƯỜI CHIẾN SĨ TRUNG KIÊN, NGƯỜI CẦM BÚT BẢN LĨNH

Tư liệu 22:25 | 30/08/2023
Vĩnh biệt Đại tá, nhà văn Lương Sĩ Cầm
aa

Đại tá, nhà văn Lương Sĩ Cầm sinh ngày 15/1/1929 là một sĩ quan cao cấp của lực lượng Công an nhân dân vũ trang (nay là Bộ đội biên phòng). Ông đã tham gia cả hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ với nhiều cống hiến đáng ghi nhận và đồng thời là tác giả của gần 20 tác phẩm văn học, hàng chục tác phẩm điện ảnh cùng nhiều giải thưởng trong và ngoài nước.

Do tuổi cao sức yếu, nhà văn Lương Sĩ Cầm đã qua đời ngày 28/8/2023, hưởng thọ 96 tuổi. Ông đã được Đảng, Nhà nước tặng thưởng Huân chương Kháng chiến hạng 2 (thời kỳ chống Pháp) và Huân chương Kháng chiến hạng Nhì (thời kỳ chống Mỹ); Huân chương Quân công hạng ba cùng Huy hiệu 75 năm tuổi Đảng

Đại tá, nhà văn Lương Sĩ Cầm (1929-2023)

Bằng tài hoa, tâm huyết và tình yêu đối với những người lính luôn xông pha nơi hiểm yếu để bảo vệ Tổ quốc và nhân dân, ở tuổi 93, đại tá, nhà văn Lương Sĩ Cầm dành tặng văn đàn Việt Nam một bất ngờ. Đó là ông đã hoàn thành cuốn truyện ký dày 300 trang mới có nhan đề "Kể chuyện giới tuyến", xuất sắc giành giải B giải thưởng văn học "Vì bình yên cuộc sống" của Bộ Công an và Hội Nhà văn Việt Nam tổ chức. Hơn 10 năm gắn bó với quân đội và 32 năm gắn bó với lực lượng công an nhân dân vũ trang, những trang văn của ông luôn là những hình ảnh đẹp nhất, phẩm cách cao thượng nhất của người lính. Trong suy nghĩ của tôi, suốt một đời văn của mình, ông đã lặng lẽ trấn giữ biên cương theo một cách rất riêng mà không kém phần tài hoa, vạm vỡ.

1.

Khi vừa tròn 15 tuổi, cầm trên tay tấm bằng Thành chung danh giá, chàng trai của miền đất La Giang “gạo trắng nước trong” thuộc huyện Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh, tâm hồn tràn đầy tinh thần lạc quan cách mạng và lòng yêu nước thương nòi đã gia nhập Đoàn Thanh niên Cứu quốc thuộc Mặt trận Việt Minh và tham gia cướp chính quyền ở địa phương. Khi toàn quốc kháng chiến năm 1946, chàng vệ quốc quân có vóc người tầm thước, gương mặt hồn hậu ấy đã có mặt trong đoàn quân Nam tiến và hoạt động tại mặt trận Đèo Cả. Các chiến sĩ của mặt trận khu V, khu IV ngày ấy đã chứng kiến một tình bạn, tình đồng đội đẹp của hai chiến sĩ trẻ mà sau này đều trở thành những nhà văn tên tuổi.

Lúc sinh thời, Thiếu tướng, nhà văn Nguyễn Chí Trung cho biết, ông và nhà văn Lương Sĩ Cầm có mặt trong tiểu đội xung kích đánh trận mở màn của đời chiến binh. Vốn được học hành từ nhỏ, lại giỏi tiếng Pháp, cả hai được coi là “lính trí thức” của Trung đoàn 803. Hồi đó, nhà văn Trần Mai Ninh, Trưởng ban tuyên truyền khu VI đã chọn hai người để bồi dưỡng viết báo, viết văn. Yêu văn chương và đầy hoài bão, họ nhanh chóng trở nên thân thiết và luôn yểm trợ cho nhau trong mỗi lần truy bức quân thù. Sau này, Lương Sĩ Cầm được rút hẳn về làm báo Xung phong của khu, ngoài nhiệm vụ chiến đấu, ông còn được đơn vị giao nhiệm vụ “thông ngôn” mỗi khi ta bắt được tù binh Pháp và làm công tác địch vận.

Nhờ có những khả năng đặc biệt như vậy, nên dù mới ngoài 20 tuổi, song Lương Sĩ Cầm đã được giao giữ trọng trách Trại trưởng trại tù binh Âu Phi của Liên khu V đặt tại Quảng Ngãi. Phải quản lí hàng trăm tù nhân to khỏe giữa một nơi mà hàng rào, trại tù chỉ được dựng bằng tranh tre, nứa lá là một điều không hề đơn giản. Đã vậy, hàng tuần, vị trại trưởng trẻ tuổi ấy còn phải nhờ nhà dân để tổ chức những buổi lên lớp cho tù binh về chính sách khoan hồng của Chính phủ Việt Nam. Khả năng nói tiếng Pháp nhuần nhuyễn và chất giọng miền trung ấm áp của ông đã có sức cảm hóa và thuyết phục lớn đối với các tù binh. Nhiều người sau này đã tình nguyện ở lại chiến đấu cùng quân dân Quảng Ngãi.

Đầu những năm 1954, khi cả nước dồn sức cho lòng chảo Điện Biên, những cánh quân của mặt trận khu V cũng thực hiện một hành trình ngược về nơi khởi nguồn của những dòng sông Nam Trung Bộ. Chiến dịch Bắc Tây Nguyên giải phóng Kon Tum toàn thắng đã có tác dụng ghìm chân địch không thể đưa quân chi viện cho Điện Biên Phủ. Từng bước quân đi trên đất đỏ bazan, từng giọt máu hoà trong nước dòng Đắk Bla hung dữ, từng hạt lúa, củ mì mang tấm lòng của người dân Tây Nguyên hướng về cách mạng đã được người trinh sát trẻ Lương Sĩ Cầm lặng lẽ ghi lại, để rồi 63 năm sau, những kí ức ấy chảy tràn trên trang viết, tạo thành một dòng văn mang cảm hứng “giải thiêng” về một chiến thắng của chính nghĩa.

2.

Năm 1954, Lương Sĩ Cầm theo đoàn quân chiến thắng tập kết ra Bắc, biên chế vào Sư đoàn 324. Đến tháng 3/1959, Lương Sĩ Cầm chuyển công tác sang lực lượng Công an nhân dân vũ trang. Ông vẫn luôn tự hào khi nhắc đến cái tên “chiến sĩ giới tuyến” mà nhân dân cả nước đã trìu mến đặt cho ông cùng biết bao đồng đội. Để thực thi nhiệm vụ trên giới tuyến, Lương Sĩ Cầm cùng hàng trăm cán bộ chiến sĩ được chọn đã chuyển quân ra bờ Bắc để thành lập “Đại đội công an giới tuyến”. Do đặc điểm là một đơn vị quân đội làm nhiệm vụ trên giới tuyến nên cách sắp xếp cán bộ phụ trách của có nét riêng: đảm nhiệm cấp trưởng là cán bộ quân đội và cấp phó là cán bộ công an. Các chiến sĩ thuộc đơn vị giới tuyến được bồi dưỡng cấp tốc nhận thức về hiệp định Giơ ne vơ, quy chế khu quân sự tạm thời và các thủ tục, biện pháp làm công tác liên hợp.

Không lâu sau, ông được điều ra Hà Nội làm báo Công an vũ trang, nay là báo Biên phòng và trở thành cây bút xung kích trên mặt trận văn hóa tư tưởng của lực lượng. Ông có mặt ở những chiến trường gian khó nhất, những vùng biên cương xa xôi, lạc hậu nhất để viết nên nhiều tác phẩm báo chí có sức cổ vũ động viên tinh thần cán bộ chiến sĩ cả nước và nhân dân biên giới như: Quà tết kháng chiến của Bác, Công an vũ trang giới tuyến: gián điệp phải đầu hàng và Giữ vững ngọn cờ hòa bình trên giới tuyến hay Đồn biên phòng 19 cất bước đi sau, tiến mau lên trước…

Những ngày tháng sau đó, ông lần lượt đảm nhiệm các chức vụ Phó đoàn trưởng Đoàn điện ảnh Công an nhân dân vũ trang, Phó trưởng Phòng Tuyên huấn rồi Trưởng ban, Tổng biên tập bộ Ký sự Lịch sử Chiến sĩ Biên phòng. Trong thời gian công tác tại Điện ảnh Công an nhân dân vũ trang, nhà văn Lương Sĩ Cầm còn viết hàng chục kịch bản phim tài liệu có giá trị và giành được giải thưởng tại liên hoan phim toàn quốc. Nếu như phim tài liệu Ngọn cờ giới tuyến là một bài ca bi tráng về ngọn cờ Hiền Lương, ngọn cờ đã trở thành biểu tượng của tinh thần bất khuất, kiên trung của miền Bắc Xã hội chủ nghĩa trong những năm chống Mỹ, là đôi tay vẫy gọi nhân dân miền Nam giữ vững niềm tin và hi vọng vào một ngày độc lập, Bắc Nam sum họp một nhà. Phim phản ánh cuộc đọ sức mưu trí và bền gan của quân dân bờ Bắc sông Bến Hải trước sức mạnh của kẻ thù, thì phim tài liệu Đầu nguồn sông Mã đã phản ánh rất sinh động cuộc chiến đấu ác liệt trên mặt trận tiễu phỉ của những người lính công an nhân dân vũ trang.

Theo chân đồng đội thuộc 8 trung đoàn tham gia giải phóng Campuchia và bảo vệ biên giới nước bạn, ông đã có Nụ cười Bay on vạch trần tội ác của bọn diệt chủng, phản ánh niềm vui của người dân đất nước chùa tháp trước sự hiện diện của những người lính tình nguyện Việt Nam, mang chính nghĩa và nòng súng thép để chiến đấu vì sự tồn vong của dân tộc Khmer. Ngoài ra, ông còn làm cố vấn cho bộ phim truyện Trên vĩ tuyến 17 hết sức thành công của đạo diễn Hoàng Tích Chỉ. Đặc biệt, bộ phim tài liệu “Trạm gác chân đèo” do ông viết kịch bản còn nhận được giải thưởng tại Liên hoan Phim quốc tế Lép-xích (CHDC Đức) năm 1971. Bộ phim đã giới thiệu tới bạn bè quốc tế những hình ảnh chân thực nhất về cuộc chiến đấu bảo vệ tuyến đường Hồ Chí Minh lịch sử. Trong phim, những người lính công an nhân dân vũ trang đã khiến thế giới phải thán phục khi các anh bám chốt trên tuyến lửa, cùng sống chết để bảo vệ con đường…

3.

Là nhà văn cựu trào của cả hai lực lượng công an và quân đội, nhưng nhà văn Lương Sĩ Cầm luôn tự nhận mình là cây viết không chuyên. Đường văn mở lối mời anh lính vệ quốc tài hoa ấy gia nhập văn đàn theo một cách rất ấn tượng kể từ năm 1954. Thời kì ấy, phong trào viết về kỉ niệm sâu sắc của đời bộ đội được phát động rộng khắp toàn quân. Toàn Sư đoàn 324 chọn ra được ba tác phẩm tốt. Trung tá Phạm Hồng Cư, Chính ủy Trung đoàn có Mẩu bút chì, Trần Công Tấn - sau này cũng trở thành một nhà văn nổi tiếng có Voi thần, thần voi và Lương Sĩ Cầm trình làng Mỗi lần thứ sáu. Không ngờ, bài viết vẻn vẹn có mấy trang viết tay ấy đã tạo nên một bước ngoặt cho đời văn của Lương Sĩ Cầm. Ông đã viết hai truyện ngắn đầu tay là Y Ngun và Chuyến tuần tiễu đầu tiên cùng hàng loạt truyện ngắn in trên Tạp chí Văn nghệ Quân đội và báo Văn nghệ.

Cuối năm 1959, truyện ngắn Một chuyến tuần tiễu cuối năm đã được Tạp chí Văn nghệ Quân đội trao giải 3 cuộc thi: “Viết về đời sống bộ đội trong hòa bình”. Truyện ngắn ca ngợi những người công an dù trong thời bình hay thời chiến thì vẫn là đội quân thường trực sẵn sàng chiến đấu và chiến đấu thắng lợi trong mọi tình huống để giữ gìn toàn vẹn lãnh thổ và sự bình yên cho Tổ quốc, cho nhân dân. Năm 1962, ông in tập truyện ngắn đầu tiên mang tên Ánh lửa gồm 8 truyện ngắn và được tham dự lớp viết văn trẻ Quảng Bá khoá đầu tiên của Hội Nhà văn Việt Nam. Ông cùng nhà văn Lê Tri Kỉ là hai nhà văn đầu tiên của lực lượng công an được kết nạp vào Hội Nhà văn Việt Nam.

Là người làm báo, bước chân nhà văn Lương Sĩ Cầm đã in dấu trên hầu khắp dải biên cương. Thậm chí, ông cũng đã khoác ba lô theo đoàn quân của các chiến sĩ công an vũ trang chiến đấu tại mặt trận K5 trên đất bạn Lào và trên chiến trường Campuchia khốc liệt. Theo những bước chân ấy, lần lượt các tác phẩm mang hơi thở đời sống của người lính biên phòng đã ra mắt bạn đọc như: Đất rừng lau (truyện ngắn, 1963); Từ núi rừng Ba Tơ (ký, 1964); Lê Đình Chinh (truyện ký,1980); Rừng biên giới (truyện, 1984); Người thợ săn (truyện, 1984); Trận đầu (tiểu thuyết, 1986); Sắc rừng A Bai (tiểu thuyết, 1986-1987, hai tập); Em vẫn chờ ngày cưới (tiểu thuyết, 1991), Ngang trái (Tiểu thuyết, 2002), Đèn kéo quân (tiểu thuyết, 2012), Bước chân trinh sát (truyện ký, 2013), Kể chuyện giới tuyến (truyện ký, 2020)... Nhà văn Lương Sĩ Cầm đồng thời cũng là đồng tác giả của hàng trăm trang ký sự trong tập ký sự Chiến sĩ biên phòng giai đoạn 1959-1979.

Sáng tác hơn 20 tác phẩm văn học có giá trị về đề tài người lính và chiến tranh cách mạng, một đời binh nghiệp - văn nghiệp sắt son với màu áo lính biên phòng và nhân dân biên giới, không một nẻo đường biên cương nào trên dải đất hình chữ S mến yêu này chưa in dấu chân ông... Ông luôn tâm đắc “Vấn đề quan trọng của nhà văn là làm sao viết thành truyện chứ không đơn giản chỉ kể một câu chuyện có đầu có cuối, kể cho xong một câu chuyện như bà kể chuyện cổ tích cho cháu nghe”. Điều đó thật chí lý và luôn đúng với mỗi người viết văn. Suy cho cùng đẳng cấp của một nhà văn chính là cách dựng chuyện. Cũng giống như một người kiến trúc sư, trước một số lượng vật liệu như nhau nhưng người giỏi là người xây được những công trình đẹp và tiện ích cho đời.

Là hội viên cao tuổi nhất của Hội Nhà văn Việt Nam, song sức đi, sức viết của nhà văn lão thành này luôn khiến cho anh em nể phục bởi ông đã trải qua nhiều cơn bạo bệnh tưởng như không thể tiếp tục cầm bút. Vậy mà “gừng càng già càng cay”, là một người cầm bút có lương tri, có trách nhiệm như tất cả các nhà văn công an khác, đại tá, nhà văn Lương Sĩ Cầm đã viết với ý thức vững vàng là sáng tác vì lý tưởng thẩm mỹ của con người, vì cái đẹp, để cái thiện thắng cái ác, để chính nghĩa thắng bạo tàn. Viết để cổ vũ những chiến sĩ và nhân dân đang hàng ngày hàng giờ chiến đấu không ngại hy sinh gian khổ vì bình an của Tổ quốc, của nhân dân. Cứ miệt mài như thế, những chiến công lặng lẽ, vẻ vang của những người lính đã hiện lên qua mỗi trang văn của ông

Một ngày thu rất đẹp, nhà văn lão thành ấy đã ra đi thanh thản ơ tuổi 96, để lại cho đời những tác phẩm văn học, điện ảnh giá trị mà ông đã rút kiệt tâm sức, trí tuệ và tài hoa của mình để viết./.

Phạm Vân Anh


Cây Nhập Nhân hoa cổ. Tản văn của Trịnh Hoàn

Cây Nhập Nhân hoa cổ. Tản văn của Trịnh Hoàn

Baovannghe.vn - Lần nào về chùa Vĩnh Nghiêm lễ Phật tôi cũng muốn nán lại thật lâu bên gốc cây Nhập Nhân cổ phía sau chùa. Nán lại không phải để lảng tránh việc đời hay ngại ngần gì ở trần gian thế tục, mà chỉ đơn giản là ở đây cho tôi cảm nhận rõ hơn về sự trong lành, mát mẻ, tĩnh mịch và thâm u.
Phát động phong trào "Học tập trên các nền tảng số”

Phát động phong trào "Học tập trên các nền tảng số”

Baovannghe.vn - Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ban hành Kế hoạch số 3061/KH-BVHTTDL phát động phong trào “Học tập trên các nền tảng số”.
Nắng vỡ. Truyện ngắn của Lê Thanh Kỳ

Nắng vỡ. Truyện ngắn của Lê Thanh Kỳ

Baovannghe.vn - Hoài bước chân vào nhà rồi đóng sầm cửa lại. Đây là nhà của cô. Cô mới mua. Căn hộ rộng ba nhăm năm mét, đồng dạng với cái hộp diêm.
Nghệ thuật rối cổ truyền Nhật Bản đến với người dân Thủ đô

Nghệ thuật rối cổ truyền Nhật Bản đến với người dân Thủ đô

Baovannghe.vn - Bunraku là nghệ thuật rối cổ truyền, nổi bật với sự kết hợp hài hòa giữa kỹ thuật điều khiển rối tinh xảo, nghệ thuật kể chuyện giàu cảm xúc và âm nhạc truyền thống.
Cả nước đồng loạt công bố Nghị quyết, Quyết định sáp nhập đơn vị hành chính, chỉ định nhân sự

Cả nước đồng loạt công bố Nghị quyết, Quyết định sáp nhập đơn vị hành chính, chỉ định nhân sự

Baovannghe.vn - Sáng nay (30/6/2025), trên cả nước sẽ đồng loạt diễn ra Lễ công bố các nghị quyết, quyết định của Trung ương và địa phương về sáp nhập đơn vị hành chính cấp tỉnh, cấp xã, thành lập tổ chức đảng, chỉ định cấp ủy, HĐND, UBND, MTTQ tỉnh, thành phố, xã, phường, đặc khu.