Diễn đàn lý luận

Bài thơ “Chợ chim” của Hữu Thỉnh

Phạm Đình Ân
Tác phẩm và dư luận 06:00 | 22/11/2024
Baovannghe.vn - Nói đến Chợ chim là nói đến chim và chợ. Đây là cuộc họp mặt ăn tiệc rộn ràng của họ hàng nhà chim tại cái chợ của chúng - chợ theo cách hiểu của tác giả bài thơ...
aa
Bài thơ “Chợ chim” của Hữu Thỉnh
Tranh Karamfila Stefanova

CHỢ CHIM

HỮU THỈNH

Bồ quân bên suối chín vàng

Biến thành chợ của họ hàng nhà chim

Đầu têu tu hú bay lên

Sẻ con giục mẹ bỏ quên cả giày.

Chào mào chưa nếm đã say

Chim sâu bận mọn nửa ngày mới sang

Anh vũ mua bán đàng hoàng

Ăn xong múa lộn cả làng cùng xem.

Bồ nông ở cữ ăn khem

Cà siêng có khách vội đem quà về

Con sáo mua bán màu mè

Quạ đen đánh quịt còn khoe đủ điều.

Chú vẹt ăn bốc nói leo

Chèo bẻo đanh đá nói điều chanh chua

Chùm chim chùm quả đung đưa

Người bán thì một kẻ mua thì mười.

Bồ quân được nết được người

Bán thì bán đấy chẳng đòi công đâu

Chỉ xin cái hạt về sau

Nhân ra ngàn quả làm giàu cho chim.

LỜI BÌNH

Như bạn đọc đã biết, nhà thơ Hữu Thỉnh là một tên tuổi thuộc hàng đầu thế hệ thơ chống Mỹ cứu nước và vẫn sung sức, mới mẻ đến hiện nay. Ông đa tài, trước hết về thơ, về trường ca. Ông cũng có nhiều bài phê bình - tiểu luận có giá trị về tác giả, vấn đề và hiện tượng văn học, một số đã được in vào sách Lý do của hy vọng của ông. Hữu Thỉnh viết cả cho thiếu nhi. Tuy số lượng sáng tác của ông hướng đến bạn đọc nhỏ tuổi không nhiều, nhưng hầu như ở mọi tập thơ chọn lọc tiêu biểu dành cho thiếu nhi, thơ Hữu Thỉnh đều tham dự. Đó là bài Chợ chim, một bài thơ không thể thiếu vắng được trong cuộc họp mặt thơ ca cần thiết, thú vị dành cho Trẻ em hôm nay - Thế giới ngày mai.

Nói về một bầy chim sum họp thì nhìn ở góc độ nào đó, chúng ta thấy cũng từa tựa như nói đến cuộc sum họp của các loài chim thú trong rừng, các loài cá cua ở sông ngòi, biển cả. Một số bài thơ viết cho thiếu nhi đã tả những loài chim thú, cá cua khá hay. Vương Trọng có Ngày hội rừng xanh, Nguyễn Ngọc Phú có Cua Càng thổi xôi, (Tiếng Việt 3, tập 2, Nhà xuất bản Giáo dục, 2013) v.v... Riêng bài thơ Chợ chim của Hữu Thỉnh được viết theo một hướng khác. Không gian của Chợ chim cũng là miền núi rừng - những nơi mà nhà thơ, nhà báo bộ đội Hữu Thỉnh từng đi qua, từng sống thời chiến tranh chống Mỹ, cứu nước - nhưng động vật được nhân hóa ở đây chỉ là chim (không có muông thú) và có thêm cây - quả. Thể thơ lại là lục bát, trong khi hai bài kia là thơ 4 câu nhiều khổ và một số bài thơ khác, theo trí nhớ của người viết bài này, thì không phải là thơ lục bát.

Nói đến Chợ chim là nói đến chim và chợ. Đây là cuộc họp mặt ăn tiệc rộn ràng của họ hàng nhà chim tại cái chợ của chúng - chợ theo cách hiểu của tác giả bài thơ. Đã là chợ thì phải có bánh trái đồ ăn thức uống. Thì đây: quả bồ quân, món ăn hấp dẫn của chim.

Bồ quân bên suối chín vàng được giới thiệu ngay ở đầu bài thơ. Sau đó cho đến gần hết bài là cuộc "bán mua" ăn uống tại chỗ ngon lành, vui chơi thỏa thích của bầy chim gồm tu hú, sẻ mẹ sẻ con, chào mào, chim sâu, anh vũ, bồ nông, cà siêng, chim sáo, quạ đen, chim vẹt, chèo bẻo. Bồ quân là cây, là quả (thực vật) duy nhất được nêu ra làm trung tâm quây tụ của bầy chim (động vật), làm hình ảnh, mang ý nghĩa để mở bài và kết bài. Mười một loài chim xuất hiện trong mười hai dòng thơ mà không tạo ra ấn tượng liệt kê khô khan, giản đơn, trùng lặp. Mỗi con vật đều có cá tính riêng, hoàn cảnh riêng, lý do riêng khi đến chợ: tu hú nhanh nhảu; sẻ con hấp tấp quên giày; chào mào vội say; chim sâu đến muộn; anh vũ nghiêm túc lại có tài múa; bồ nông sinh nở ăn kiêng; cà siêng không kịp hưởng món ngon, phải đem ngay quà về nhà đón khách đang đợi; quạ đen gian lận, ba hoa, khoác lác; vẹt xấu ăn lắm lời; chèo bẻo đanh đá chanh chua. Đó đúng là cuộc họp mặt tưng bừng khó quên của:

Chùm chim chùm quả đung đưa

Người bán thì một kẻ mua thì mười

Đúng là người bán chỉ một: bồ quân, còn kẻ mua là cả một đàn chim mười một con. Một cái chợ hiếm thấy. Câu lục trong cặp lục bát này thật hay: Chùm chim chùm quả đung đưa. Quả từng chùm, chim cũng từng chùm, tất cả cùng đung đưa, cùng vui nhộn, thích thú. Chùm chim là cách nói sáng tạo. Chùm chim, rồi lại chùm chim đung đưa cùng chùm quả, hình ảnh ấy gợi ra cả âm thanh lích chích, le te, lách chách của bầy chim khiến cả lá cành lay động, đan xen tiếng suối chảy róc rách như cùng hưởng ứng.

Như nhằm khép lại phiên chợ, buổi tiệc, ở bốn câu kết thúc bài thơ, bồ quân lại xuất hiện, được đề cao về tâm tính, về lòng nhân ái rộng lớn:

Bồ quân được nết được người

Bán thì bán đấy chẳng đòi công đâu

Chỉ xin cái hạt về sau

Nhân ra ngàn quả làm giàu cho chim.

Có cây, có quả thì ắt có chim. Có chim đương nhiên không thể thiếu vắng cây quả. Chợ của cây quả, chim muông vừa là chợ mà vừa không hẳn là chợ, thực chất là cuộc họp mặt, ăn tiệc, vui chơi thỏa thích, không vụ lợi bán mua (Bán thì bán đấy chẳng đòi công đâu). Cảnh tượng vừa như một cái chợ con con ở một vùng quê hẻo lánh, yên tĩnh, lại vừa như cuộc họp mặt của bà con thân thích trong một xóm thôn nọ mang đậm tập tục rất riêng của một địa phương.

Thiên nhiên cũng có đời sống riêng muôn màu vẻ, nó có nhiều ảnh hưởng tích cực đối với con người. Chúng ta tôn trọng, giữ gìn, chăm sóc thiên nhiên nói chung và thực vật, động vật nói riêng cũng chính là tôn trọng giữ gìn, chăm sóc chính mình. Hãy sống hồn nhiên, không vụ lợi, vui vẻ vì nhau, cho nhau tất cả trong một kết nối cộng đồng, trong một không gian thiên nhiên hoang sơ, một môi trường xã hội trong sạch. Đó phải chăng là những ý tại ngôn ngoại mà bài thơ đưa đến bạn đọc nhỏ tuổi.

Hữu Thỉnh viết ít cho thiếu nhi, ấy vậy mà đây lại là bài thơ hấp dẫn đối với bạn đọc nhỏ tuổi. Ông viết ít thơ lục bát, nhưng Chợ chim lại là một bài lục bát nhuần nhị, tinh tế. Ở Chợ chim, các loài chim đã được dự một bữa tiệc vui, bữa tiệc để lại hạt giống cho đời nhiều mùa sinh nở. Vào Chợ chim, độc giả cũng được dự tiệc, đó là một buổi tiệc thơ ca thú vị.

Bài thơ “Chợ chim” của Hữu Thỉnh
Bữa tiệc. Tranh Pintenest
Lộng Phấn. Truyện ngắn của Dương Bình Nguyên

Lộng Phấn. Truyện ngắn của Dương Bình Nguyên

Baovannghe.vn- Hắn sinh ra bên bờ sông Nhuệ, đúng dịp ngập lụt, rác thối phun đầy lên mặt phố. Mẹ hắn sinh hắn trong căn phòng nước ngập ngang ống đồng. Bà đỡ, vốn là một y tá già, vừa cắt rốn vừa bảo, thằng này có tướng leo cao đấy, mặt dày trán thấp lại tai quắt, kiểu gì chả làm quan.
Phim về đề tài chiến tranh tôn vinh nghệ thuật đờn ca tài tử

Phim về đề tài chiến tranh tôn vinh nghệ thuật đờn ca tài tử

Baovannghe.vn - Bộ phim điện ảnh Ký ức Nam Xuân mang đề tài chiến tranh Cách mạng do Nhà nước đặt hàng sản xuất nhân dịp kỷ niệm 50 năm Ngày giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước. Phim lấy mốc từ Tổng tiên công và nổi dậy Tết Mậu Thân năm 1968 tại miền Nam và được lồng ghép với yếu tố nghệ thuật đờn ca tài tử - loại hình văn hóa nghệ thuật đặc trưng của vùng đất Nam Bộ.
Giao lưu nghệ thuật “Tiếng hát hữu nghị Việt - Trung 2025”

Giao lưu nghệ thuật “Tiếng hát hữu nghị Việt - Trung 2025”

Baovannghe.vn - Đây là hoạt động văn hóa đặc biệt do Đài Tiếng nói Việt Nam (VOV) phối hợp với Cục Phát thanh – Truyền hình Khu tự trị dân tộc Choang Quảng Tây, Đài Phát thanh & Truyền hình Quảng Tây và Đài Phát thanh Truyền hình Hồng Kông (Trung Quốc) tổ chức, nhằm hưởng ứng kỷ niệm 75 năm thiết lập quan hệ ngoại giao Việt Nam – Trung Quốc (18/1/1950 – 18/1/2025) và “Năm giao lưu nhân văn Việt – Trung 2025”.
Văn học - nhịp cầu kết nối: Hội Nhà văn Việt Nam Đối thoại Văn minh Toàn cầu

Văn học - nhịp cầu kết nối: Hội Nhà văn Việt Nam Đối thoại Văn minh Toàn cầu

Từ ngày 5 đến 12 tháng 7 năm 2025, Nhà văn Nguyễn Bình Phương, Phó Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam, đã tham dự Hội nghị Bộ trưởng Đối thoại Văn minh Toàn cầu diễn ra tại Bắc Kinh, đồng thời tham gia nhiều hoạt động bên lề hội nghị tại tỉnh Phúc Kiến, Trung Quốc.
Mắt cười. Truyện ngắn của Nguyễn Thị Thùy Dương

Mắt cười. Truyện ngắn của Nguyễn Thị Thùy Dương

Baovannghe.vn - Cần ai đó xoa dịu nỗi cô đơn Và lấp đầy những gian phòng trống...