Buổi tọa đàm quy tụ nhiều học giả, nhà nghiên cứu trong và ngoài nước. Diễn giả chính gồm: GS.TS Nguyễn Phương Ngọc (Đại học Aix-Marseille, Cộng hòa Pháp), PGS.TS Phùng Ngọc Kiên (ĐH KHXH&NV, ĐHQG Hà Nội), TS. Đoàn Ánh Dương (Viện Văn học). Tham gia trao đổi có nhà nghiên cứu độc lập Lại Nguyên Ân, ThS. Nguyễn Đào Nguyên (ĐH KHXH&NV, ĐHQG Hà Nội). TS. Đỗ Hải Ninh – Phó Trưởng phòng phụ trách Phòng Văn học Việt Nam Cận – Hiện đại – điều phối chương trình.

Từ trái sang: PGS.TS Phùng Ngọc Kiên, ThS. Nguyễn Đào Nguyên, Nhà nghiên cứu Lại Nguyên Ân, TS. Đỗ Hải Ninh, TS. Đoàn Ánh Dương, GS.TS Nguyễn Phương Ngọc.

Đến dự còn có TS. Nguyễn Huy Bỉnh (Phó Viện trưởng phụ trách Viện Văn học) và TS. Nguyễn Thị Thanh Nga (Phó Viện trưởng Viện Văn học), bà Natalia Kraevskaia (con dâu nhà viết kịch Vũ Đình Long), GS.TS Lộc Phương Thủy, PGS.TS Vũ Thanh, TS. Nguyễn Đức Mậu, đạo diễn Nguyễn Hoàng Điệp, cùng đông đảo nhà nghiên cứu, độc giả. Chương trình được tổ chức kết hợp trực tiếp và trực tuyến.

Thay mặt lãnh đạo Viện Văn học, TS. Nguyễn Huy Bỉnh bày tỏ niềm vui mừng trước một hoạt động khoa học có ý nghĩa sâu sắc, tin rằng buổi tọa đàm sẽ là diễn đàn khoa học bổ ích, cung cấp nhiều tri thức về nhóm Tân Dân, hướng tới việc khẳng định vai trò và đánh giá tương xứng đóng góp và tầm quan trọng của nhóm đối với văn học Việt Nam đầu thế kỉ XX nói riêng và quá trình hiện đại hóa văn học Việt Nam nói chung.

Mở đầu phần tham luận, TS. Đoàn Ánh Dương trình bày tổng quan về nhóm Tân Dân: từ người sáng lập – nhà văn, nhà trí thức, doanh nhân văn hóa Vũ Đình Long – đến quá trình hình thành và phát triển. Ông giới thiệu hệ thống báo chí, tạp chí tiêu biểu của nhóm như Tiểu thuyết thứ Bảy, Ích Hữu, Phổ thông bán nguyệt san, Tao Đàn, Truyền bá; cùng các tủ sách Những tác phẩm hay, Tao Đàn. Danh sách cộng tác viên của nhóm là những tên tuổi lớn: Nguyễn Công Hoan, Lan Khai, Lê Văn Trương, Nguyễn Triệu Luật, Phùng Tất Đắc, Nguyễn Tuân, Vũ Bằng, Nguyên Hồng, Nguyễn Xuân Huy, Lưu Trọng Lư, Thanh Châu, Ngọc Giao, Tô Hoài…

Ông nhấn mạnh, Tân Dân không chỉ là một nhóm văn hóa – văn học hoạt động sôi nổi mà còn góp phần định hình diện mạo văn học, văn hóa Việt Nam đầu thế kỷ XX. Bài tham luận cũng đưa ra những đối sánh với Tự lực văn đoàn, làm nổi bật sự đa dạng của các hoạt động văn hóa – xã hội và các dự án kiến tạo quốc gia của giới trí thức, văn nghệ sĩ đương thời.

Tiếp đó, GS.TS Nguyễn Phương Ngọc với tham luận “Nhóm Tân Dân với văn học Việt Nam hiện đại” đặt nhóm này trong bối cảnh văn học quốc ngữ giai đoạn giao thời, tiếp cận từ xã hội học văn học và vi lịch sử (microhistory). Bà phân tích các hiện tượng tiêu biểu: bối cảnh ra đời vở kịch nói tiếng Việt đầu tiên Chén thuốc độc (Vũ Đình Long); các cuộc tranh luận xung quanh Kép Tư Bền, Cô giáo Minh (Nguyễn Công Hoan); việc tiểu thuyết Người tù được tha (Vũ Trọng Phụng) đăng trên Tiểu thuyết thứ Bảy ngay trong cao trào Cách mạng Tháng Tám 1945. Qua đó, GS. Ngọc khắc họa một đời sống văn học sôi động, đa thanh, giàu tính tranh luận.

PGS.TS Phùng Ngọc Kiên trình bày tham luận “Sự phân tầng của các nhà văn cộng tác với Tân Dân thư quán”. Từ hướng tiếp cận xã hội học văn học, ông chỉ ra tính đa dạng, không thuần nhất của các tác giả cộng tác với Tân Dân, đồng thời phân tích mối quan hệ giữa yếu tố kinh tế và sự hợp tác văn học. Theo ông, giá trị kinh tế từ nhuận bút, hợp đồng in ấn dần được chuyển hóa thành giá trị tượng trưng, giúp Tân Dân giữ vị trí nổi bật trong trường văn học Việt Nam giai đoạn cuối thập niên 1930 – đầu 1940. Ông cũng cung cấp dữ liệu khảo sát về hoạt động báo chí – xuất bản của nhóm trong khoảng 1925–1945, nhấn mạnh tính giải trí trong chủ trương xuất bản và sự chuyên nghiệp hóa trong đầu tư văn hóa.

Nhà nghiên cứu Lại Nguyên Ân bổ sung thông tin về sự cạnh tranh giữa Tân Dân và Tự lực văn đoàn; mảng văn học thiếu nhi (Truyền bá) trong bối cảnh văn học thiếu nhi Việt Nam nở rộ thập niên 1940; và việc Người tù được tha được đăng tải trên Tiểu thuyết thứ Bảy.

ThS. Nguyễn Đào Nguyên tiếp cận từ vi lịch sử, trình bày nghiên cứu về chiến lược dịch thuật và công bố tác phẩm của Lương Khải Siêu trên Ích Hữu. Ông lý giải tên hiệu “Tân Dân” từ cả nguồn gốc Nho giáo (quan niệm “minh đức tân dân” trong sách Đại học) và ảnh hưởng từ báo Tân Dân tùng báo của Lương Khải Siêu. Sự kết hợp giữa yếu tố truyền thống và hiện đại này phản ánh một dự án dân tộc chủ nghĩa đa dạng, khác biệt với xu hướng “phải theo mới” quyết liệt của Tự lực văn đoàn.

Các đại biểu tham dự tọa đàm.

Ngoài ra, buổi tọa đàm còn ghi nhận nhiều ý kiến trao đổi sôi nổi từ nhà nghiên cứu Vương Trí Nhàn, bà Natalia Kraevskaia, ThS. Quách Thị Thu Hiền, đạo diễn Nguyễn Hoàng Điệp, ThS. Nguyễn Thị Kim Nhạn… Nhân dịp này, bà Natalia Kraevskaia chia sẻ về dự án xây dựng không gian ký ức gắn với di sản văn hóa – nghệ thuật của Vũ Đình Long và họa sĩ Vũ Dân Tân tại Hà Nội, dự kiến hoàn thành và mở cửa vào giữa năm 2026.

Buổi tọa đàm đã cung cấp thêm nhiều góc nhìn mới, làm sáng rõ vai trò của nhóm Tân Dân trong lịch sử văn học Việt Nam hiện đại, đồng thời gợi mở hướng tiếp cận đa ngành, kết nối nghiên cứu văn học với nghiên cứu lịch sử, văn hóa và xuất bản học.