Sáng ngày 13/8/2025, trong phiên họp góp ý cho dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề nghị nghiên cứu xây dựng bộ SGK dùng chung cho cả nước do Bộ GD-ĐT biên soạn, đồng thời có thể có những bộ sách giáo khoa khác làm tài liệu tham khảo; từng bước nghiên cứu chính sách miễn phí SGK cho học sinh.
 |
| Ảnh: BÁO CAND |
Tôi từng giữ vai trò là giảng viên sư phạm chủ chốt tham gia tập huấn cho giáo viên cốt cán của các sở GD-ĐT miền Trung về Chương trình Giáo dục Phổ thông 2018 (Chương trình GDPT mới). Từ sự am hiểu những ưu điểm, điểm mới của chương trình và SGK mới, tôi có mấy ý kiến như sau:
1/ Cử tri, mà cụ thể là người dân, có thể vì nhiều lý do, họ chưa hiểu hết chủ trương “một chương trình, nhiều SGK” đã được Quốc hội thông qua thì người có trách nhiệm, chuyên môn, cần giải thích rõ cho cử tri hiểu. Từ đó, góp phần thay đổi nhận thức của người dân, giúp họ vượt qua hạn chế về tri thức giáo dục, để bảo vệ cái mới, cái tiến bộ mà con em họ đang thụ hưởng từ chương trình này.
2/ Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề nghị nghiên cứu phương án có một bộ SGK dùng chung trên cả nước và từng bước miễn phí SGK cho học sinh phổ thông.
Về đề nghị này, xin Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét thực hiện vế thứ hai, tức là “từng bước miễn phí SGK cho học sinh phổ thông”. Nếu làm được việc này, thì không cần phải đổ công sức và tiền bạc vào việc thứ nhất: “nghiên cứu phương án có một bộ SGK dùng chung trên cả nước”.
Bởi vì, khi đã miễn phí SGK rồi, phụ huynh (cử tri) sẽ không còn bận tâm nhiều về việc mua sách nào, học sinh chỉ cần lên thư viện nhận sách về học.
Biên soạn một bộ SGK cho 12 lớp, mỗi lớp trung bình khoảng 10 môn, với yêu cầu đảm bảo tính khoa học, tính hệ thống, tính giáo dục…, thì không hề dễ dàng về cả tri thức, thời gian và tiền bạc.
Ưu điểm của việc triển khai chương trình GDPT mới lần này là: một chương trình, nhiều SGK. “Chương trình là pháp lệnh”, tất cả phải tuân theo; SGK chỉ là tài liệu dạy học. Hiện nay, có ba bộ SGK được Bộ GD-ĐT phê duyệt, các cơ sở giáo dục và giáo viên có thể lựa chọn tài liệu dạy học nào phù hợp với điều kiện của nhà trường và học sinh. Thậm chí, chương trình còn cho phép giáo viên thay đổi, chọn tài liệu ngoài cuốn SGK đang sử dụng để dạy học (miễn là đảm bảo đáp ứng yêu cầu của chương trình). Xin lưu ý, với chương trình GDPT mới thì tất cả các bộ SGK đều là tài liệu tham khảo, ngay cả khi “có một bộ SGK dùng chung trên cả nước” thì bộ sách ấy vẫn chỉ là tài liệu tham khảo, nó không phải là pháp lệnh (như chương trình GDPT cũ). Đã là tài liệu tham khảo thì càng nhiều càng tốt, không nên/không thể tham khảo một tài liệu mà có được kết quả dạy và học tốt được. Các trường trên cả nước không thể dùng chung một tài liệu tham khảo để dạy và học như nhau.
Mục tiêu giáo dục của chương trình GDPT cũ là cung cấp kiến thức và kiểm tra, đánh giá dựa trên khả năng nắm bắt, ghi nhớ kiến thức của người học; mục tiêu của chương trình GDPT mới là phát triển phẩm chất và năng lực cho người học. Vì vậy, chọn bộ SGK nào cũng được, miễn là học xong một năm học thì học sinh phải đáp ứng các yêu cầu cần đạt được chương trình của năm học đó quy định. Chẳng hạn, trong môn Ngữ văn, học sinh phải hoàn thành các bài kiểm tra, bài thi với đề kiểm tra, đề thi có ngữ liệu ngoài SGK, tức là các em không thể học tủ, học thuộc bài mẫu rồi chép lại mà phải vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học để giải quyết vấn đề trong bối cảnh mới.
Từ cách học “nhai lại” đến cách học tự chủ, sáng tạo là một bước tiến bộ cần phải phát huy.
Nếu Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề nghị nghiên cứu phương án có thêm một hoặc nhiều bộ sách giáo khoa thì thật đáng hoan nghênh, bởi vì, ba bộ như hiện nay, so với các nước tiến bộ khác, thì chưa phải là nhiều. Nhưng, nếu đề nghị thực hiện có một bộ SGK do Bộ GD-ĐT biên soạn để “dùng chung trên cả nước” thì có thể dẫn tới tình trạng những bộ sách còn lại không có cơ hội được lưu hành. Vậy là lại quay về như cũ, tốn bao nhiêu công sức và tiền bạc của cả xã hội, chủ trương xã hội hóa SGK bị xói mòn, mục tiêu xây dựng một nền giáo dục mở được ghi trong Nghị quyết 29 của Đảng và Nghị quyết 88 của Quốc hội chắc hẳn khó thành hiện thực.
3/ Về phía phụ huynh, tôi mong quý vị chú ý đến chương trình nhiều hơn là SGK.
Nếu quan tâm đến việc học của con em mình, hãy đọc chương trình của từng lớp, đặc biệt là “YÊU CẦU CẦN ĐẠT”, để xem mỗi năm học, học sinh cần đạt những yêu cầu gì về phẩm chất và năng lực. Nếu nắm được điều này, quý vị sẽ không sốt ruột khi vài tháng đầu năm học, thấy con mình (ở lớp 1) đọc chậm hơn hoặc chưa đúng hoàn toàn như các bạn. Nếu thầy cô giáo phàn nàn rằng cháu quá chậm, thì quý vị cũng không quá lo lắng; đồng thời, có căn cứ khoa học để tin rằng phàn nàn của thầy cô là không đúng với yêu cầu dạy học mới, bởi vì các yêu cầu cần đạt của chương trình là thước đo khi kết thúc năm học chứ không phải đầu hoặc giữa năm học. Nắm được yêu cầu cần đạt, phụ huynh sẽ nhận thấy rằng SGK nào cũng phải đảm bảo yêu cầu đó, dù cách biên soạn, nguồn học liệu, bài tập khác nhau. Dĩ nhiên, tôi không nghĩ rằng phụ huynh phải nắm chương trình như các nhà quản lí giáo dục hay giáo viên.
4/ Giải quyết vướng mắc trong việc chọn SGK.
Có nhiều lý do khiến các cử tri cảm thấy phiền hà, phức tạp khi có nhiều bộ SGK. Thứ nhất là về giá sách. Quả là, so với thu nhập trung bình của người lao động, có hai đứa con cùng đi học, thì việc mua SGK cũng là một khoản chi khá lớn. Tuy nhiên, có nhiều phụ huynh trả lời với tôi rằng, một bộ SGK khoảng 400 – 500 ngàn đồng thì không lớn, chỉ bằng tiền học thêm 1 tháng/1 môn. Theo tôi được biết, nếu không tính sách Tiếng Anh (biên soạn với sự hợp tác của một số nhà xuất bản nước ngoài nên giá khá cao) thì so với bộ sách của chương trình cũ, giá của SGK mới cũng không tăng thêm nhiều trong khi giá cả mọi thứ trong 20 năm qua đã tăng lên đáng kể. Điều khiến phụ huynh cảm thấy hoang mang là không biết bộ sách nào tốt hơn, tốt nhất cho con em mình. Thiết nghĩ, các trường và giáo viên, bằng sự am hiểu chương trình, có thể giải thích để phụ huynh yên tâm. Và, điều quan trọng nhất là phải trao quyền chọn sách cho giáo viên và nhà trường – những người trực tiếp dạy học và quản lý học sinh.
Để tránh lãng phí cho gia đình và xã hội, để góp phần vào việc giảm tiêu thụ giấy với mục đích bảo vệ môi trường, nhà trường nên có “tủ sách dùng chung”, gom SGK mà học sinh đã học xong để dành cho học sinh các lớp sau; phụ huynh cũng nên khích lệ con em mình dùng lại sách cũ; đừng thương con theo kiểu vào năm học mới thì sách cũng phải mới cho bằng chúng bạn. (Giáo viên cần hướng dẫn học sinh giữ gìn sách, không làm bài tập ngay trong sách).
Để cử tri yên tâm, cần có những giải pháp sau: 1/ Từng bước tiến đến cung cấp miễn phí SGK cho học sinh; 2/ Ngay từ bây giờ, mỗi trường học đều cần có “tủ sách dùng chung”, gom SGK đã sử dụng để học sinh các lớp sau có thể mượn. Giải pháp này sẽ góp phần giảm gánh nặng ngân sách của Nhà nước khi chủ trương cấp SGK miễn phí được triển khai. Nhà nước cung cấp SGK miễn phí không có nghĩa là hằng năm phải in đủ sách mới cho tất cả học sinh (không có ngân sách nào đủ cho việc đó, và cũng rất phí phạm), mà chỉ cung cấp đủ một lần, sau đó, hằng năm in bổ sung. Phụ huynh nào muốn con em mình học bản sách mới hoàn toàn thì vẫn có thể mua. Thực hiện điều này, chắc chắn những nhà kinh doanh sách, nhà xuất bản sẽ bị ảnh hưởng đến lợi nhuận. Tuy nhiên, nếu biết hy sinh cái lợi nhỏ (của một số tổ chức, nhóm người) để được cái lợi lớn (của đại đa số dân chúng, toàn xã hội) thì vẫn có thể giải quyết được (như các nước tiên tiến đã làm).
5/ Xin lắng nghe ý kiến chuyên gia.
Rõ ràng, việc biên soạn, triển khai chương trình GDPT và SGK mới vẫn còn nhiều bất cập, thiếu đồng bộ. Công việc tập huấn chưa đạt hiệu quả như kì vọng cho nên nhiều cán bộ quản lí và giáo viên chưa hiểu hết ưu điểm của mục tiêu và nội dung chương trình, SGK, huống hồ là người dân. Một số giáo viên vẫn thích dùng một bộ SGK duy nhất, sử dụng lại giáo án cũ, cách dạy cũ, tư duy cũ. Họ cảm thấy mệt mỏi với cái mới, dù đó là cái mới tiến bộ. Xung đột cũ – mới này cũng là chuyện bình thường, nhưng phải để cho cái mới chinh phục cái cũ, không nên làm ngược lại. Nếu cái cũ chiến thắng thì cả hệ thống phải chịu thiệt hại rất lớn. Tuy nhiên, những lập cập, bất cập dần đang và sẽ được khắc phục.
Giáo dục là một lĩnh vực đặc thù, nếu không phải là chuyên gia giáo dục, xin đừng lạm bàn, đừng làm việc của chuyên gia. Xin hãy nghe ý kiến của các nhà khoa học thiết kế chương trình GDPT 2018 và biên soạn SGK. Họ đã tham khảo những chương trình giáo dục tiến bộ của thế giới, kết hợp với tình hình thực tiễn của đất nước mình để biên soạn nên chương trình này, nhằm thay đổi căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông.
Chúng ta đừng vì sự thiếu am hiểu của bản thân mà tước mất cơ hội vươn mình của giáo dục nước nhà. Nếu giáo dục thụt lùi, thì sự vươn mình của đất nước cũng sẽ “như con hạc đầu đình, muốn bay không cất nổi mình mà bay”.
