Năm 1963, tôi về nhận công tác ở Nhà xuất bản Văn học thuộc Hội Nhà văn Việt Nam, do nhà văn Nguyễn Đình Thi làm giám đốc, và nhà nghiên cứ Hoài Chân – Nguyễn Đức Phiên làm phó giám đốc thường trực. Tôi làm việc ở phòng Văn học Cổ điển, Cận đại và Dân gian, mà chúng tôi thường gọi tắt là Cổ - Cận - Dân. Bên cạnh chúng tôi là phòng biên tập thơ, do hai nhà thơ thành danh là Khương Hữu Dụng và Yến Lan phụ trách. Tôi rất quý hai ông và mê thơ Yến Lan. Hồi đó tôi trẻ nhất cơ quan nên được các ông đùa và gán cho con gái của mình. Cụ Dụng có bẩy cô con gái, và cụ Yến Lan có ba cô. Một lần tôi về công tác ở nông trường Ba Vì, cụ Yến Lan nhờ tôi chuyển thư cho hai cô con gái là Bích Thủy và Tú Thủy đang thực tập ở nông trường, với mục đích để chúng tôi làm quen.
Trong cơ quan thường ngày qua lại giữa hai phòng, chúng tôi cứ bố bố con con một cách tự nhiên. Lần đầu được gần gũi với hai nhà thơ nổi tiếng, có hai phong cách thơ khá khác nhau, tôi càng cảm thấy vinh dự và quý mến trước sự giản dị, chân tình, vui tính của các ông. Các ông đang làm tập thơ trẻ có tên là Sức mới, gồm 50 nhà thơ trẻ có sáng tác tốt lúc bấy giờ, như: Phạm Tiến Duật, Nghiêm Đa Văn, Đào Cảng, Tô Hà, Vũ Ngọc Chúc (sau đổi tên là Vũ Quần Phương), Hoài Anh, Thanh Quế, Phan Thị Thanh Nhàn… Biết tôi có làm thơ cụ Yến Lan bảo tôi chọn chép cho cụ vài bài để xem thử. Hai ông đã chọn bài Gửi Ca Tu của tôi vào tập sách. Với nhà thơ Yến Lan đây là lần đầu tôi được gặp, nhưng thơ của ông tôi được đọc đã lâu:
|
Ơi Bình Định có thương em lẻ chiếc
Em nằm nghe xanh biếc của trời buồn
(Bình Định)
Bến My Lăng nằm không thuyền đợi khách
Rượu hết rồi ông lái chẳng buông câu
Trăng thì đầy rơi vàng trên mặt sách
Ông lái buồn để gió lén mơn râu
(Bến My Lăng)
Trong thơ Yến Lan đầy chất ma mị, mê hoặc người đọc, có một điều gì đó khó giải thích.
Nhà thơ Yến Lan hiền lành giản dị và dí dỏm. Như mọi người đều biết ông là thành viên của nhóm Bàn thành tứ hữu. Cũng như Chế Lan Viên, Yến Lan sống bằng nghề tự do: dạy học tư. Suốt dải đất miền trung ông đã đặt chân đến nhiều nơi để làm nghề gõ đầu trẻ.
Một lần nhà thơ Yến Lan được giấy báo của bưu điện ra nhận tiền nhuận bút. Ra đến bưu điện Yến Lan không nhận được tiền. Họ bảo Yến Lan là tên của một cô gái, còn ông là Lâm Thanh Lan, đường đường là đàn ông sao lại đi nhận của người khác. Yến Lan bực bỏ về, sau những lời trình bày dài dòng mà không ích gì. Nghe ông kể chuyện tôi bèn hỏi về bút danh Yến Lan của ông. Vì trước đó ông có bút danh là Xuân Khai.
Ông cho biết bút danh Xuân Khai có từ khi mới bước vào làng thơ, thời viết Bóng giai giai nhân. Sau này quen với hai cô bạn gái là Thái Thị Bạch Yến và Nguyễn Thị Lan. Hai cô này rất thân nhau, đến mức hứa hẹn sẽ lấy chung một chồng. Khi ông yêu bà Lan, cũng là lúc hai người bạn gái ấy chia tay nhau. Cô Thái Thị Bạch Yến theo gia đình vào Nha Trang và sau đó biệt tích. Còn cô Nguyễn Thị Lan sau này nhà thơ cưới làm vợ. Quý mối tình của đôi bạn gái, ông đã đổi bút danh Xuân Khai thành Yến Lan, tên của hai người bạn gái ghép lại. Với bút danh này ông đã có Bến My Lăng và nhiều thi phẩm khác.
Thấy ông trò chuyện cởi mở tôi mạo muội hỏi trong cuộc đời ông đã có bao nhiêu bóng giai nhân đi qua? Ông cười và bảo: Các cậu bây giờ còn lâu mới đuổi kịp tớ. Đến hôm nay có thể còn chưa nhớ chính xác, tôi mạn phép ghi lại một vài giai thoại về chuyện tình của ông.
Thời kì dạy học ở Thanh Hóa, có một gia đình, chồng người Pháp, vợ là người Việt Nam, có hai cô con gái xinh đẹp tên là Thỏ và Thẻ. Trong hai cô ấy thì cô Thỏ xinh đẹp hơn. Bao chàng trai xứ Thanh mơ ước được làm quen với một trong hai người, nhưng chẳng ai lọt vào mắt xanh của hai cô. Trong số những chàng trai ấp ủ mơ ước đó có cả Yến Lan. Nhưng rồi tình cờ một dịp trên đường phố cùng đi, tà áo dài của cô Thỏ vướng vào xích xe đạp, cô gái không biết làm thế nào để gỡ ra. Yến Lan đi tới, hẳn là một dịp hiếm có để thể hiện trước người đẹp, ông ngồi xuống quay ngược xích xe và gỡ tà áo dài ra. Xong việc, ông tỉnh bơ bỏ đi, tỏ vẻ không thèm nhìn mặt người đẹp. Sau đó cô gái lại dò tìm địa chỉ của Yến Lan để cảm ơn. Hai người quen thân nhau, gây cho bạn bè sự thán phục và cả ghen tị. Chuyện tình chưa đến đâu thì hai chị em họ lại phải theo gia đình về Pháp. Trước khi đi, cô Thỏ đã đem tặng Yến Lan một bộ com-lê bằng vải tuýt-xi màu trắng. Và cùng thời gian đó nhà thơ tạm biệt xứ Thanh, trở về quê dừa Bình Định với bộ com-lê và nỗi niềm thương nhớ không nguôi.
Ông về Bình Định dạy học. Một đồng nghiệp, đang dạy học ở Tam Quan hay tin, bèn mời Yến Lan ra trường mình để dạy. Sau khi ra Tam Quan dạy cùng đồng nghiệp, người bạn muốn giữ nhà thơ ở lại lâu dài, vì uy tín giảng dạy của ông, bèn giới thiệu cho ông một cô gái ở gần nhà có tên là Điệp. Cô gái khá xinh đẹp, ngay từ phút đầu Yến Lan đã có cảm tình đặc biệt. Nhưng Yến Lan không ngờ là cô lại bị câm. Cô gái rất yêu nhà thơ và ngược lại nhà thơ cũng rất yêu quý cô gái. Những buổi gặp nhau chỉ có những cái nhìn mà không nói được thành lời. Để thoát khỏi sự oái oăm và tránh sự buồn cho cô gái, Yến Lan âm thầm quyết định quay vào Bình Định trên chuyến tàu lúc hai giờ sáng. Ông biết cuộc chia tay này thế nào cũng có lỗi với cô gái, nhưng chẳng có cách nào hơn. Trong lúc chuẩn bị xách va li ra ga, thì cô gái đột ngột sang chỗ Yến Lan trọ, ôm chầm lấy nhà thơ khóc nức nở. Rồi cô gái lại đột ngột quay lưng chạy về nhà mình. Yến Lan thấy lòng dạ rối bời. Ông liền xách va li đi thẳng tới nhà cô gái để nhận lỗi. Nhà thơ bàng hoàng khi bước vào cổng, cô gái lao từ trong nhà ra ôm chặt và đưa ông vào nhà. Từ lúc ấy (10 giờ đêm), nhà thơ thiếp trong vòng tay người đẹp. Đến 1 giờ sáng cô gái đánh thức và đưa ông ra ga cho kịp chuyến tàu. Từ đấy, sau cuộc chia tay đầy nước mắt, họ bặt tin nhau.
Ông lại kể một mối tình đơn phương thời trai trẻ với cô hàng xóm có một vẻ đẹp rất tây có tên là Cúc. Lúc ấy nhà thơ là một chàng trai mới lớn đầy mơ mộng, còn để lại nhiều dấu ấn trong các thi phẩm của ông. Nhà cô gái thì quá giàu, còn gia đình Yến Lan lại quá nghèo. Một mối tình đơn phương mà yến Lan chưa một lần dám nói:
Nàng từ tuổi sánh hoa
Không hay chồng đã hỏi
Chàng từng bữa đi qua
Yêu mà không dám nói
(Ngựa qua từng chuyến – Xuân Khai)
Cô gái đi lấy chồng để lại trong nhà thơ trẻ mối tình đầu đời, mà sau này, trong một bài thơ khác ông còn chua chát ghi lại:
Thói thường đăng đối cuộc nhận duyên
Cha mẹ em giàu dễ để yên
Cho một lứa đôi không xứng vế
Dập ngay nguồn lửa mới vừa nhen
Đang lúc mùa thu ngập lá rơi
Chồng em đến cổng đón em rồi
Cây hai vườn vẫn giao cành lá
Chỉ có mình anh đứng lẻ loi
(Gần nhà xa ngõ)
Một lần Yến Lan về Hà Tiên thăm vợ chồng thi sĩ Đông Hồ - Mộng Tuyết. Nữ sĩ Mộng Tuyết lần đầu tiên gặp Yến Lan, nhưng thơ đã đọc, bà rất cảm phục và quý mến nhà thơ trẻ. Trong thời gian Yến Lan ở phương Nam, bà Mộng tuyết đã tạo điều kiện để Yến Lan làm quen với cô gái tên là Hạnh. Mới gặp nhau mà như đã quen lâu ngày, hai người đã quấn quýt và tâm đầu ý hợp. Vợ chồng nhà thơ Đông Hồ - Mộng Tuyết hy vọng hai người sẽ thành thân. Nhưng không hiểu vì một lý do nào đó, Yến Lan lại đột ngột giã từ Hà Tiên để trở ra Bình Định. Giai đoạn này mạch thơ tình của Yến Lan đậm đặc nhất. Tuy không lấy được nhau, nhưng mối quan hệ giữa hai người qua thư từ và thơ phú vẫn thường xuyên. Hai người đã có gia đình riêng vẫn yêu quý nhau. Cho đến 1954 cả hai cùng tập kết ra bắc, mối tình cầm sắt đổi ra cầm kì. Mối quan hệ này vẫn giữ vững cho đến ngày thống nhất đất nước và trở về miền nam.
|
Về quê lòng nặng mối tình cũ nghĩa xưa với hai cô bạn gái ngày nào, sau những mối tình lãng tử, nhà thơ làm lễ thành hôn với cô nguyễn Thị Lan, như ông đã giải thích cái bút danh của mình. Hai ông bà sống hạnh phúc, sinh hạ được 6 người con, ba trai ba gái. Lâm Huy Nhuận, người con trai thứ hai cũng theo nghiệp cha, trở thành một thi sĩ. Sau ngày thống nhất đất nước ông bà trở về Bình Định an dưỡng tuổi già. Bà Lan trở thành người chăm sóc và là thư kí ghi chép những sáng tác bên giường bệnh cho Yến Lan. Sau này khi nhà thơ qua đời, bà Lan đã dành tiền lương hưu để in cho ông tập thơ Tứ tuyệt gồm hàng trăm bài, bà cũng viết hồi kí Sống với nhà thơ Yến Lan (Nxb Văn học, 2003), kể lại những vui buồn sau gần sáu chục năm chung sống với nhà thơ Yến Lan.
Những câu chuyện trên đây cũng đã được bà Lan đề cập đến trong cuốn hồi kí. Yến Lan đúng là một nhà thơ tài hoa và đa tình với hàng chục bóng giai nhân đi qua cuộc đời, người tình nào cũng đẹp, mối tình nào cũng đậm. Thế hệ chúng tôi, nói như nhà thơ ngày nào, còn lâu mới đuổi kịp ông.
Văn nghệ số 37+38/2016
