Cao Biền (821-887) tự Thiên Lý, người Bột Hải, sau ngụ ở U Châu (nay thuộc Bắc Kinh). Ông là một danh tướng và chính trị gia, một Tiết độ sứ, giỏi văn, võ, một nhà thơ của thời nhà Đường (Trung Quốc). Ông được cử sang dẹp quân Nam Chiếu (vương quốc ở Vân Nam, Trung Quốc ngày nay) đã chiếm đất Giao Châu. Ông đã đánh tan quân Nam Chiếu, giải phóng Giao Châu. Rồi được Đường Hy Tông phong làm Tĩnh Hải quân Tiết độ sứ, cai quản cả Giao Châu và Quảng Châu từ năm 866 đến năm 875 (chức quan cai trị cao nhất ở Việt Nam thời kỳ Bắc thuộc lần III). Cao Biền nổi tiếng là người am hiểu sâu sắc về phong thủy, thuật số và đã thực hiện nhiều hoạt động được cho là nhằm trấn yểm, phá hoại long mạch của nước Việt thời bấy giờ theo lệnh của vua Đường Ý Tông.
Tĩnh Hải quân Tiết độ sứ Cao Biền có công đánh tan quân Nam Chiếu xâm chiếm Giao Châu, trả lại nền độc lập cho nước Nam. Ông còn là người có công lớn đắp lại thành Đại La (tiền thân của Thăng Long - Hà Nội ngày nay) rất kiên cố và quy mô lớn.
Theo Đại Việt sử ký toàn thư - chính sử nước ta thì thành Đại La do Cao Biền xây dựng có chu vi 1.982,5 trượng (khoảng 6,6km); cao 2,6 trượng (khoảng 8,67m); chân thành rộng 2,5 trượng (khoảng 8,33m); có 55 lầu vọng, 3 hào nước, 34 đường đi. Ngoài thành còn có đê bao quanh bảo vệ dài 2,125 trượng (khoảng 7,09km); đê cao 1,5 trượng (khoảng 5m)... tạo thành một địa thế vững chắc, một pháo đài quân sự quan trọng, thể hiện bàn tay tài hoa và tâm huyết của ông. Cùng với thành Đại La, ông còn cho xây dựng hai thành nhỏ ở Cao Bằng chống quân Nam Chiếu xâm lược vùng biên ải, cùng nhiều công trình khác. Bên cạnh đó, ông còn cho đắp đê, mở rộng nông nghiệp, phát triển giao thông, xây dựng đất nước...
 |
| Hình ảnh Cao Biền cưỡi mây đi tìm các huyệt đạo của Giao Châu - Ảnh: ST |
Năm 938, Ngô Quyền sau khi diệt phản nghịch Kiều Công Tiễn, rồi thắng quân Nam Hán, mở ra kỷ nguyên độc lập, tự do cho dân tộc. Đến năm 1010, Lý Thái Tổ dời đô về Đại La. Ngự trên thuyền rồng nhà vua nhìn thấy phía trước có rồng vàng bay lên. Ngài chợt nghĩ đây chính là điềm lành trời ban, bèn đổi tên Đại La thành Thăng Long.
Triều đại nhà Đường nổi tiếng với các thi nhân tên tuổi như: Lý Bạch, Đỗ Phủ, Bạch Cư Dị, Vương Bột cùng nhiều tên tuổi khác như Vương Duy, Cao Thích, Tiết Đào... kế tiếp có thể kể đến cái tên Cao Biền với một số bài thơ nổi tiếng: Đối tuyết, Sơn Đình hạ nhật, An Nam tống Tào Biệt Sắc quy triều...
ĐỐI TUYẾT
Bài thơ viết khi Cao Biền ở Giao Châu (Việt Nam) vùng đất xa xôi với kinh thành nhà Đường, tả cảnh tuyết rơi nhẹ nhàng. Nhưng trong lòng ẩn chứa một hoài bão lớn của một vị tướng đang trấn giữ biên cương...
Lục xuất phi hoa nhập hộ thì,
Tọa khan thanh trúc biến quỳnh chi.
Như kim hảo thướng cao lâu vọng,
Cái tận nhân gian ác lộ kỳ.
Dịch thơ:
Lất phất đầy nhà hoa tuyết bay
Trúc xanh mà ngỡ khóm quỳnh đây
Hôm nay thích chí lầu cao ngắm
Ngõ ngách nhân gian tuyết phủ đầy.
SƠN ĐÌNH HẠ NHẬT
Bài thơ Sơn Đình hạ nhật (Ngày hè Đình trên núi) của Cao Biền lại khắc họa khung cảnh mùa hè yên bình với nhiều hình ảnh thơ mộng: bóng cây xanh um tùm, rèm cửa lay động trong gió, hoa tường vi nở rộ khắp sân...
Lục thụ âm nùng hạ nhật trường
Lâu đài đảo ảnh nhập trì đường
Thủy tinh liêm động vi phong khởi
Mãn giá tường vi nhất viện hương.
Dich thơ:
Cây xanh biếc, bóng rậm, ngày hè dài,
Ao hồ in ngược ngày hè lâu đài lung linh
Gió khua rèm kết thủy tinh
Tường vi nở rộ khắp đình ngát hương.
AN NAM TỐNG TÀO BIỆT SẮC QUY TRIỀU
Bài thơ bày tỏ nỗi niềm, sự nhọc nhằn, công lao của Cao Biền trong suốt thời gian trấn giữ An Nam xa xôi đã được năm năm. Gửi gắm lời thỉnh cầu của mình tới triều đình mong được thấu hiểu ghi nhận, hơn là sự trách mắng...
Vân thủy thương mang nhật dục thu,
Dã yên thâm xứ giá cô sầu.
Tri quân vạn lý triều thiên khứ,
Vị thuyết chinh nam dĩ ngũ thu.
Dịch thơ:
Mây nước mênh mang, ngày sắp tàn
Khói đồng mờ mịt, giá cô than
Biết anh muôn dặm chầu thiên đế
Tâu giúp: năm năm tội phía nam.
Trong màn sương mù phủ kín lịch sử. Cao Biền là nhân vật nổi tiếng cả trong chính sử và văn hóa dân gian Việt Nam, gắn liền với các yếu tố huyền thoại, đặc biệt về phong thủy và phép thuật: Là người giỏi văn chương, võ nghệ (từng bắn trúng hai con diều bằng một mũi tên, được gọi là "Lạc điêu Thị Ngự sử") và có phép thuật, thuật phong thủy cao cường. Truyền thuyết kể rằng ông đã dùng thuật phong thủy, bùa chú và nuôi âm binh (100 tên lính hóa từ hạt đậu) để trấn yểm và chặt đứt long mạch (khí thiêng đất nước) nhằm phá hoại sự hưng thịnh của nước Nam. Mục đích chính là triệt tiêu linh khí và khí tượng đế vương ở đất Việt, không cho người Việt có cơ hội dựng nước, xưng vương, mãi mãi làm nô lệ cho phương Bắc.
Sách Lĩnh Nam chích quái có viết về Cao Biền tài năng siêu phàm trong thế giới vô hình, "giỏi thuật số, thông tường địa lý, thường cưỡi diều giấy bay trên không trung để yểm trấn các nơi thắng cảnh, sơn chầu thủy tụ"...
Mặc dù có tài phép và sự cố gắng, truyền thuyết dân gian Việt Nam luôn nhấn mạnh sự thất bại của Cao Biền trước linh khí đất Việt.
Truyện Thần chính khí Long Đỗ kể khi đắp xong La Thành bên sông Tô Lịch, một hôm ra chơi ở cửa Đông, bỗng thấy mây mù vần vũ "một dị nhân mặc áo màu sặc sỡ, cưỡi con rồng đỏ, tay cầm thẻ vàng, lơ lửng trong mây khói, bay lên lượn xuống". Cao Biền rất sợ cho là linh quỷ. Đêm ấy, ông mơ thấy thần bảo rằng: "Người chớ nghi ngờ, ta không phải là yêu khí, mà là thần Vương khí Long Đỗ (Rốn Rồng) đây. Nhà ngươi xây thành xong ta đến xem thôi". Hoảng sợ, Cao Biền "lập đàn và dùng nghìn cân sắt đúc tượng theo hình dạng thần nhân để làm bùa yểm trừ". Nhưng khi vừa đọc thần chú bỗng trời đất mù mịt, mưa gió giật đùng đùng, tượng sắt (kim đồng thiết phụ) nát vụn bay lên không. Cao Biền sợ hãi, bèn lập đền thờ thần Long Đỗ (tức Đền Bạch Mã ở Hà Nội ngày nay).
 |
| Thần Long Đỗ xuất hiện quở mắng Cao Biền - Ảnh: ST |
Thần Tản Viên Sơn Thánh (Sơn Tinh): Cao Biền muốn yểm những nơi linh địa, thường "mổ bụng con gái chưa chồng mười bảy tuổi, vứt ruột đi, nhồi cỏ bấc vào bụng, mặc quần áo, rồi đặt ngồi trên ngai, tế bằng trâu bò, hễ thấy cử động thì vung kiếm mà chém đầu". Biền đem thuật này "áp dụng" hãm hại thần linh Tản Viên nhưng chỉ "thấy Vương cưỡi ngựa trắng ở trên mây, nhổ nước bọt mà bỏ đi", coi khinh tài "trấn yểm" của Biền... Ông than rằng: "Linh khí ở phương Nam không thể lường được. Vượng khí đời nào hết được"... Rồi muốn về phương Bắc.
Sách Thiền uyển tập anh ghi, "khi xây thành bên sông Tô Lịch, ông đã dùng thuật trấn yểm các huyệt đạo nơi đây. Lại biết đất Cổ Pháp có khí tượng vương giả. Cao Biền đã đào sông Điềm, đầm Phủ Chấn để cắt yểm long mạch". Thiền sư La Quý (tu chùa Song Lâm), trước khi viên tịch (936) nhắn đệ tử Thiền Ông, đại ý: Biết đất Cổ Pháp (quê hương Lý Công Uẩn sau này) phát vương nên Cao Biền trấn yểm. "Để phá thế đó, ở chùa Châu Minh ta đã trồng một cây bông gạo để trấn chỗ đất bị cắt long mạch... Sau khi ta tịch, con khéo đắp đất, dựng nhiều bảo tháp dùng pháp thuật mà yểm tàng, không cho người ngoài biết"...
Năm 1427, Lê Lợi phá thành Đông Quan bắt sống Hoàng Phúc - Thượng thư bộ Công của nhà Minh, thu nhiều sổ sách, giấy tờ rất quan trọng. Đặc biệt trong số này có cuốn Cao Biền địa lý tấu thư kiểu tự, sách tấu của Cao Biền về địa lý, liệt kê xứ Giao Chỉ có 632 huyệt chính, 1.517 huyệt phụ là những nơi "huyệt đạo" phát "nhân tài anh kiệt", "văn thì đến Tam khôi Trạng nguyên", võ thì đến "Quận công danh tướng"... Chưa hết, còn có tập Cao Biền tấu thư cửu long kinh là sách tấu của Cao Biền về phong thủy liệt kê 27 "đại địa" phát đế vương của Giao Châu.
Đáng kinh ngạc đến ngày nay những "liệt kê" này, đối chiếu với thực tế lịch sử có nhiều phần đúng. Điều này khẳng định: Cao Biền là người có năng lực phán đoán về mặt phong thủy. Đó là sự thật!
Truyền thuyết núi Cánh Diều (Ninh Bình) kể khi sang Giao Châu, thấy long mạch nước Nam rất vượng, muốn phá đi, Cao Biền thường mặc áo phù thủy, cưỡi diều giấy xem địa thế, rồi lập đàn cúng tế lừa thần bản địa đến rồi dùng kiếm báu chém đầu, sau đó đào hố, chôn kim khí để triệt long mạch. Một lần cưỡi diều giấy bay đến Hoa Lư thì bị một đạo sĩ cùng dân chúng dùng tên bắn. Cao Biền trọng thương máu nhuộm đỏ một vạt núi, diều gãy một cánh rơi xuống một hòn núi, từ đó mang tên núi Cánh Diều.
Thành ngữ "Lẩy bẩy như Cao Biền dậy non" kể chuyện Cao Biền có phép thuật "tản đậu thành binh". Ông gieo đậu vào đất, ủ kín một thời gian, đọc thần chú rồi mở ra, mỗi hạt đậu hóa thành một tên lính. Để yểm bùa và triệt hạ long mạch, ông thường nuôi 100 âm binh. Một lần ở trọ nhà một bà hàng nước, nhờ bà mỗi ngày thắp một nén hương. 100 ngày thắp 100 nén hương sẽ gọi dậy 100 âm binh. Biết được tà ý, bà lão thắp cả 100 nén hương trong vài ngày. Thành ra ông có đủ 100 âm binh nhưng do "dậy non" nên chẳng làm được trò trống gì...
 |
| Cột đá chùa Dạm, theo truyền thuyết là của Cao Biền - Ảnh: ST |
Một dấu tích gắn với truyền thuyết; cột đá trên đỉnh núi Dạm (Bắc Ninh) được cho là vật trấn yểm. Tin rằng vùng đất Nam Sơn quanh núi Dạm là đất phát vương với thế rồng cuộn hổ ngồi, Cao Biền cho dựng cột đá ấy để yểm phá. Nhưng cột đá nặng khoảng trên 50 tấn này lại có điêu khắc rồng theo phong cách thời Lý. Giới nghiên cứu chưa đủ cứ liệu để khẳng định.
Sự thật lịch sử là: Sau khi Cao Biền chết 51 năm thì Ngô Quyền đánh thắng quân Nam Hán, từ đó mở ra thời kỳ của quân dân Đại Việt luôn chiến thắng các cuộc xâm lược của phong kiến phương Bắc. Như vậy "công lao" trấn yểm của Cao Biền đều hóa thành mây khói. Những điều ấy có cơ sở biện chứng nổi bật sau:
Một là, nước ta thật sự là vùng đất giàu có huyệt địa phát tướng phát vương. Hai là, sự "trấn yểm" của Cao Biền là có thật. Nhưng ông ta tỏ ra ngạo mạn nên thần linh không "linh ứng", mà ngược lại chính Cao Biền lại chịu hậu họa. Đây là một nguyên lý trong "trấn yểm" cổ xưa: Phải thật sự tài cao, hiểu đạo mới làm chủ được các phương thức "trấn yểm", còn nếu không sẽ phản tác dụng. Ba là, tinh thần quật cường tự chủ của văn hóa Việt thật sự lớn lao. Rất nhiều huyền thoại chung quanh Cao Biền với các thuật "thần yêu quỷ dữ" trấn yểm, xong đều thất bại trước "linh khí" nước Nam. Tuy vậy cho đến hôm nay, nhiều đoạn của sông Tô Lịch hay núi Cánh Diều người dân qua đây thường rất khó chịu bởi những luồng khí lạ.
Vào mùa hè năm 882, Đường Hy Tông ban cho Cao Biền chức Thị trung, song bãi chức Diêm thiết Chuyển vận sứ. Cao Biền thấy vừa mất quyền, vừa mất lợi thì tức giận, sai người thảo biểu tự tố với lời lẽ bất kính, Đường Hy Tông sai Trịnh Điền thảo chiếu trách cứ Cao Biền, dùng lời lẽ gay gắt, và sau đó, Cao Biền từ chối nộp bất kỳ khoản thuế nào cho triều đình.
Năm 885, Hoàng Sào bị đánh bại và Đường Hy Tông trở về Trường An, Tả Thần Sách trung úy Điền Lệnh Tư sau đó lại xung đột với Hà Trung Tiết độ sứ Vương Trọng Vinh. Nhà Đường lúc này rối loạn, trước tình hình đó, Tĩnh Nan Tiết độ sứ Chu Mai đã lập một thành viên trong tông thất triều Đường là Lý Uân làm nhiếp chính. Chu Mai hy vọng liên minh với Cao Biền nên đã yêu cầu Lý Uân ban một chiếu chỉ bổ nhiệm Cao Biền giữ chức Trung thư lệnh, Giang Hoài Diêm thiết Chuyển vận đẳng sứ, Chư đạo hành doanh binh mã Đô thống. Đáp lại, Cao Biền thượng tấu thỉnh Lý Uân tức vị.
 |
| Tranh vẽ Cao Biền đang thực hiện phép thuật - Ảnh: ST |
Về sau, Cao Biền bắt đầu nhận ra rằng Lã Dụng Chi trên thực tế là người cai quản Hoài Nam và bản thân ông không còn có thể độc lập thi hành quyền lực. Cao Biền cố gắng kiềm chế quyền lực của Lã Dụng Chi, Lã Dụng Chi do đó bắt đầu lên kế hoạch loại bỏ Cao Biền.
Đến mùa hè năm 887, phản tướng Tần Tông Quyền tiến công vào Hoài Nam, Cao Biền chuẩn bị phòng thủ. Đương thời, Tất Sư Đạc tin rằng Lã Dụng Chi tiếp theo sẽ có hành động chống lại mình. Cao Biền lo sợ rằng Lã Dụng Chi có thể ra tay sát hại gia quyến của Tất Sư Đạc, vì thế đem gia quyến của Tất Sư Đạc đến hậu viện để bảo vệ. Từ thời điểm này, cuộc chiến tại Dương Châu diễn ra giữa ba bên: Tất Sư Đạc, Cao Biền và Lã Dụng Chi.
Tất Sư Đạc bắt đầu tin rằng Cao Biền sẽ dùng ma thuật để chống lại họ. Một yêu ni là Vương Phụng Tiên báo với Tần Ngạn rằng một đại nhân cần phải chết để chấm dứt tai họa của Dương Châu, do đó Tần Ngạn đã quyết tâm giết chết Cao Biền. Ngày 24 tháng 9 năm 887, Tần Ngạn phái tướng Lưu Khuông Thì đi giết Cao Biền, cùng các thân thích là nam giới. Thi thể của họ đều bị ném xuống một hố duy nhất. Cuộc đời oanh liệt của Cao Biền cùng những người thân thích chịu một cái kết bi thảm.
Lại có Truyền thuyết về mả Cao Biền kể sau khi bất mãn với triều đình vì bị giáng chức. Cao Biền bị triều đình triệu về rồi tìm cách sát hại. Nhưng bằng phép thuật siêu nhiên ông đã cưỡi mây bay sang Giao Châu đi mãi, đi mãi về phương Nam, đến tận Phú Yên. Đến một làng nhỏ ven biển thấy có long mạch, ông bèn sinh sống tại đây, rồi vừa lo sợ, vừa ân hận như muốn chuộc lỗi với những việc đã làm với linh khí nước Nam. Ông đã giúp dân nhiều việc như: xem đất dựng nhà, để mồ mả... Khi chết, ông được dân làng chôn cất tử tế. Ngày nay, ở huyện Tuy An còn dấu tích mả Cao Biền nằm trên một ngọn đồi. Mỗi khi nhìn về quả đồi này người dân lại nhớ đến câu ca dao: Nhìn ra thấy mả Cao Biền/ Nhìn vào thấp thoáng Ma Liên, Chóp Chài.
