Song hiệu quả đạt được liệu có khả quan? Phải chăng kịch vẫn cần tìm những lối đi khác nhằm thu hút khán giả theo dõi, đặc biệt là đến xem trực tiếp?
Gần đây, khán giả truyền hình cả nước có thêm cơ hội thưởng thức kịch nói ngay tại nhà qua chương trình “Sân khấu truyền hình”. Đây là dự án với sự phối hợp của Đài Phát thanh - Truyền hình Hà Nội với Nhà hát Kịch Hà Nội. Chương trình được truyền hình trực tiếp lúc 20 giờ trên kênh 2, Đài Truyền hình Hà Nội và trên các nền tảng số của Đài Hà Nội. “Sức sống của sân khấu không chỉ tồn tại trên sàn diễn mà còn lan tỏa rộng rãi qua truyền hình, mạng xã hội và các nền tảng số để tiếp cận đa dạng công chúng ngày nay”, nhà báo Nguyễn Kim Khiêm - Giám đốc Đài Phát thanh và Truyền hình Hà Nội - kỳ vọng. Qua 2 đêm diễn đầu tiên vào ngày 1/6 và 8/6, chương trình đã giới thiệu được 2 tác phẩm kinh điển của nhà viết kịch Lưu Quang Vũ - “Tôi và chúng ta”, “Lời thề thứ 9”.
 |
| Vở kịch “Tôi và chúng ta” do Nhà hát kịch Hà Nội thực hiện được phát sóng trực tiếp trên Đài Phát thanh - Truyền hình Hà Nội đầu tháng 6. |
Vượt ra khỏi khuôn khổ sân khấu truyền thống, bước lên màn hình nhỏ, những vở kịch hứa hẹn sẽ có cơ hội tiếp cận những khán giả chưa có điều kiện thưởng thức kịch tại rạp. Kì vọng rằng: Khi đã cảm nhận thế giới biểu đạt đầy sống động của kịch, người xem truyền hình sẽ có nhu cầu ra rạp thưởng thức kịch trực tiếp. Tuy nhiên, việc đưa kịch hay các hình thức nghệ thuật sân khấu lên truyền hình không còn là phương thức tiếp cận mới mẻ. Bởi nhiều đài truyền hình như Đài Truyền hình Việt Nam, Đài Truyền hình Thành phố Hồ Chí Minh, Đài Truyền hình Hải Phòng… đã thực hiện từ nhiều năm trước đây. Cùng với đó, kênh YouTube của các đơn vị nghệ thuật hay các nghệ sĩ cũng “bắt nhịp” với các kênh truyền hình, đăng tải vở diễn sau khi ra mắt. Nhờ vậy, không chỉ ở bất kì địa điểm nào, mà khán giả còn có thể xem kịch ở bất kể thời điểm nào.
Tuy nhiên, khi chiếu kịch trên truyền hình hay những nền tảng số, liệu rằng các nghệ sĩ có tính đến phương án giảm số lượng người xem trực tiếp tại sân khấu hay không. Nhà phê bình sân khấu, TS. Cao Ngọc (Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam) nhận xét, không thể phủ nhận được mức độ phủ sóng của các tác phẩm kịch được phát sóng trên truyền hình. Tuy nhiên, không thể vì tính tiện lợi khi theo dõi trên truyền hình mà người yêu kịch lạnh nhạt với sân khấu. Bởi TS. Cao Ngọc cho rằng, sân khấu kịch tồn tại được đến bây giờ là do tính chất đặc biệt của nó - ngay tại chỗ, ngay tức khắc. Hoạt động biểu diễn của diễn viên và thưởng thức của khán giả được diễn ra trong cùng một không gian, điều mà tác phẩm truyền hình không làm được. Nhờ vậy, diễn xuất của diễn viên ngay tại chỗ như chạm tới cảm xúc của người xem ngay tức khắc. Để rồi, từ những phản ứng của người xem khiến cho người diễn càng thêm phần thăng hoa. Điều này khiến cho cùng một vở diễn nhưng vào mỗi đêm diễn, mỗi nghệ sĩ lại có những cách thức thể hiện khác nhau.
Điểm đặc sắc của nghệ thuật sân khấu là nét mặt của diễn viên. Do từ sân khấu đến khán đài hiện hữu một khoảng cách tương đối, nên biểu cảm của diễn viên phải khuếch đại, để phù hợp với thị giác của khán giả. Còn với điện ảnh - truyền hình, máy quay thường đi vào cận cảnh, chi tiết, nên biểu cảm sẽ chân thực hơn.
Như đã nói, kịch xuất hiện qua màn hình nhỏ không phải là phương thức tiếp cận mới mẻ. Cho nên, nếu đưa kịch trở thành một sản phẩm giải trí trên truyền hình hay mượn sức ảnh hưởng của truyền hình để thu hút khán giả đến xem kịch, hiện không còn là cách thức tiếp cận hấp dẫn. Từ cuối những năm 2000, ngày càng có nhiều chương trình giải trí, trong đó có những chương trình được mua bản quyền từ nước ngoài, phát sóng trên truyền hình. Khán giả có thêm những lựa chọn phong phú hơn nhằm thỏa mãn nhu cầu giải trí. Sân khấu kịch như gặp phải “đối thủ” cạnh tranh đáng gờm. Hiện nay, bất kì ai cũng có thể trở thành người sáng tạo nội dung giải trí. Loại hình nghệ thuật đòi hỏi sự chuyên nghiệp, bài bản như kịch, tiếp tục phải đương đầu với những thử thách mới, để tồn tại và tiếp tục tạo sức hút với khán giả. Làm sao để định vị được kịch trong lòng khán giả giữa muôn trùng biến động của nhu cầu giải trí, là điều mà chính những người nghệ sĩ đang trăn trở.
Trong khi các chương trình giải trí không ngừng làm mới nội dung, thì kịch cũng cần phải bắt kịp với xu hướng đó. Đầu tiên, các đơn vị nghệ thuật có thể làm mới trong phương thức quảng bá. Nhằm tiếp cận đối tượng học sinh, Nhà hát Kịch Hà Nội đã tạo cầu nối giữa các tác phẩm văn học được học trên lớp với khán giả thông qua ngôn ngữ kịch bằng đề án “Sân khấu kịch học đường”. Bước ra từ sách giáo khoa, các nhân vật trong tác phẩm “Chuyện người con gái Nam Xương” hiện lên thật sống động, cuốn hút các em không thể rời mắt khỏi sân khấu. Không ít học sinh khi đến xem kịch tại Rạp Công nhân đã trầm trồ trước những tình huống được các diễn viên xử lí rất khéo léo và bùng nổ những xúc cảm, trong đó có sự xúc động khi chứng kiến nỗi oan ức của Vũ Nương được tái hiện ngay trước mắt. Thông qua cách tiếp cận đầy linh hoạt, không chỉ giúp môn Ngữ văn có sức sống mới, mà còn giúp kịch nói tìm kiếm thêm một nhóm khán giả giàu tiềm năng.
Hay phương thức khác là làm mới nội dung từ chính những kịch bản kinh điển. Bản dựng năm 2024 tác phẩm “Hồn Trương Ba, da hàng thịt” do nhà sản xuất Nguyễn Hoàng Điệp và đạo diễn người Nhật Bản Tsuyoshi Sugiyama thực hiện vào tháng 1/2024, đã chứng kiến hiện tượng “cháy vé”. Với nhiều nội dung thay đổi, hình tượng Đế Thích chuyển từ nam như nguyên mẫu sang nữ, hay Nam Tào, Bắc Đẩu tuy vẫn giữ thái độ quan liêu, nhưng lại mặc trên mình những bộ vest hiện đại, chỉn chu. Cùng với đó là sự kết hợp với nhạc sống được biểu diễn ngay trên sân khấu, âm nhạc và diễn xuất hòa quyện. Bản dựng đã đem đến một làn gió mới cho tác phẩm kinh điển 40 năm tuổi, nhưng vẫn giữ được tinh thần mà Lưu Quang Vũ gửi gắm vào trong đó.
Hay vở diễn “Đức Thượng công Tả quân Lê Văn Duyệt - Người mang 9 án tử” của tác giả Phạm Văn Quý từng được công diễn vào năm 2008, khi được dựng trở lại vào năm 2024 (do Nhà hát Kịch IDECAF dàn dựng) đã mang đến cho khán giả những trải nghiệm mới. Tiếp tục tôn vinh các giá trị lịch sử, bản dựng mới này đồng thời chú trọng đầu tư vào trang phục của diễn viên, sao cho cố gắng sát với lịch sử nhất có thể. Những hiệu ứng thị giác từ trang phục cổ đã tạo nên sức hút với nhiều khán giả ngay từ trailer - thước phim quảng cáo ngắn trên nền tảng YouTube, cho tới khi thưởng thức tại nhà hát.
Như vậy, có thể thấy, dẫu chịu ảnh hưởng của các phương tiện giải trí mới, nhưng không có nghĩa là kịch đánh mất sức sống, trái lại còn tạo ra hiện tượng “cháy vé”. Như vào tháng 4 năm ngoái, vở “Đức Thượng công Tả quân Lê Văn Duyệt - Người mang 9 án tử” đã hết vé bán ra ngay trong thời điểm ra mắt trở lại. Khi được xem một tác phẩm hay, chính khán giả, đặc biệt là bạn trẻ sẽ là người tiếp tục lan tỏa giá trị của vở diễn qua các nền tảng thông tin đại chúng. Tuy nhiên, về nội dung, không chỉ dừng lại ở việc làm mới phương thức thể hiện từ những kịch bản cũ, sân khấu kịch khao khát nhiều hơn những kịch bản mới. Không thể phủ nhận, điểm đặc biệt của kịch và các loại hình sân khấu so với phim truyền hình, điện ảnh là ở mỗi đêm diễn, mỗi lần thưởng thức, các tác phẩm có những biểu hiện, sự xuất thần của diễn viên khác nhau, không đêm nào giống đêm nào. Nhưng tâm lí chung của nhiều khán giả Việt Nam là khi đã biết cốt truyện thì không thực sự mặn mà với việc xem lại tác phẩm đó, dù cho có là người khác diễn. Vì vậy, để kịch tiếp tục được thăng hoa, không chỉ cần những cách tiếp cận mới, mà còn cần những kịch bản mới mẻ, chất lượng nối tiếp nhau, không ngắt quãng.
