Cuộc thi Chopin – tổ chức bốn năm một lần tại Warsaw – từ lâu đã gắn liền với những tên tuổi như Maurizio Pollini (1960), Martha Argerich (1965), Krystian Zimerman (1980)…, và luôn thu hút sự chú ý cực lớn từ cộng đồng âm nhạc và công chúng.

Năm 2025, khi Eric Lu đoạt giải nhất và nghệ sĩ người Canada Kevin Chen đoạt giải nhì, xuất hiện nhiều luồng dư luận cho rằng có “phe nhóm”, “giảng viên thiên vị” hoặc “giáo viên – học trò” ảnh hưởng tới kết quả. Trên Facebook và YouTube xuất hiện nhiều tin kiểu: “lại thêm một học trò của Đặng Thái Sơn / cùng hệ đào tạo thắng giải, nghĩa là ông ấy và người cùng phe đã thao túng”. Mọi lời đồn đều chỉ vào Đặng Thái Sơn và cộng sự ông là giám khảo Robert McDonald đã giúp học trò của mình thắng cuộc. Tin đồn này càng xôn xao vì khôi nguyên lần trước Bruce Liu cũng từng là học trò của Đặng Thái Sơn. Trong khi nghệ sĩ dương cầm người Georgia David Khrikuli được cộng đồng mạng trên Facebook và YouTube tung hô là “anh hùng Chopin” bị đối xử bất công.

Chủ tịch ban giám khảo Garrick Ohlsson chúc mừng Eric Lu sau khi công bố kết quả Cuộc thi Chopin, ngày 21 tháng 10 năm 2025. Ảnh: Wojciech Grzędziński / NIFC.

Giữa làn sóng dư luận ồn ào, không ít người đã vô tình giẫm đạp lên danh dự của một con người, bất chấp một thực tế hiển nhiên rằng: một nhà sư phạm tài năng như Đặng Thái Sơn – người từng đoạt giải nhất cuộc thi Chopin năm 1980 và hiện giảng dạy tại Đại học Montréal – đương nhiên sẽ thu hút về mình những học trò xuất sắc nhất theo thời gian.

Với việc Viện Chopin công bố công khai toàn bộ bảng điểm của 17 giám khảo cho từng thí sinh qua bốn vòng thi (từ 84 thí sinh ở vòng đầu, rút dần còn 40, rồi 20, và cuối cùng là 11 ở vòng chung kết), bức tranh về cuộc thi đã trở nên rõ ràng hơn bao giờ hết: ai được đánh giá cao, ai bị loại và vì sao.

Kết quả này cho thấy một điều đáng chú ý: Đặng Thái Sơn hoàn toàn không thiên vị. Ngược lại, bảng điểm của ông phản ánh một quan điểm nghệ thuật nhất quán – ông dành điểm cao cho những nghệ sĩ có âm sắc riêng biệt và cá tính rõ rệt, như Vincent Ong (Malaysia) và David Khrikuli (Gruzia). Ông cũng nhận ra tiềm năng nổi bật của William Yang (Mỹ), dù Yang không giữ được phong độ ở vòng chung kết, và – cùng với các đồng nghiệp Akiko Ebi và Nelson Goerner – đánh giá cao phong cách tinh tế của Gabriele Strata (Ý).

Trường hợp Strata, nghệ sĩ được giới chuyên môn và khán giả đánh giá cao, bị loại sau vòng hai không xuất phát từ màn trình diễn ở vòng này – vốn đủ điểm để anh đi tiếp – mà do cách tính điểm cộng dồn, trong đó vòng một chiếm tới 30% tổng số điểm. Ở vòng mở màn đó, Strata bị ít nhất ba giám khảo chấm thấp hơn mặt bằng chung, khiến tổng điểm của anh không đủ để vào bán kết.

Như vậy, dữ liệu công bố không chỉ làm sáng tỏ cơ chế chấm điểm, mà còn góp phần minh oan cho Đặng Thái Sơn – người bị đặt vào tâm điểm nghi ngờ vô lý, dù thực tế cho thấy ông là một trong những giám khảo công tâm và sắc sảo nhất của kỳ thi Chopin 2025.

Nghệ sĩ Đặng Thái Sơn. Ảnh: Harold Fortin/FBNV.

Toàn bộ bảng điểm của 17 giám khảo trong cả bốn vòng thi đã được công bố công khai trên trang chopincompetition.pl. Đây là lần hiếm hoi trong lịch sử cuộc thi mà khán giả và giới chuyên môn có thể tiếp cận dữ liệu chi tiết đến vậy, bao gồm cả “điểm gốc” mà mỗi giám khảo cho và “điểm sau điều chỉnh” theo quy chế kỹ thuật. Một trong những yếu tố then chốt của quy trình này là cơ chế điều chỉnh điểm lệch: nếu một giám khảo chấm quá cao hoặc quá thấp so với mặt bằng chung, hệ thống sẽ tự động “kéo” điểm đó về gần trung bình, với giới hạn lệch tối đa là ±3 điểm ở vòng 1 và ±2 điểm ở các vòng sau. Nhờ vậy, những điểm số cực đoan – dù thiên vị hay khắt khe – đều bị trung hòa, giúp bảo đảm tính khách quan trong chấm điểm.

Một ví dụ điển hình là trường hợp của Chủ tịch Hội đồng – nghệ sĩ Garrick Ohlsson. Ở vòng bán kết, ông cho thí sinh Kevin Chen (Canada) số điểm 16/25 – thấp hơn hẳn so với 15 trong tổng số 16 giám khảo còn lại, những người chấm từ 21 đến 25 điểm. Nhờ cơ chế “giới hạn độ lệch”, điểm của Ohlsson được điều chỉnh lên 20,06 và điểm trung bình cuối cùng của Kevin Chen tăng lên 22,36, phản ánh sát hơn mặt bằng chung.

Ngược lại, giám khảo Krzysztof Jabłoński – người bị dư luận nghi ngờ vì từng dạy Kevin Chen – lại chấm quá cao cho thí sinh này, tới 25 điểm. Hệ thống cũng tự động hạ điểm về 24,06, tránh trường hợp “bơm điểm”. Điều này cho thấy, ngay cả khi có biểu hiện thiên vị, cơ chế điều chỉnh của Viện Chopin đã hạn chế tối đa tác động của cá nhân đến kết quả chung.

Trường hợp Gabriele Strata, nghệ sĩ Ý được công chúng yêu mến nhưng bị loại sau vòng hai, cũng được minh giải từ dữ liệu. Việc anh không được vào bán kết không phải do màn trình diễn yếu, mà do điểm vòng một có trọng số 30 % trong tổng số cộng dồn, và chính ở vòng này, Strata bị ba giám khảo chấm thấp hơn mặt bằng. Nếu xét riêng vòng hai, điểm của anh đủ cao để vượt qua.

Những minh chứng trên cho thấy khó có thể kết luận rằng cuộc thi bị dàn xếp hay thao túng kết quả. Các cáo buộc trên mạng xã hội, phần lớn xuất phát từ ấn tượng chủ quan của khán giả sau khi xem vòng chung kết, đã không tính đến cơ chế chấm điểm nhiều tầng, điều chỉnh lệch chuẩn và trọng số giữa các vòng – những yếu tố được thiết kế để bảo đảm tính công bằng của cuộc thi Chopin 2025.

Việc công bố chi tiết toàn bộ bảng điểm của 17 giám khảo không chỉ dập tắt những lời đồn đoán, mà còn đánh dấu một bước tiến lớn về tính minh bạch trong lịch sử hơn 90 năm của Cuộc thi Chopin. Ở một sân chơi vốn thường bị bao phủ bởi những nghi ngờ về hậu trường và cảm tính thẩm mỹ, dữ liệu công khai này trở thành cơ sở quý giá để nhìn nhận lại quá trình đánh giá nghệ sĩ – một lĩnh vực trước nay luôn pha trộn giữa lý trí và trực giác.

Từ góc nhìn học thuật, bảng điểm giúp các nhà nghiên cứu âm nhạc có thể phân tích sâu hơn về xu hướng thẩm mỹ và tiêu chí nghệ thuật của từng giám khảo: ai thiên về cá tính biểu đạt, ai đề cao kỹ thuật và chuẩn mực kinh điển. Trong đó, giáo sư Đặng Thái Sơn – theo dữ liệu công bố – cho thấy xu hướng đánh giá những nghệ sĩ có âm sắc riêng (sonorité) và phong cách cá nhân rõ nét, thay vì chỉ chú trọng sự hoàn hảo kỹ thuật. Đây cũng là tinh thần cốt lõi của di sản Chopin – âm nhạc như biểu hiện của linh hồn chứ không chỉ là trình diễn cơ học.

Về phía công chúng, phản ứng trái chiều phần lớn xuất phát từ cảm nhận trực tiếp khi xem vòng chung kết – nơi người nghe dễ bị cuốn vào ấn tượng bề ngoài: “thí sinh A chơi mạnh mẽ, xúc động hơn B, tại sao lại thua?”. Nhưng hệ thống chấm điểm của cuộc thi không chỉ tính phần trình diễn cuối cùng. Tổng điểm được tích lũy qua nhiều vòng, với trọng số và điều chỉnh phức tạp, phản ánh cả hành trình bền bỉ và sự ổn định nghệ thuật của thí sinh.

Nhìn từ toàn cảnh, bản công bố bảng điểm năm 2025 không chỉ là lời đáp cho những hoài nghi, mà còn khẳng định một thông điệp quan trọng: nghệ thuật, dù không thoát khỏi cảm xúc chủ quan, vẫn có thể được bảo vệ bằng những nguyên tắc minh bạch, khoa học và công bằng. Chính điều đó giữ cho Cuộc thi Chopin tiếp tục là chuẩn mực uy tín bậc nhất của thế giới piano cổ điển.

Phúc Lâm (dịch và tổng hợp)