Vào ngày 6/5/2025, ban tổ chức Giải thưởng Pulitzer đã công bố danh sách những tác giả giành giải trong các lĩnh vực văn học, kịch nghệ thuật và báo chí. Trong số đó, tiểu thuyết James của Percival Everett đã xuất sắc giành giải Pulitzer cho hạng mục tiểu thuyết. Giải thưởng Pulitzer được Đại học Columbia trao tặng hàng năm, đánh dấu các thành tựu vượt trội trong văn học, nghệ thuật và báo chí Hoa Kỳ. Trích dẫn từ hội đồng đánh giá gọi đây là “một sự xem xét lại hoàn thiện” về Huckleberry Finn, cho thấy “sự phi lý của chủ nghĩa chủng tộc tối cao” và mở ra “một góc nhìn mới về hành trình tìm kiếm gia đình và tự do.”

James bản dịch tiếng Việt.

James là một tác phẩm tái hiện triệt để tiểu thuyết kinh điển của Mark Twain - The Adventures of Huckleberry Finn (1884) - nhưng thay vì qua con mắt của cậu bé Huck, độc giả được dẫn dắt bởi James (Jim) - người nô lệ da đen đang chạy trốn để tìm lại gia đình và sự tự do.

Bằng giọng văn đậm chất châm biếm và nghệ thuật kể chuyện tỉ mỉ, Everett đã biến James thành một cuộc hành trình đổi nghĩa – nơi người nô lệ giả vờ ngu để sinh tồn thực chất đang ấp ủ trong mình sức mạnh của tư duy, tri thức và chiến thuật ngôn ngữ.

Lấy bối cảnh năm 1861 – giai đoạn nội chiến đang nổ ra, James biết mình sắp bị bán xuống New Orleans, có nguy cơ bị xé lẻ gia đình. Anh quyết định trốn chạy cùng Huck, cậu bé da trắng đã giả chết để thoát khỏi người cha bạo hành. Trên chiếc bè trôi theo dòng sông Mississippi, họ gặp những nhân vật quen thuộc từ Twain như Tom Sawyer, quan tòa, công tước, "nhà vua" – nhưng tất cả được nhìn từ góc độ khác: góc nhìn của người bị tước quyền, bị cấm đoán và buộc im lặng.

Trong khi Mark Twain khắc họa Jim như một hình nhân hài hước, thì Everett biến James thành người thầy đích thực, đồng thời là nhà giáo tận tụy cho bọn trẻ nô lệ – người đọc Voltaire, Rousseau, Locke và biết che giấu tri thức như một vũ khí sống còn. Trong James, ta thấy hình bóng những kẻ lừa đảo trong truyền thống dân gian châu Phi – những người biết giả ngu để khôn, giả vô tội để sống còn.

Everett – một nhà văn với hơn 30 đầu sách nhưng vẫn thường được coi là “người bị lãng quên” trong văn đàn Mỹ – đã có một năm 2024 rực rỡ. James không chỉ là hiện tượng văn học bán chạy hàng triệu bản, mà còn là tác phẩm đoạt hàng loạt giải thưởng danh giá trước đó: National Book Award, Kirkus Prize và Carnegie Medal. Và bây giờ là Pulitzer.

Với James, tác giả Everett đã có một cuộc trở lại ngoạn mục sau nhiều thập kỷ âm thầm sáng tác. Trong những năm gần đây, ông đã giành giải PEN/Jean Stein cho Dr. No (2021), vào chung kết Pulitzer với Telephone, được đề cử Booker với The Trees.

Năm 2023, bộ phim American Fiction chuyển thể từ tác phẩm Erasure của ông (2001) đã giúp đạt được nhiều đề cử Oscar, đưa ông đến với lưu lượng độc giả mới. Nay với Pulitzer, Everett – giáo sư ngôn ngữ ở Đại học USC – đã trở thành một trong những tiếng nói đầy sáng tạo và phê phán nhất của văn học Hoa Kỳ.

"Tôi bị sốc và vô cùng vinh dự. Đây là một vinh dự đặc biệt", Everett cho biết trong tuyên bố sau lễ trao giải.

Tác giả Percival Everett tại buổi lễ trao giải sách quốc gia. Ảnh: AP.

Năm nay, giải Pulitzer cũng ghi nhận những tác giả khai phá như Marie Howe với tập thơ New and Selected Poems, Branden Jacobs-Jenkins với vở kịch Purpose, Susie Ibarra với tác phẩm âm nhạc Sky Islands. Đây là một năm của những tác phẩm và giọng kể từng bị gạt ra ngoài lề trong dòng chính văn học Hoa Kỳ.

Trong bối cảnh Quỹ Nghệ thuật Quốc gia Hoa Kỳ (NEA) đang cắt giảm tài trợ và khuyến khích nhân viên nghỉ việc, việc trao giải cho Everett và các tác giả từng nhận học bổng sáng tác như ông càng thêm ý nghĩa. Pulitzer 2025 không chỉ tôn vinh thành tựu cá nhân, mà còn khẳng định vai trò sống còn của các giọng nói phản kháng trong nền văn học Mỹ đương đại.