Nguyễn Đình Thi sinh năm 1924 tại Luang Prabang (Lào), nhưng quê hương gốc rễ của ông lại gắn bó mật thiết với Hà Nội - mảnh đất đã nuôi dưỡng và truyền cảm hứng cho nhiều sáng tác của ông. Ông là một nhà văn, nhà thơ, nhạc sĩ, nhà viết kịch và nhà lý luận phê bình văn học đa tài. Cuộc đời ông gắn liền với sự nghiệp kháng chiến, xây dựng đất nước và nền văn học cách mạng. Ông từng đảm nhiệm các chức vụ quan trọng như Tổng Thư ký Hội Văn hóa Cứu quốc, Tổng Thư ký Hội Nhà văn Việt Nam và Chủ tịch Ủy ban toàn quốc Liên hiệp các Hội Văn học Nghệ thuật Việt Nam.
 |
| Nhà thơ Nguyễn Đình Thi - Ảnh: Tư liệu |
Trong suốt cuộc đời hoạt động nghệ thuật, Nguyễn Đình Thi để lại dấu ấn trong nhiều lĩnh vực: từ thơ, nhạc, văn xuôi đến kịch nghệ và tiểu luận văn học. Ông để lại dấu ấn đậm nét ở mọi lĩnh vực mà ông tham gia:
| Âm nhạc: Diệt phát xít là ca khúc đầy khí thế, góp phần cổ vũ phong trào cách mạng năm 1945; Người Hà Nội là bài ca mang vẻ đẹp hào hùng, khắc họa tinh thần kiên cường của người dân Thủ đô trong kháng chiến chống Pháp. Thơ ca: Với Đất nước, ông được coi là một trong những nhà thơ tiêu biểu nhất của văn học Việt Nam hiện đại. Bài thơ kết hợp chất hiện thực, lãng mạn và hào sảng, thể hiện tình yêu sâu sắc với đất nước. Văn xuôi: Tiểu thuyết Vỡ bờ (hai tập) là một tác phẩm đồ sộ, tái hiện bức tranh lịch sử của dân tộc trong giai đoạn sôi động của cách mạng. Kịch nghệ: Ông tiên phong trong việc đưa các chất liệu hiện thực và lịch sử vào sân khấu. Tuy nhiên, một số vở như Con nai đen, Nguyễn Trãi ở Đông Quan đã gặp phải sự kiểm duyệt vì tính táo bạo trong góc nhìn lịch sử. Giải thưởng: Năm 1996, Nguyễn Đình Thi được trao Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học Nghệ thuật, ghi nhận những cống hiến xuất sắc của ông. |
Sáng tác trong bom đạn
Nguyễn Đình Thi từng kể rằng, bài hát Người Hà Nội ra đời khi ông chứng kiến cảnh bom đạn tàn phá thành phố. Trong một căn hầm trú ẩn chật chội, tiếng đàn guitar mộc mạc cất lên cùng lời ca chân thật về tình yêu Hà Nội đã khiến mọi người cảm động. Nhiều người lính đã nhắc đến bài hát như một ngọn lửa tiếp sức cho họ trong những giờ phút hiểm nguy nhất.
Bài thơ "Đất nước" và cái nhìn xa
Bài thơ Đất nước nổi tiếng của Nguyễn Đình Thi không chỉ là một tác phẩm nghệ thuật mà còn là kết tinh từ những trải nghiệm và suy tư sâu sắc của ông. Trong một buổi họp mặt văn nghệ, ông từng tâm sự rằng: "Tôi viết bài thơ này không chỉ để ngợi ca một dải đất đẹp, mà còn muốn gửi gắm niềm tin rằng chúng ta - những người Việt Nam - có thể xây dựng một đất nước tự do và mạnh mẽ".
Điều thú vị là, khi viết Đất nước, ông đã chỉnh sửa nhiều lần, đặc biệt là đoạn mở đầu. Người bạn thân của ông, nhà thơ Xuân Diệu, từng nói vui: "Thi sửa thơ như nông dân cày ruộng, từng câu, từng chữ đều được vun xới cẩn thận".
Tấm lòng với văn nghệ sĩ trẻ
Là một người lãnh đạo trong giới văn học nghệ thuật, Nguyễn Đình Thi luôn khuyến khích thế hệ trẻ đổi mới, sáng tạo. Một lần, trong cuộc hội thảo với các nhà văn trẻ, có người hỏi ông: "Thưa anh Thi, làm sao để sáng tác được một bài thơ hay?" Ông đáp: "Hãy sống hết mình, yêu hết mình, và nghĩ hết mình. Từ đó, cái hay sẽ tự chảy ra như mạch nước ngầm".
Câu nói này sau đó đã trở thành kim chỉ nam cho không ít văn nghệ sĩ trẻ khi bắt đầu bước vào con đường sáng tác.
Giai thoại về "Con nai đen"
Vở kịch Con nai đen của ông bị cấm diễn một thời gian vì lý do kiểm duyệt, nhưng lại được người trong giới sân khấu đánh giá rất cao vì sự độc đáo và tính triết lý. Một lần, khi được hỏi về việc tác phẩm bị cấm, ông chỉ mỉm cười và nói: "Nai đen thì phải ở trong rừng, khi nào trời sáng nó sẽ tự bước ra". Lời nói đầy hình ảnh này vừa mang tính triết lý, vừa thể hiện thái độ điềm tĩnh của ông trước nghịch cảnh.
Người kể chuyện hài hước
Nguyễn Đình Thi không chỉ là một nhà thơ nghiêm túc mà còn là một người rất hài hước trong đời thường. Trong các buổi họp mặt, ông thường kể những câu chuyện tiếu lâm hoặc làm thơ ứng tác khiến mọi người cười sảng khoái. Một lần, khi nói về thói quen "đổi gió" trong sáng tác, ông bông đùa: "Viết mãi thơ mà không đổi qua nhạc hay kịch, thì ngòi bút cũng mỏi tay chứ!"
Cuộc đời và sự nghiệp của Nguyễn Đình Thi để lại nhiều bài học quý giá cho người làm nghệ thuật:
| Tâm hồn đa dạng: Một nghệ sĩ thực thụ không chỉ giới hạn mình trong một lĩnh vực mà cần mở rộng ra các hình thức sáng tạo khác. Tinh thần dân tộc: Nguyễn Đình Thi luôn hướng về đất nước, con người và lịch sử dân tộc. Đây là bài học lớn cho mọi nghệ sĩ về sứ mệnh gắn bó với nhân dân và thời đại. Sự sáng tạo không ngừng: Ông luôn tìm tòi, đổi mới cách viết, cách thể hiện, thậm chí chấp nhận cả những thử thách và rủi ro. |
Nhân kỷ niệm 100 năm ngày sinh của Nguyễn Đình Thi, chúng ta tưởng nhớ và tri ân một cây đại thụ của văn học Việt Nam. Những đóng góp của ông không chỉ làm giàu thêm nền văn hóa nước nhà mà còn truyền cảm hứng cho nhiều thế hệ nghệ sĩ tiếp bước. Ông ra đi, nhưng tên tuổi và những tác phẩm của ông mãi là niềm tự hào của dân tộc.
NGUYỄN ĐÌNH THI
Sinh ở Lào nhưng là người Hà Nội
Một nghệ sĩ hào hoa sắc sảo đa tài
Người chiến sĩ hành quân cùng Đất nước
Lá đỏ đường rừng gợi nhớ bóng hình ai.
Thử xung kích cùng trang văn vào lửa
Tiếng sóng vỡ bờ bừng tỉnh những giấc mơ
Những con chữ người đàn bà hóa đá
Hòn cuội dưới chân rạn vỡ tự bao giờ.
Quên con nai đen chết yểu dưới tay người
Quên Nguyễn Trãi ở Đông Quan không đất sống
Quên Mađơlen Riphô1 ở chốn xa vời
Quên hết cả, chỉ thấy trời xanh rộng2.
Nguyên Hùng - 19/7/2020
(Rút từ tập Ký họa thơ (81 chân dung văn học), NXB Hội Nhà văn, 2024)
1. Madeleine Riffaud - nhà báo Pháp, "mối tình không biên giới" của Nguyễn Đình Thi.
2. Câu thơ trong bài Mùa thu vàng.
