Sau Liên hoan nghệ thuật sân khấu chuyên nghiệp toàn quốc về Hình tượng người chiến sĩ công an lần thứ 5, năm 2025 vừa diễn ra, sân khấu Thành phố Hồ Chí Minh (TP.HCM) đã có những dấu ấn nhất định khi bốn vở diễn chính luận của các đơn vị xã hội hóa gặt hái được nhiều giải thưởng và để lại dấu ấn tốt đẹp trong lòng công chúng. Thành công này cho thấy “tín hiệu” đáng mừng khi một dòng chảy nghệ thuật từng bị xem là khó dàn dựng, kén người xem đang dần tìm lại vị thế trên thị trường sân khấu phía Nam.
Gần đây, trên sân khấu phía Nam xuất hiện nhiều vở kịch chính luận như: Đồng chí (tác giả Lê Thu Hạnh; đạo diễn NSND Trần Ngọc Giàu, Quốc Thịnh); Ngày ấy cổng trời (tác giả Nguyễn Kháng Chiến; đạo diễn NSND Trịnh Kim Chi); Hai người mẹ (tác giả Lê Thu Hạnh; đạo diễn NSND Trịnh Kim Chi) hay Khát vọng ngày mai (tác giả Trần Văn Hưng; đạo diễn NSND Trần Minh Ngọc) đều thu hút sự chú ý của khán giả, góp thêm những màu sắc mới cho dòng kịch chính luận.
Trong đó, vở Đồng chí đã được mời tham dự Liên hoan sân khấu Busan tại Hàn Quốc. Các nghệ sĩ tham gia vở kịch này đã có hai đêm diễn vào ngày 5 và 6-4 tại nhà hát thuộc Trung tâm Điện ảnh Busan. Đây là lần đầu tiên một vở diễn nước ngoài được mời tham dự và biểu diễn tại một trong những liên hoan sân khấu lớn của Hàn Quốc. Trước đó, vở diễn đã được tặng giải vàng Liên hoan sân khấu TP.HCM đầu tiên vào tháng 11-2024.
Tại liên hoan sân khấu về Hình tượng người chiến sĩ công an năm 2025, có 4 vở diễn chính luận tham dự gồm: Một cuộc chiến khác (tác giả Tống Phương Dung; đạo diễn Lê Nguyên Đạt); Sâu đêm (tác giả, đạo diễn Quốc Thảo); Cuộc đoàn tụ cảm xúc (tác giả Hoài Hương; đạo diễn Lê Quốc Na); Viên đạn bọc đường (tác giả Đái Đại Lộc; đạo diễn Mi Lê; chỉ đạo nghệ thuật Lê Nguyên Đạt).
Việc không đi theo lối mòn khi khắc họa hình tượng người chiến sĩ công an một cách khô cứng mà đào sâu vào số phận, tình cảm, mâu thuẫn nội tâm của nhân vật đã khiến các vở diễn vừa giữ được chất tuyên truyền, vừa khơi gợi cảm xúc chân thật nơi khán giả. Đạo diễn, NSƯT Ca Lê Hồng, thành viên Hội đồng Nghệ thuật của Sở Văn hóa và Thể thao TP.HCM, nhận định: “Dù còn hạn chế về kinh phí nhưng các đoàn TP.HCM đã chứng tỏ được sự nghiêm túc trong lao động nghệ thuật tại liên hoan. Kịch bản các vở diễn bám sát đời sống xã hội, có tính thời sự và chạm đến người xem. Điều này rất đáng quý trong bối cảnh sân khấu ngày càng thưa vắng khán giả và những kịch bản có chiều sâu.”
 |
| Vở “Sâu đêm” - tác phẩm sân khấu chính luận được đầu tư kĩ lưỡng từ kịch bản đến dàn dựng, biểu diễn. |
Phía sau ánh đèn sáng rực mỗi đêm diễn, những người làm sân khấu xã hội hóa vẫn đối diện với nhiều áp lực khi chạm vào đề tài chính luận. Nhiều nghệ sĩ thẳng thắn chia sẻ nếu các nhà hát công lập có nguồn kinh phí hỗ trợ dàn dựng từ ngân sách thì các đoàn tư nhân phải “liệu cơm gắp mắm”, tự chủ trong từng khâu dàn dựng.
Đem vở Sâu đêm dự Liên hoan sân khấu về Hình tượng người chiến sĩ công an năm 2025 và gặt hái 7 giải thưởng, đạo diễn Quốc Thảo khẳng định việc làm kịch chính luận không chỉ để đi thi mà còn tạo cơ hội để ê kíp diễn viên tham gia cọ xát, nâng cao tay nghề. Việc xây dựng kịch bản cũng không dễ dàng, mà phải điều chỉnh phù hợp với tính chất của dòng kịch. Anh chia sẻ: “Dựng vở chính luận về hình tượng người chiến sĩ công an, chúng tôi tìm hiểu nhiều tư liệu, xin góp ý từ chuyên gia trong ngành để xây dựng kịch bản. Vở diễn tham dự liên hoan, cũng là cơ hội để các diễn viên trẻ học hỏi, biểu diễn trong cuộc thi chuyên nghiệp.” Đầu tư rất nhiều tâm sức về kịch bản, chi phí, nguồn lực nên đạo diễn Quốc Thảo mong vở diễn có sức sống lâu dài.
Nhìn vào tình hình sân khấu phía Nam hiện tại, các chuyên gia, nghệ sĩ đều đồng tình rằng dựng kịch chính luận không phải chuyện dễ. Các sân khấu xã hội hóa vốn phải tự lo kinh phí, trong khi dòng kịch này đòi hỏi sự đầu tư lớn về mặt kịch bản, khâu dàn dựng và khó cạnh tranh với hài kịch, loại hình vốn dễ bán vé hơn hiện nay. Chính vì vậy, không ít vở diễn chính luận chỉ sống được trong khuôn khổ liên hoan, sau đó nhanh chóng “cất kho” vì không đủ nguồn lực để duy trì. Đây chính là nghịch lý khi sàn diễn phía Nam luôn “khát” những tác phẩm có chiều sâu nhưng cơ chế thị trường khiến các đơn vị nghệ thuật luôn phải cân nhắc giữa đam mê sáng tạo và bài toán kinh phí.
Nhà văn Hoài Hương - tác giả của vở Cuộc đoàn tụ cảm xúc đoạt Huy chương Vàng vở diễn tại Liên hoan cùng 7 giải thưởng cá nhân cho ê kíp diễn viên - chia sẻ chị rất mong sau cuộc liên hoan, các vở diễn vẫn có thể tồn tại, trở thành một phần thật sự của sàn diễn phía Nam: “Rất mong các cơ quan quản lý, Hội Sân khấu TP.HCM có thể phối hợp cùng các đơn vị nghệ thuật tổ chức những buổi biểu diễn dành riêng cho công chúng thưởng thức những vở kịch này.”
Nhiều nghệ sĩ cho rằng để kịch chính luận được “sống” lâu dài, bên cạnh nỗ lực của các đơn vị nghệ thuật, cần có thêm hỗ trợ về kinh phí, công tác dàn dựng, cố vấn nghệ thuật hay ít nhất là sự đồng hành quảng bá từ phía cơ quan quản lý và doanh nghiệp. Chủ tịch Hội Sân khấu TP.HCM Trần Ngọc Giàu nhận định kịch chính luận là thể loại sân khấu đủ tiếng nói, sức nặng, chiều sâu để phản ánh các vấn đề lớn của xã hội, tiệm cận với chính sách, văn hoá, giáo dục, các câu chuyện thời sự: “Các đơn vị nghệ thuật cần chú trọng tìm kiếm, xây dựng kịch bản có giá trị cho sự phát triển của xã hội, sử dụng yếu tố giải trí là phụ, để chuyển tải những thông điệp lớn cần nói. Có như vậy, các vở diễn mới đủ sức thuyết phục, có cơ sở để kêu gọi và nhận sự tài trợ từ Nhà nước, doanh nghiệp.”
Nhiều nghệ sĩ đi trước cũng nung nấu những dự định đưa các diễn viên trẻ tham gia nhiều hơn vào các kỳ liên hoan sắp tới, trong những tác phẩm mới về đề tài chính luận để rèn thêm bản lĩnh và kỹ năng nghề. Vở Sâu đêm hay Cuộc đoàn tụ cảm xúc đều tạo đất diễn cho người trẻ.
Chia sẻ về trải nghiệm được cọ xát thực tế tại một liên hoan chuyên nghiệp, diễn viên trẻ Ngọc Mai trong vở Sâu đêm tâm sự: “Tôi được thầy - nghệ sĩ Quốc Thảo - trao cho cơ hội. NSƯT Tuyết Thu, nghệ sĩ Hữu Nghĩa đã luôn tận tình chỉ dẫn, góp ý cho tôi từng chi tiết nhỏ để vào vai diễn này. Ngày đầu nhận vai, tôi vừa háo hức nhưng cũng lo sợ mình không làm được. Nhờ sự dìu dắt và động viên của các bậc tiền bối mà tôi dần tự tin hơn. Cảnh cuối cùng trong vở khi nhân vật nhận lại hũ cốt của đứa con, tôi đã khóc rất nhiều, vô cánh gà vẫn khóc. Những kỷ niệm này sẽ là hành trang theo tôi mãi trên con đường làm nghề.”
Đạo diễn Lê Nguyên Đạt bày tỏ anh rất trân trọng tình đồng nghiệp và sự gắn bó của giới nghệ sĩ sân khấu TP.HCM, nơi luôn chào đón, sẻ chia và tiếp sức cho lớp trẻ: “Đặc biệt, tôi biết ơn những đồng nghiệp, những bậc tiền bối đã không ngại chỉ dạy, truyền đạt kinh nghiệm, để chúng tôi - những người trẻ - có thêm niềm tin khi đứng trên sân khấu. Tôi cho rằng, mỗi nghệ sĩ khi bước vào nghề đều có trách nhiệm với khán giả, xã hội. Khi chúng ta hóa thân vào nhân vật thì vai diễn ấy phải mang tính giáo dục, thẩm mỹ và văn hóa. Qua các buổi làm việc, tôi càng nhận ra rằng điều quan trọng không phải ở chỗ đề tài có phức tạp hay không, mà là cách chúng ta thể hiện, chọn lối đi để chuyển tải thông điệp đến khán giả. Đó cũng là một thử thách để mỗi nghệ sĩ tự đặt câu hỏi: mình sẽ làm thế nào cho đúng, cho hay và có ích.”.
