Để có được quyển Văn Mới khá dày dặn và trình bày đẹp mắt như chúng ta thấy ở đây, thật không dễ dàng với người tuyển chọn (nhà văn Hồ Anh Thái) lẫn người làm sách (đội ngũ công ty sách Đông A).
Chưa kể người làm sách là anh Trần Đại Thắng đã chịu khó vào Nam ra Bắc sưu tầm cho kỳ được chữ ký lẫn hình ảnh của các tác giả xuất hiện trong tuyển Văn Mới. Riêng hành trình ấy sưu tầm chữ ký tác giả để in vào ấn bản đặc biệt của Văn Mới ấy, giá có quay phim tài liệu, hẳn cũng là một “phim phóng sự” cho khán giả thấy cảnh sắc quê hương ba miền, cũng như tư liệu quý giá và các nhà văn Việt Nam đương đại đầu thế kỷ 21.
|
Đọc theo mạch các tập Văn Mới từ bấy đến nay phần nào cho độc giả thấy sự vận động của văn học Việt Nam xét riêng ở thể loại truyện ngắn. Mười năm qua, văn học Việt Nam đã kịp hình thành một thế hệ tác giả mới, đồng thời trong mười năm chứng kiến nhiều ngòi bút đã rời xa cuộc đời, rời xa văn chương. Trong văn tuyển này, có những tác giả là “người quen” của Văn Mới, cũng có nhiều tác giả lần đầu xuất hiện. Cho thấy văn học Việt Nam, xét riêng bình diện truyện ngắn, đã có một sự tiếp nối qua nhiều thế hệ nhà văn.
Có thể thấy những tác giả đã gần ngưỡng “trăm năm trong cõi người ta” như đạo diễn Xuân Phượng. Năm 2020, ở tuổi 90, đạo diễn Xuân Phượng xuất bản tập hồi ký Gánh gánh… gồng gồng… (NXB Tổng Hợp TP.HCM) liền đoạt hai giải thưởng văn chương của Hội Nhà văn TP.HCM và Hội Nhà văn Việt Nam. Đạo diễn Xuân Phượng trở thành “thần tượng” của nhiều bạn trẻ khi bà xuất hiện trên sóng truyền hình cũng như một số kênh, nền tảng truyền thông. Những chia sẻ của bà về cuộc đời, về niềm tin, về nỗ lực không ngừng đã trở thành nguồn cổ vũ cho một lớp khán-thính giả dõi theo bà. Xem/nghe Xuân Phượng nói như lắng nghe người bà trong nhà tâm sự cùng con cháu. Những câu chuyện tưởng chừng “kinh thiên động địa” về chiến tranh, về tình yêu, về đam mê bà kể, lại được truyền đạt một cách nhẹ nhàng, duyên dáng. Cái duyên dáng của người đã chắt lọc gian lao, đau khổ để còn những hạt bụi vàng lấp lánh rây rây như cơn mưa xuân tưới thắm tâm hồn người đọc.
Ký ức của bà Xuân Phượng trở thành kho truyện kể sinh động, vừa tươi mát mà dạn dày kinh nghiệm. Tác phẩm Tàu xuyên rừng… đi ăn phở in trong tuyển Văn Mới 10 năm 2015-2025 cũng vậy. Ở truyện này, có cảm giác tác giả chống gậy bước vào nhà kho mênh mông, bên trong là những hàng những kệ dài rộng, cao ngất, được xếp đặt cẩn thận. Bà lướt tay dọc các “ký ức” phủ bụi thời gian, chọn lựa một mẩu “ký ức”, lau chùi sáng bóng rồi đặt lên trang văn. Câu chuyện nhẹ nhàng, mà duyên dáng, không cầu kỳ nhưng gợi lên những cảm xúc thanh sạch của ngôn ngữ văn chương một thời đã qua: “Con dốc cuối cùng đã vượt qua. Gặp lại những dãy núi tầng tầng lớp lớp chạy dài thành một vệt màu xanh thẫm. Gặp lại những làn mây trắng lưu luyến phủ những lớp dày xốp như bông trên những đỉnh núi. Gặp lại những bãi cỏ gianh mênh mông bạt ngàn xô đẩy nhau như những đợt sóng xanh mỗi khi gió núi thổi về.”
Tình cờ, vì người làm sách sắp xếp các truyện theo thứ tự ABC tên tác giả, nên truyện ngắn ngay sau tác phẩm của đạo diễn Xuân Phượng là truyện của nhà văn Ý Nhi: Dấu vết. Truyện Dấu vết cho thấy một khía cạnh khác trong tài năng của nhà thơ Ý Nhi. Ngay câu đầu tiên, nhà thơ Ý Nhi đã vẽ ra một không gian với “Cơn mưa bất ngờ giữ chân anh lại trong căn phòng trống trơn, chỉ còn những sợi dây treo tranh đong đưa in bóng lên bức tường màu trắng” gợi nhớ đến đoạn mở đầu bài thơ đã làm nên tên tuổi của bà: Người đàn bà ngồi đan: Giữa chiều lạnh/ Một người đàn bà ngồi đan bên cửa sổ/ Vẻ vừa nhẫn nại vừa vội vã/ Nhẫn nại như thể đó là việc phải làm suốt đời/ Vội vã như thể đó là lần sau chót. Ý Nhi là tác giả khép lại tuyển Văn Mới 10 năm 2015-2025. Sinh năm 1944, bà thuộc “thế hệ tiền bối” trong tuyển tập lần này.
Trẻ tuổi nhất, có lẽ là Võ Đăng Khoa, sinh năm 2001, góp vào tuyển tập Văn Mới truyện ngắn Lạc đà bay. Võ Đăng Khoa hiện sinh sống và làm việc ở An Giang. Truyện Lạc đà bay mang dáng hình của một giấc mê mang khi đặt câu chuyện trong một không gian hư ảo. Trong không gian hư ảo đó, câu chuyện vẫn bám chặt vào mảnh đất hiện thực, một hiện thực tàn khốc, nơi tự nhiên thường trực chịu đựng sự tàn phá (phần nhiều do con người gây ra).
Đọc Xuân Phượng đến Võ Đăng Khoa đã thấy phong cách khác nhau, thế giới quan khác nhau. Mấy chục tác giả xuất hiện trong tập sách này cũng cho thấy sự đa dạng về đề tài, sự khác biệt trong bút pháp. Đó có thể là hồi ức nguyên sơn vẹn toàn như truyện của đạo diễn Xuân Phượng hay mang dáng dấp kỳ ảo như truyện Quả tim của Modigliani của Hạo Nguyên. Ở đây, ta có những tác giả thành danh ở thể loại truyện ngắn như Phan Thị Vàng Anh, Phan Triều Hải, Nguyễn Ngọc Tư… đến tác giả vốn chỉ vừa ghé qua văn chương như một trạm dừng trên sa mạc trong chuyến bay dài như anh cơ trưởng có bút danh Thư Uyển. Ta có Đinh Phương, nơi thị trấn đang đổi thay cạnh những con cá bông bất biến “không già hơn, chết đi, chúng tồn tại đúng với hình dạng lúc tự động đến tìm tôi, trong mơ.” Với Trương Anh Quốc và vùng biển cả muôn đợi ngự trị trong trang viết của anh. Và Văn Thành Lê từ một ga xếp dọc miền Ngũ Quảng, Thanh Nghệ đã “dắt nhau đi” (“Dắt nhau đi” là tên truyện ngắn của anh trong tuyển Văn Mới 10 năm 2015-2025) mất hút.
Còn có những tác giả ta ngỡ tưởng đã rời xa văn đàn như Bảo Ninh, Nguyễn Danh Lam, Mạc Can… cùng tề tựu về đây, trong tuyển tập này, góp lời vào bản hòa âm đa thanh, với đủ giọng từ bốn phương trời đất Việt Nam, đến xa hơn, tuyệt mù hải ngoại. Từ cõi sông nước miền Tây Nam Bộ của Nguyễn Ngọc Tư (truyện Cơn nước ngang qua) đến dòng sông Hằng thiêng liêng đất Ấn của Hồ Anh Thái (truyện Vốc nước trong lòng bàn tay).
Dẫu vậy, nói như lời đầu sách của những người là tuyển Văn Mới 10 năm 2015-2025: “Một tuyển tập dù dày dặn đến mấy, những người làm sách vẫn không tham vọng có thể bao quát đầy đủ thành tựu văn xuôi của mười năm qua. Nhưng dõi theo nội dung tuyển tập, người đọc vẫn có thể hình dung ra gương mặt văn xuôi tiêu biểu của một thời kỳ có nhiều dấu ấn và có nhiều tác giả mang đến một không khí văn chương mới.”
Các tinh tuyển truyện ngắn trên thế giới không xa lạ. Ở một nền văn nghệ như Việt Nam, riêng hằng tuần đã không ít truyện ngắn được đăng tải khắp trên các mặt báo từ trung ương đến địa phương. Việc chọn các truyện ngắn hay trong một năm đã không dễ dàng. Huống chi năm năm, mười năm.
Tính số lượng tác phẩm xuất hiện trong tuyển Văn Mới 10 năm 2015-2025, trung bình mỗi năm chọn 4 truyện ngắn, mỗi mùa một truyện, mỗi mùa đều có văn chương bầu bạn cùng độc giả.
Truyện ngắn nhiều, thời gian rộng. Có Văn Mới 10 năm 2015-2025, kể như những người làm sách đã có tâm tìm kiếm, “đọc trước giùm” độc giả. Tuyển hàng chục truyện ngắn trong đây, có thể không hài lòng được tất cả. Có độc giả sẽ thắc mắc sao truyện ngắn này tôi thấy hay mà không được đưa vào tập. Văn Mới 10 năm 2015-2025 tuy dày dặn nhưng không phải “toàn tri”. Người viết bài này vẫn tin mười năm qua, vẫn còn đâu đó những truyện ngắn Việt Nam hay lẩn khuất như bụi sao ở một góc vũ trụ tối tăm tuyệt đích mà ta chưa nhận ra, chưa có cơ hội đọc. Tin vậy để biết văn chương vô cùng, để biết cái hay cái đẹp mênh mông, để biết cần (rất cần) thêm những “đôi mắt xanh” góp công vào các hợp tuyển văn chương khác bên cạnh Văn Mới.
Thiết nghĩ, trong kỷ nguyên công nghệ, nơi mọi thứ đến vội trôi nhanh. Neo lại văn chương mười năm giữa cảnh xuất bản eo sèo đã là điều đáng quý. Ta sẽ cầm trên tay thêm bao nhiêu lần nữa cuốn Văn Mới mười năm? Nói như Tô Đông Pha: “Thập niên sinh tử lưỡng mang mang, Bất tư lường, Tự nan vương.” Mười năm đó chuyện sinh tử đều đã diệu vợi lắm rồi, biết là không nên nghĩ tới, mà cũng khó lòng quên.
