Không khó để nhận biết các địa phương qua màu sắc, đặc trưng kiến trúc, danh lam thắng cảnh, di tích lịch sử được tái hiện, mà còn cả… mùi hương. Hương sầu riêng, hương xoài ở các tỉnh miền Tây miệt vườn sông nước, hương trầm đặc trưng xứ trầm hương Khánh Hòa hay hương hồi, hương quế xứ Lạng.

Đến với vùng đất, con người khắp mọi miền đất nước tụ hội về triển lãm, du khách có thể khám phá tầng sâu văn hóa của những miền đất ấy qua chuyến tàu ngược thời gian với các cổ vật được trưng bày ở “bảo tàng” thu nhỏ.

Một chiếc trống đồng được trưng bày tại Triển lãm thành tựu đất nước "80 năm Hành trình Độc lập - Tự do - Hạnh phúc” . Ảnh: Ngân Giang

Trống đồng

Nói đến trống đồng, hầu hết mọi người sẽ nghĩ đến trống đồng Đông Sơn (được tìm thấy ở Đông Sơn, Thanh Hóa) và câu chuyện về chiếc trống này đã được giảng dạy trong nhà trường từ rất lâu. Tại triển lãm Thành tựu đất nước, trong gian trưng bày tỉnh Thanh Hóa, chiếc trống đồng Đông Sơn nổi tiếng được đặt ở vị trí trang trọng ngay trước cổng trào, thu hút ánh nhìn, sự quan tâm của du khách. Năm 1924, chiếc trống đồng đầu tiên ở Việt Nam được khai quật và nghiên cứu là trống đồng Đông Sơn (Heger I). Chiếc trống đồng cổ xưa đầu tiên, rồi những chiếc trống được khai quật sau này cho thấy đời sống, tín ngưỡng, văn hóa của người xưa, và mỗi miền đất gắn với trống đồng đều xứng đáng được tự hào về cái nôi văn hóa của mình.

Ngoài trống đồng Đông Sơn ở gian trưng bày tỉnh Thanh Hóa, có thể kể đến là trống đồng Quảng Chính (Quảng Ninh) có niên đại 2500 – 2000 năm cách ngày nay, trống đồng Ngọc Lũ (trống Quảng Chính và Ngọc Lũ là hai trong số những chiếc trống đồng nổi tiếng và hoa văn đẹp nhất của trống đồng Đông Sơn – “Trống đồng Đông Sơn” là tên gọi chung của trống đồng cổ thuộc về nền văn hóa Đông Sơn, nền văn minh rực rỡ của thời kì đồ đồng Việt Nam), trống đồng mang dấu ấn Đông Sơn được phát hiện ở Nam Quang, Cao Bằng (được trưng bày tại gian triển lãm tỉnh Cao Bằng), trống đồng Lô Lô có niên đại 1600 – 1800 năm, trống đồng Đền Hùng có niên đại khoảng 2000 – 2700 năm (trống này được công nhận là bảo vật quốc gia năm 2013)… Sự xuất hiện của những chiếc trống đồng cổ tại triển lãm giới thiệu đến công chúng nền văn minh rực rỡ của các vùng đất và con người Việt Nam. Một điển hình là trống đồng Lô Lô. Đây là trống đồng của người Lô Lô trên cao nguyên đá Hà Giang. “Họ cho rằng, từ thuở có trời, có đất là có trống đồng, trống được xem là biểu tượng của con người, hình dáng của trống đồng là sự mô phỏng, cách điệu từ hình dáng con người và mang đầy đủ trên mình chúng các hiện tượng của vũ trụ. Trời, đất và con người là một thể thống nhất có liên quan đến mọi mặt trong cuộc sống con người.” (tuyengiao.hagiang.gov.vn). Cặp trống đồng Lô Lô có niên đại thế kỉ thứ V đã được công nhận là bảo vật quốc gia.

Một miền đất xa xôi phía Bắc của Tổ quốc là Sơn La cũng khiến du khách trầm trồ về những phát hiện khảo cổ, trong đó có trống đồng. Trống đồng loại II Heger được phát hiện tại Thuận Châu, và một chiếc khác được tìm thấy ở xã Viêng Lán, một trống loại IV Heger được phát hiện tại xã Chiềng Khương, tỉnh Sơn La. Tất cả các trống đồng được trưng bày ở triển lãm lần này, dù được phát hiện ở miền di chỉ nào, thì đặc điểm chung đều có biểu tượng mặt trời trên chính giữa mặt trống, cho thấy nhân sinh quan của người xưa đều đồng nhất coi trời và mặt trời là trung tâm của sự sống.

Sơn La là một miền đất đặc biệt, vừa là giao điểm của nhiều nét văn hóa đặc sắc, vừa là một trong các trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa – xã hội, an ninh quốc phòng chiến lược quan trọng của vùng Tây Bắc Tổ quốc. Văn hóa Sơn La là một trầm tích lịch sử kéo dài và nối liền từ thời kì tiền – sơ sử cho đến ngày nay.

Sơn La phát hiện nhiều di chỉ khảo cổ học phản ánh các giai đoạn sớm, muộn khác nhau của lịch sử nhân loại, từ thời đại Đá cũ qua thời đại Đá mới đến thời đại kim khí, liên tục từ 30.000 năm trước đến nay. Và người ta cho rằng Sơn La là một trong những tỉnh miền núi biên giới phía Bắc của Tổ quốc có nhiều trống đồng nhất trên cả nước. Cho đến nay, người ta đã phát hiện ở Sơn La 34 trống đồng các loại, trong đó trống Heger I (Trống Đông Sơn) 4 chiếc. Các di vật đồng này chủ yếu tập trung ở các vùng ven sông Mã, sông Đà và các chi lưu của hai dòng sông lớn đó. Chúng phản ánh mối quan hệ chặt chẽ với thời đại kim khí châu thổ sông Hồng, mang đặc trưng văn hóa Đông Sơn miền núi, một trong những yếu tố cấu thành cơ tầng văn minh Việt cổ của nhà nước Văn Lang – Âu Lạc.

Ngoài trống đồng, du khách có thể chiêm ngưỡng những di vật cổ gồm công cụ lao động của các cư dân sống ở các niên đại từ 30.000 năm đến 11.000 năm cách ngày nay tại gian trưng bày tỉnh Sơn La và nhiều tỉnh thành khác.

Gốm

Sản phẩm gốm được tạo thành từ đất. Đất lại chứa những câu chuyện huyền bí từ thuở khai thiên lập địa. Mối quan hệ giữa đất, nước, lửa và bàn tay, trí tuệ con người đã tạo nên nền văn minh gốm sứ, một trong những nền văn minh rực rỡ nhất của loài người.

Nghệ nhân gốm Sa Huỳnh tại Triển lãm thành tựu đất nước “80 năm Hành trình Độc lập - Tự do - Hạnh phúc”. Ảnh: Ngân Giang

Ở gian trưng bày của tỉnh Vĩnh Long, du khách có thể gặp gốm của hàng ngàn năm về trước. Gốm Óc Eo từ di chỉ Thành Mới, di chỉ Giồng Nổi (Bến Tre, nay thuộc Vĩnh Long) có niên đại 2500 – 2000 năm TCN. Gốm Óc Eo đã rất nổi tiếng trong thế giới của những người mê gốm, mê văn hóa gốm. “Văn hóa Óc Eo - một nền văn hóa cổ ở Nam Bộ hình thành và phát triển từ thế kỉ I đến thế kỉ VII. Dấu tích cư trú của cư dân cổ được tìm thấy khắp lưu vực các con sông Cửu Long, Vàm Cỏ, Đồng Nai.

Di vật phổ biến trong các di tích khảo cổ học văn hóa Óc Eo từ giai đoạn sớm đến giai đoạn muộn là đồ gốm. Không có vẻ rực rỡ tinh xảo như các loại đồ trang sức, không có vẻ hoành tráng mà diễm lệ như những pho tượng thờ bằng đá, đồ gốm trong văn hóa Óc Eo mang một vẻ đẹp giản dị nhưng không kém phần độc đáo vì đã thể hiện đặc trưng văn hóa tộc người và phản ánh nguồn gốc bản địa của nền văn hóa này.” (Nguyễn Thị Hậu).

Đến với gian trưng bày của tỉnh Quảng Ngãi, gốm là một trong những biểu tượng của văn hóa Sa Huỳnh. Tại đây, nghệ nhân gốm trực tiếp chế tác những sản phẩm gốm gắn với đời sống thường ngày như bình, lọ, ấm trà… để du khách chiêm ngưỡng. Quảng Ngãi là mảnh đất ven biển, nền văn hóa Sa Huỳnh gắn với gốm đã xuất hiện từ 2000 – 2500 năm trước. Dường như đó là thời kì mà gốm gắn bó với con người trong mọi mặt của đời sống, văn hóa, từ những vật dụng trong nhà cho đến chum tùy táng dành cho người đã khuất. Ngày nay, trải qua nhiều thăng trầm và chịu tác động từ các cuộc giao thoa văn hóa gốm khắp mọi miền, gốm Sa Huỳnh vẫn khẳng định vị trí vững chãi trong trái tim người yêu văn hóa gốm. Đó là một nền văn hóa đậm đà bản sắc của người dân xứ biển miền Trung.

Cách ngày nay khoảng 3000 – 4000 năm trước, thời kì tiền Hùng Vương đã xuất hiện mâm bồng, bình, chạc gốm. Các hiện vật gốm cổ xưa quan trọng này được phát hiện tại di chỉ Đồng Đậu, Yên Lạc (Vĩnh Phúc, nay là Phú Thọ).

Hóa thạch

Không phải là những sản phẩm/tác phẩm nghệ thuật được tạo ra bởi con người như trống đồng, đồ gốm, công cụ lao động bằng đồng, sắt, hay xưa hơn là đồ đá…, tại triển lãm này, du khách có thể ngược dòng thời gian về thời cổ xưa nhất, khi trái đất được kiến tạo và sự sống mới hình thành. Việt Nam đất nước chúng ta có núi cao biển rộng đẹp tươi như hôm nay, nhưng cũng có những bằng chứng chứng minh sự chuyển rời của địa chất, sự thay đổi địa tầng trái đất, để rồi sau cơn đau cuộn trồi sinh nở của mẹ thiên nhiên, những biển xanh đã hóa núi cao, hay núi cao lại sụt thành biển rộng. Các hóa thạch cổ xưa như Hóa thạch lỗ tầng (được khai quật tại Thụy Hùng – Thạch An có niên đại khoảng 400 triệu năm, hóa thạch cúc đá được phát hiện ở Hà Quảng có niên đại 260 triệu năm, hóa thạch trùng doi ở Trùng Khánh có niên đại 300 triệu năm, hay hóa thạch tay cuộn ở An Lạc – Hạ Lang cách đây 400 triệu năm. Tất cả đều tìm thấy ở Cao Bằng. Lạng Sơn cũng giới thiệu công viên địa chất toàn cầu với các hóa thạch động vật cổ xưa, đặc biệt là huệ biển, động vật sống ở biển sâu (được phát hiện ở Đồng Đăng, niên đại kỉ Permi, khoảng 250 triệu năm, các loài ốc, trai nguyên thủy có niên đại 23-7 triệu năm. Thật khiến du khách như thể đã trở về tiền sử bằng cỗ mát thời gian vậy.

Ốc suối cổ đại được xếp cách điệu số 80 tại Triển lãm “80 năm Hành trình Độc lập - Tự do - Hạnh phúc”. Ảnh: Ngân Giang

Vậy là, không chỉ gốm, trống đồng, mà các hiện vật thời tiền sử, sơ sử, thời kì đồ đá, đồ đồng… được trưng bày các gian của tỉnh Thái Nguyên, Cao Bằng, Lạng Sơn, Tuyên Quang tại Triển lãm thành tựu đất nước chủ đề “80 năm hành trình độc lập – tự do – hạnh phúc” đều kể câu chuyện riêng về nguồn cội xa xưa của chúng ta. Loài người đã từng có những nền văn minh rực rỡ, và ngày nay, với tài năng, trí tuệ, các thế hệ người Việt tiếp bước cha ông xây dựng một nền văn minh rực rỡ hơn và hơn nữa.

Ngân Giang| Báo Văn nghệ