Năm 2023 có thể nói là năm đầu tiên mà AI bắt đầu “xâm nhập” vào nghệ thuật Việt. Có thể kể đến nữ nghệ sĩ Vũ Thanh Vân đã dùng công cụ nói trên để thực hiện MV Khó để yêu, trong khi diva Hà Trần thiết kế bìa album Những con sông ngón tay cũng bằng mô hình này. Một năm sau đó, ca sĩ Đan Trường cũng làm điều tương tự trong MV Em ơi ví dầu… Ở những ngày đầu, các sáng tạo này nhìn chung đã vấp phải nhiều phản ứng trái chiều, khi chất lượng sản phẩm chưa được trau chuốt như khi được thực hiện bởi ekip “truyền thống”. Đơn cử MV của của Đan Trường chỉ kéo dài 4 giây mỗi cảnh, dẫn đến tổng thể trở nên chắp vá, ghép nối, trong khi vẫn còn nhiều lỗi đặc trưng “nhìn vào biết ngay” sản phẩm AI, như tạo hình con người chưa chính xác bên cạnh phông nền, cảnh trí luôn không ổn định…

Tuy vậy chỉ 2 năm sau, công nghệ AI ngày càng “bành trướng”. Những ngày gần đây, nếu theo dõi mạng xã hội TikTok, người nghe sẽ không lạ lẫm với những bài hát như Say một đời vì em, Mưa chiều, Đà Lạt còn mưa không em?, Vạn lý sầu, Hư vô cũng biết đau, Tháng Bảy anh viết cho em… Điều đặc biệt là những sản phẩm này đều được tạo ra một phần hoặc toàn bộ bởi AI. Những ca khúc này được yêu thích đến nỗi có đến vài chục nghìn lượt sử dụng để làm nhạc nền cho các video khác, góp phần tăng thêm sức nóng và độ phổ biến. Thậm chí nhiều ca sĩ chuyên nghiệp như Phương Thanh, Nguyên Vũ, Nguyên Khang… còn cover lại hoặc thể hiện trên chính bản phối do công nghệ này tạo ra. Trong khi đó ở single Chuồn chuồn mới ra mắt, ca/nhạc sĩ Tùng cũng dùng ứng dụng này để thiết kế bìa sản phẩm, từ đây cho thấy AI đã ngày càng quen thuộc hơn.

Chia sẻ về điều này, nhạc sĩ Hứa Kim Tuyền cho biết trong âm nhạc, AI cũng có 2 mặt. Cụ thể, nếu nhìn ở khía cạnh tích cực, thì sự can thiệp ngày càng sâu của công nghệ này sẽ tạo áp lực, buộc giới sáng tác phải tìm tòi nhiều hơn, làm mới mình nhiều hơn, tạo ra nhiều bản sắc hơn. Nhưng dẫu thế AI vẫn không phải là con người, không có ký ức, cảm xúc, kỷ niệm… - những thứ chạm đến trái tim người nghe và hình thành giá trị cốt lõi của nghệ thuật. Nhạc sĩ Nguyễn Văn Chung nói thêm: “Tôi không nghĩ việc sử dụng cụm từ “do AI sáng tác” là đúng vì AI chỉ là công cụ, còn tạo ra bài hát vẫn là con người, như cây đàn chỉ là công cụ còn nhạc sĩ mới là người sáng tác. Một người giỏi về công nghệ có thể sử dụng những câu lệnh chuẩn xác và tạo ra được một bài hát “bắt trend”. Nhưng ngay cả như vậy họ cũng không phải là người sáng tạo mà chỉ đơn giản là áp dụng công thức. AI chắc chắn có ảnh hưởng đến giới sáng tác nhưng chi phối hay đe dọa thì không. Mỗi nhạc sĩ là một chủ thể riêng với màu sắc riêng. AI là một kho dữ liệu khổng lồ tổng hợp lại, thuận tiện nhưng vẫn chỉ là sự góp nhặt, không có bản chất và sự riêng biệt, nhất là về cảm xúc.”

Không chỉ âm nhạc, gần đây, Trấn Thành cũng gây chú ý khi cầm trịch một gameshow mới có tên A.I là ai? được giới thiệu là có sử dụng rất nhiều công nghệ hiện đại. Theo ban tổ chức, đây là chương trình kết hợp giữa trí tuệ nhân tạo và giải trí, nơi các khách mời sẽ phải tìm ra ai đang đứng sau “song trùng” của mình. Nói cách khác, người chơi sẽ phải đoán được đâu là hình mẫu để từ đó AI của mình được huấn luyện thêm. Sau những tập đầu, khán giả tương đối thích thú với format này bởi trong một thời gian khá lâu, đa số các gameshow đều là chương trình truyền hình thực tế mang tính trải nghiệm cũng như vận động. Tuy vậy “người ảo” được tạo ra bởi AI vẫn còn nhiều khiếm khuyết, không được tự nhiên (nhất là ở ánh mắt), qua đó cho thấy để công cụ này hoàn thiện sẽ phải còn cần một thời gian dài.

Trong điện ảnh, AI cũng đang cho thấy sự lấn sân đặc biệt. Thú vị nhất phải kể đến tác phẩm Chốt đơn ra rạp vào cuối tháng 8 vừa qua, khi nhà sản xuất Bảo Nhân và Nam Cito đã phải dùng công nghệ này để thay thế gương mặt nữ chính thành một người khác do yếu tố khách quan. Trước đó, tuy không chiếm vai trò quan trọng nhưng AI cũng đã xuất hiện ở khâu nhạc phim, trở thành “nhạc sĩ” sáng tác nhạc nền cho phim kinh dị Linh miêu: Quỷ nhập tràng với ca khúc Hoang tưởng đêm khuya. Sau đó vì được yêu thích, ekip mới quyết định tổ chức cuộc khi cover và tìm người hát thật, cho thấy một quá trình “ngược” so với trước đây. Trong khi đó nhiều đạo diễn cũng thử nghiệm sản xuất phim ảnh hoàn toàn bằng AI, nhưng nhìn chung vẫn còn nhiều hạn chế về chất lượng. Ngay cả dự án phim Chốt đơn dù được giới thiệu là hợp tác với một doanh nghiệp AI, nhưng chất lượng hình ảnh ở những phân cảnh làm mới vẫn thiếu thống nhất và chưa triệt để, bởi người xem chia sẻ vẫn nhận ra được diễn viên ban đầu dù đã được AI xử lý.

Từ những điều trên có thể thấy rằng việc ứng dụng AI vào các ngành nghệ thuật hiện đang mở ra cơ hội mới, khích lệ sự phát triển trong bối cảnh hội nhập toàn cầu. Không chỉ Việt Nam mà nhiều nước trên thế giới đang rất nhanh chóng áp dụng công nghệ nói trên, vì vậy việc bài trừ hay loại bỏ nó không hề phù hợp. May mắn là trên thực tế, cách người làm sáng tạo hiện áp dụng nó tương đối “đúng hướng” thay vì lạm dụng, sử dụng ồ ạt. Chẳng hạn việc sử dụng AI trong Chốt đơn là không thể khác, trước sức ép hạn chót ra rạp và chi phí rất lớn nếu như buộc phải quay lại từ đầu. Hay với MV làm bằng AI, những ngày gần đây ứng dụng này cũng ít được áp dụng, một phần vì sự chân thật và chất lượng tác phẩm sau cùng chưa được đảm bảo. Gameshow A.I là ai? cũng chỉ sử dụng AI để tìm ra “nguồn huấn luyện” và có thể nói là một format độc đáo… Điều đó cho thấy nếu sử dụng thì rất cần có sự cẩn trọng và nghiên cứu kỹ càng của người làm nghề.

Tuy vậy AI hiện cũng đặt ra không ít thách thức cho người sáng tạo mà quan trọng nhất là vấn đề bản quyền. Cụ thể, theo luật Sở hữu trí tuệ hiện hành, các tác phẩm được bảo hộ phải do con người trực tiếp sáng tạo chứ không đề cập đến AI. Thêm vào đó, luật cũng cho biết chỉ có cá nhân tác giả, các đồng tác giả hoặc tổ chức mới đủ điều kiện trở thành chủ thể của quyền tác giả. Vì vậy pháp luật hiện chưa công nhận chủ thể quyền tác giả đối với tác phẩm do AI sáng tạo ra. Điều này hiện làm dấy lên một nỗi lo khác, bởi nếu không có các quy chế kiểm soát, thì một lượng lớn ca khúc kém chất lượng có thể được đưa ra thị trường và được sử dụng không giới hạn, khiến cho làng nhạc trở nên hỗn loạn. Điều này còn chưa nói đến bởi công nghệ được phát triển từng ngày, nên rất sớm thôi những hạn chế hiện tồn sẽ được chỉnh sửa, từ đó rất khó phân biệt đâu là sản phẩm do công nghệ này tạo ra. Ngoài ra, liệu có hay không bài hát của các nhạc sĩ là con người được sử dụng trái phép để “đào tạo” AI cũng là một câu hỏi khác… Do đó phương án hiện nay vẫn là sử dụng một cách thận trọng cũng như phù hợp, sao cho AI được dùng như một công cụ thay vì để công nghệ này nắm quyền làm chủ.

Ca khúc Say một đời vì em đang “viral” trong cộng đồng, được tạo ra một phần bởi AI.