 |
Andrea Skinner đã chia sẻ câu chuyện này trong một bài viết trên tờ Toronto Star. Bà mô tả rằng vụ lạm dụng bắt đầu vào giữa những năm 1970 khi bà mới 9 tuổi và kéo dài đến khi bà trở thành thiếu niên. Bà cũng cho biết mình đã nói với mẹ về việc này vào những năm 20 tuổi, và mặc dù Munro đã rời bỏ Fremlin một thời gian, cuối cùng bà vẫn quay lại và ở bên ông ta cho đến khi ông qua đời vào năm 2013.
Vụ việc đã gây chấn động trong giới văn chương quốc tế và Việt Nam, đặt ra những câu hỏi về di sản của Alice Munro, một trong những tác giả truyện ngắn được kính nể nhất thế giới. Nhiều độc giả đã bày tỏ sự đau buồn và sốc trước những tiết lộ này. Không ít người cho rằng những câu chuyện trong các tác phẩm của Munro cũng có thể phản ánh phần nào sự thật về cuộc sống riêng tư của bà. Họ cảm thấy bị phản bội hoặc ít nhất là bối rối khi biết rằng một nhà văn mà họ kính trọng lại có thể im lặng trước những hành vi lạm dụng xảy ra trong gia đình mình. Nỗi im lặng không thể không gợi đến sự đồng lõa.
Tuy nhiên, không phải ai cũng suy nghĩ tiêu cực về Alice Munro. Margaret Atwood, một người bạn lâu năm và đồng nghiệp của Munro, chia sẻ rằng bà không biết về câu chuyện này cho đến sau khi Gerald Fremlin qua đời. Thực tế, Alice Munro đã phải vật lộn với chứng mất trí nhớ. Nhà văn Atwood cũng cho biết Munro không phải là người giỏi đối phó với những khía cạnh thực tế của cuộc sống. Justin Trudeau, Thủ tướng Canada, bày tỏ sự nuối tiếc và gọi Alice Munro là một trong những người kể chuyện vĩ đại nhất, người đã cuốn hút độc giả qua những câu chuyện về cuộc sống hàng ngày ở các thị trấn nhỏ tại Canada. Các nhà văn có tầm ảnh hưởng rất lớn khác ở phương Tây như Stephen King và Sarah Larson cũng bày tỏ sự tôn kính đối với tài năng văn chương của Munro, nhưng đồng thời họ lo ngại rằng cộng đồng văn học cũng phải đối mặt với việc đánh giá lại di sản của bà trong bối cảnh mới. Nhìn chung, giới văn học đang cố gắng hòa giải giữa sự ngưỡng mộ đối với tài năng văn chương của Munro và sự thất vọng về những scandal gần đây.
Tranh luận về đạo đức, đời tư và tài năng
Scandal này đã tạo ra một cuộc tranh luận lớn về trách nhiệm đạo đức của các nghệ sĩ và cách chúng ta nên đánh giá các tác phẩm của họ trong bối cảnh những hành vi cá nhân gây tranh cãi. Xa hơn nữa là về việc liệu đời tư nhà văn và tài năng của họ ảnh hưởng đến nhau như thế nào? Độc giả có cần quan tâm đến nó không và ở mức độ nào?
Ernest Hemingway, một trong những nhà văn lớn nhất của thế kỷ 20, cũng là một ví dụ điển hình. Hemingway được biết đến với lối viết giản dị thanh thoát và những câu chuyện có chiều sâu tư tưởng về cuộc sống và chiến tranh. Tuy nhiên, đời tư của ông lại đầy biến động, với nhiều cuộc hôn nhân thất bại và hành vi bạo lực. Hemingway từng bị chỉ trích vì những lần đối xử ích kỷ với vợ ông và những hành vi bạo lực với đồng nghiệp trong đời sống cá nhân. Tiêu biểu nhất, ông từng đánh nhau với nhà thơ Wallace Stevens.
J.K. Rowling, tác giả của loạt sách Harry Potter, cũng gặp phải những tranh cãi liên quan đến đời tư và quan điểm cá nhân. Trong những năm gần đây, Rowling đã bị chỉ trích vì những bình luận tiêu cực về cộng đồng LGBTQ+ trên mạng xã hội. Vào tháng 6 năm 2020, Rowling đã chia sẻ một bài viết sử dụng cụm từ “người có kinh nguyệt” thay vì “phụ nữ”. Rowling đã chế giễu cách diễn đạt này, viết rằng: “Người có kinh nguyệt. Tôi chắc chắn đã có từ nào cho những người này trước đây. Ai đó giúp tôi. Wumben? Wimpund? Woomud?” Điều này đã bị xem là thiếu tôn trọng và không công nhận những người chuyển giới và phi nhị giới (non-binary) có kinh nguyệt. Sau những chỉ trích từ bình luận trên, Rowling đã đăng tiếp một bài viết dài, nhấn mạnh rằng việc thừa nhận người chuyển giới ảnh hưởng tiêu cực đến quyền của phụ nữ và rằng sự khác biệt về giới tính sinh học là quan trọng. Bài viết này tất nhiên nhận được nhiều phản ứng trái chiều. Nhiều người cho rằng quan điểm của Rowling là kỳ thị người chuyển giới. Nhiều người hâm mộ Harry Potter cảm thấy thất vọng và khó xử khi phải đối mặt với những quan điểm này từ tác giả mà họ từng yêu mến. Tuy nhiên, loạt sách Harry Potter vẫn tiếp tục được yêu thích và ảnh hưởng lớn đến văn hóa đại chúng.
Người ta thường cho rằng nhà văn nên là tấm gương đạo đức vì nhiều lý do, bao gồm vai trò xã hội của họ, ảnh hưởng tới độc giả, và kỳ vọng về sự nhất quán giữa tác phẩm và đời sống cá nhân của họ. Lý do thứ nhất, nhà văn thường được coi là người truyền tải các giá trị văn hóa, đạo đức và xã hội thông qua tác phẩm của mình. Họ có khả năng ảnh hưởng lớn đến quan điểm và hành vi của độc giả, đặc biệt là đối với thế hệ trẻ. Do đó, người ta mong đợi nhà văn không chỉ sáng tác các tác phẩm có giá trị mà còn phải sống một cuộc đời gương mẫu để đảm bảo rằng thông điệp họ truyền tải là chân thật và đáng tin cậy.
Nhưng lý do thứ hai quan trọng hơn cả: người ta thường mong đợi sự nhất quán giữa những gì nhà văn viết và cách họ sống. Nếu một nhà văn viết về lòng trung thực, lòng nhân ái và sự công bằng nhưng lại có hành vi trái ngược với những giá trị này, điều đó có thể làm giảm uy tín và giá trị của tác phẩm. Sự bất nhất giữa lời nói và hành động của nhà văn làm tác phẩm đâu đó “mất hay”. Nhà văn, đặc biệt là những người có tầm ảnh hưởng rộng lớn, thường được xem là hình mẫu hoặc người dẫn dắt tinh thần. Những người hâm mộ, đặc biệt là thanh thiếu niên, có thể coi họ như những người hùng và noi gương theo.
Nhà văn Anh Oscar Wilde từng nói: “Nghệ thuật là thứ hoàn toàn không liên quan đến cuộc đời của nghệ sĩ. Nhà phê bình giỏi nhất là người có thể đánh giá tác phẩm mà không cần biết đến cuộc sống của người sáng tạo ra nó.” Virginia Woolf cũng từng nhấn mạnh rằng tác phẩm văn học cần phải được đọc và đánh giá dựa trên chính nó chứ không phải dựa vào đời tư của tác giả. Nhưng mấy khi luận điểm đó được áp dụng?
Trong văn hóa phương Đông, quan điểm về mối quan hệ giữa đời tư nhà văn và tác phẩm của họ cũng có những khác biệt đáng kể so với phương Tây. Nhà văn và nghệ sĩ được coi là những người giữ gìn và truyền tải các giá trị đạo đức và văn hóa của xã hội. Do đó, đời tư của họ được mong đợi phải là mẫu mực và không gây tranh cãi. Có lẽ là do quan điểm “văn dĩ tải đạo” từ Nho giáo: Khổng Tử nhấn mạnh tầm quan trọng của đạo đức cá nhân và trách nhiệm xã hội trong việc giáo dục và ảnh hưởng đến người khác.
Trong tác phẩm Giăng lưới bắt chim, nhà văn Nguyễn Huy Thiệp chủ trương nhà văn phải sống trung dung, phong lưu, và tri túc, không chỉ vì tiền bạc hay tri thức, mà quan trọng nhất là đạo đức. Nhà văn phải có dũng khí và khiêm tốn, biết sống đúng mực và hướng tới những giá trị cao đẹp trong xã hội. Ta có thể hiểu rằng “văn là người”, nên những giá trị của tác phẩm sẽ mặc nhiên được coi là giá trị mà cá nhân tác giả muốn truyền tải. Trong một thời gian dài, quan điểm “nhà văn là kỹ sư của tâm hồn” đã ảnh hưởng nhiều đến thế hệ người cầm bút cũng như độc giả yêu văn chương ở Việt Nam, nên không tránh khỏi những bối rối khi nhìn vào các tác giả có đời sống bê bối hoặc lệch chuẩn.
Chớ nên để nỗi thất vọng lấn át thưởng thức văn chương
Ta có thể thấy rằng, thật khó đọc văn chương mà không cần quan tâm mấy về đời sống tác giả. Phần vì việc tìm hiểu tác giả là bản năng của những người đọc, đặc biệt một khi họ đã yêu thích tác phẩm. Trong tác phẩm The second sex, văn hào nước Pháp Simone de Beauvoir từng cho rằng hiểu biết về cuộc đời của tác giả có thể giúp độc giả hiểu sâu hơn về tác phẩm và những thông điệp mà tác giả muốn truyền tải. Phần nữa, những tác phẩm văn học hiện nay đều có kênh truyền thông từ báo chí, các nhà xuất bản, như vậy dù không muốn thì ít nhiều thông tin tác giả cũng đến với độc giả trong đời sống thông tin sôi động như bây giờ.
Nếu một nhà văn hoặc bất kỳ cá nhân nào vi phạm pháp luật, họ sẽ phải chịu trách nhiệm trước pháp luật. Điều này bao gồm cả việc họ có thể bị truy tố, xét xử và nhận các hình phạt tương ứng theo quy định của pháp luật. Ngoài ra, bản thân họ và gia đình cũng phải đối mặt với “tòa án lương tâm” của chính mình và của công chúng. “Tòa án lương tâm” là khái niệm ẩn dụ cho sự đánh giá và phản ánh của chính bản thân và cộng đồng về các hành vi của một cá nhân. Rõ ràng, việc phản ứng trái chiều với tác giả chính là một trong những hình phạt dành cho những sai trái của họ.
Nhưng đó là câu chuyện giữa con người với con người trong tư cách trách nhiệm xã hội và đạo đức. Còn ở lĩnh vực thưởng thức văn học, hãy nhớ rằng: trường hợp như Alice Munro hoàn toàn có thể xảy ra với các tác giả mà bạn yêu thích, bởi nhân vô thập toàn, và còn bởi mỗi đời sống đều có ẩn tình riêng. Để tránh thất vọng về tác giả khi tìm hiểu đời tư của họ, độc giả cần giữ thái độ khách quan và phân biệt rõ ràng giữa tác phẩm và đời tư của người sáng tạo. Trước hết, hãy đánh giá tác phẩm dựa trên giá trị nghệ thuật và nội dung của nó, thay vì tập trung quá nhiều vào đời tư của tác giả. Điều này giúp ta thưởng thức văn học một cách trọn vẹn hơn mà không bị ảnh hưởng bởi những thông tin không liên quan. Thứ hai, khi tìm hiểu về đời tư của tác giả, hãy đảm bảo rằng thông tin tiếp nhận là chính xác và đến từ các nguồn đáng tin cậy để tránh bị chi phối bởi tin đồn hoặc thông tin sai lệch. Cuối cùng, mỗi độc giả cần tự xác định quan điểm cá nhân về mức độ chấp nhận sự không hoàn hảo của tác giả. Hiểu rằng mỗi con người, bao gồm cả các nhà văn, đều có những khía cạnh phức tạp và không hoàn hảo sẽ giúp bạn duy trì một góc nhìn cân bằng và tiếp tục trân trọng giá trị nghệ thuật mà các tác phẩm văn học mang lại.
Đọc sách là trải nghiệm cá nhân, người ta đọc sách không chỉ để giải trí hay giải quyết nhu cầu thần tượng. Đọc là một con đường đi tìm chân lý riêng tư, đi tìm chất liệu để chiêm nghiệm và hiểu rõ hơn về thế giới của riêng mình. Chính vì vậy, việc tách biệt giữa đời tư và tác phẩm của tác giả sẽ là điều kiện để độc giả tập trung vào những giá trị và trải nghiệm mà sách mang lại.
Bạch Dương | Báo Văn nghệ
Tên bài viết do Baovannghe.vn đặt
----------
Bài viết cùng chuyên mục:
