Ở thời hiện đại, giữa bối cảnh các sản phẩm giải trí đang ngày càng góp phần cổ vũ tình yêu quê hương đất nước, dòng phim cách mạng Việt Nam sẽ phải làm gì để hoà nhịp và thăng hoa? Đây cũng là nội dung loạt bài viết “Để có nhiều hơn nữa những bộ phim hấp dẫn về lịch sử dân tộc”.
Năm 2025 chứng kiến sự chuyển mình của dòng phim thuộc thể loại lịch sử - chiến tranh - chính kịch với thành công được ghi nhận cho Địa đạo: Mặt trời trong bóng tối. Tác phẩm do Bùi Thạc Chuyên đạo diễn kiêm biên kịch, cũng là lần đầu tiên ông đứng vai trò nhà sản xuất, cùng sự tham gia của các diễn viên Thái Hoà, Quang Tuấn, Hồ Thu Anh, Diễm Hằng Lamoon (Em Xinh Say Hi)…
|
Sau hai tháng ra mắt công chúng, Địa đạo: Mặt trời trong bóng tối thu về 172 tỷ đồng, con số được đánh giá là vô cùng ấn tượng giúp tác phẩm trở thành bộ phim đề tài cách mạng ăn khách nhất trong lịch sử điện ảnh Việt Nam, thu hút sự quan tâm của công chúng cũng như nhiều bàn luận, phân tích trên báo chí, mạng xã hội.
Thực tế, phim cách mạng đã có bề dày lịch sử và gặt hái nhiều thành công, từ khi điện ảnh Việt Nam còn non trẻ, đất nước còn chìm trong khói lửa chiến tranh. Một số phim tiêu biểu có thể kể đến như Chung một dòng sông (1959) - phim điện ảnh Cách mạng đầu tiên tại Việt Nam, xoay quanh câu chuyện tình yêu bị chia cắt của hai người sống ở hai bên bờ Nam Bắc; Nổi gió (1966); Vĩ tuyến 17 - ngày và đêm (1972); Cánh đồng hoang (1979); Em bé Hà Nội (1974). Khoảng thời gian từ năm 1986 đến cuối thập niên 1990 được xem là giai đoạn phát triển mạnh mẽ của dòng phim chiến tranh với nhiều tác phẩm ghi dấu ấn sâu sắc như: Ngã ba Đồng Lộc (1997); Hà Nội mùa đông năm 1946 (1997); Đời cát (1999)... Sự trở lại của dòng phim này thực sự ấn tượng khi Đào, Phở và Piano (2023) và sau đó là Địa Đạo: Mặt trời trong bóng tối liên tiếp trở thành hiện tượng màn ảnh, càng góp phần khẳng định vị trí vô cùng quan trọng trong sự phát triển của điện ảnh Việt Nam cũng như trong lòng công chúng.
Nhà báo kiêm chuyên gia phê bình điện ảnh Lê Hồng Lâm kể rằng từng có thời điểm khi bản thân phải quay ngược thời gian để tìm kiếm, tuyển chọn những tác phẩm đưa vào cuốn sách 101 Bộ phim Việt Nam hay nhất, anh đã nhận ra dòng phim cách mạng “có một vị thế rất đặc biệt, hay nói cách khác, đó là dòng phim chủ lực của điện ảnh Việt Nam một thời”. Nhận định này hoàn toàn có cơ sở khi đất nước còn đang đắm chìm trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, những bộ phim thuộc chủ đề chiến tranh, cách mạng vẫn ra đời và tiếp tục được phổ biến đến công chúng trong những năm về sau, cả khi đất nước đã hoàn toàn độc lập. Mỗi bộ phim được xem như liều thuốc tinh thần, xoa dịu những vết thương chưa kịp lành từ cuộc kháng chiến, đồng thời cũng là để lan toả giá trị yêu nước thông qua các nhân vật mang tính biểu tượng.
Xét về mặt lịch sử và văn hóa, dòng phim cách mạng Việt Nam không chỉ gói gọn trong phạm vi một thể loại điện ảnh, nó còn phản ánh những phần quan trọng của lịch sử Việt Nam khi gắn liền với giai đoạn kháng chiến, xây dựng đất nước, phản ánh tinh thần dân tộc, ý chí đấu tranh, thống nhất và khát vọng hòa bình. Những bộ phim thuộc chủ đề này đóng vai trò nòng cốt trong việc giáo dục thế hệ trẻ về lịch sử cội nguồn và truyền thống dân tộc, phản ánh chân thực đời sống của người dân qua nhiều giai đoạn dưới ngôn ngữ, góc nhìn của điện ảnh. Nhiều thành tựu nghệ thuật của dòng phim này có ảnh hưởng sâu sắc đến các lớp đạo diễn và diễn viên thế hệ sau, góp phần tạo nên bản sắc riêng cho điện ảnh Việt Nam.
|
Trong khuôn khổ Liên hoan phim châu Á Đà Nẵng (DANAFF) vừa diễn ra, TS Ngô Phương Lan - Chủ tịch Hiệp hội Xúc tiến phát triển điện ảnh Việt Nam, nguyên là Cục trưởng Cục Điện ảnh, Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch - cũng cho rằng so với những tác phẩm ra đời trong thời chiến, các bộ phim sau năm 1975 đã có sự đổi mới trong phong cách sáng tác. “Trong chiến tranh, các nhà làm phim thiên về phản ánh trực diện, điểm chung là mang tính tuyên truyền, động viên tinh thần chiến đấu của quân dân ta. Sau khi đất nước thống nhất, đạo diễn có thời gian để nhìn lại cuộc chiến, chiêm nghiệm những giá trị nhân văn, niềm tự hào dân tộc, thể hiện trong những dự án phản ánh cuộc sống những ngày đầu hoà bình”, bà Lan chia sẻ.
Vượt xa phạm vi của một thể loại phim trong lĩnh vực điện ảnh, dòng phim cách mạng Việt Nam cũng có thể xem là một di sản văn hoá quý báu, cần được trân trọng và củng cố, hỗ trợ phát triển trong bối cảnh hiện nay. Mỗi bộ phim còn được ví như một cầu nối giúp truyền cảm hứng qua nhiều thế hệ đạo diễn, biên kịch và diễn viên, đồng thời giúp công chúng hiểu rõ hơn về quá khứ, không quên những đau thương mà dân tộc ta từng phải chịu trong quá khứ để đổi lấy hòa bình ngày nay.
Theo nhà báo Lê Hồng Lâm, sau cột mốc 30/4/1975, khi đất nước đã hoàn toàn thống nhất, dòng phim cách mạng vẫn tiếp tục vai trò của nó và liên tiếp có những tác phẩm xuất sắc như bộ 3 phim của đạo diễn Hồng Sến: Mùa gió chướng (1977), Cánh đồng hoang (1978), Chiến trường chia nửa vầng trăng (1990). Trong đó, Cánh đồng hoang trở thành phim đầu tiên của điện ảnh cách mạng Việt Nam giành một giải thưởng cao nhất tại LHP quốc tế Moscow (Liên Xô cũ) năm 1980.
Một tác phẩm khác cũng từng gây tiếng vang trên trường quốc tế phải kể đến Áo lụa Hà Đông ra mắt vào năm 2006 với sự tham gia của diễn viên Trương Ngọc Ánh và NSND Quốc Khánh. Câu chuyện về những tháng ngày lầm than giữa khói lửa bom đạn của đạo diễn Lưu Huỳnh đã gặt hái vô số giải thưởng trong nước, đồng thời giành giải Bình chọn của khán giả tại LHP quốc tế Busan năm 2006 và đại diện cho điện ảnh Việt Nam tham dự đề cử giải Oscar lần thứ 80 hạng mục Phim nói tiếng nước ngoài hay nhất.
Với những thành quả rõ ràng cùng sự phát triển không ngừng qua nhiều giai đoạn, thời kỳ của đất nước, có thể thấy bề dày của dòng phim cách mạng không chỉ nằm ở số lượng tác phẩm đã được sản xuất. Vai trò của nó đối với điện ảnh Việt Nam còn phản ánh ở yếu tố lịch sử, văn hoá, tư tưởng nghệ thuật sâu sắc thể hiện qua từng nhân vật, câu chuyện trong mỗi bộ phim. Bằng những giá trị đóng góp tích cực, dòng phim cách mạng Việt Nam sẽ luôn có nhiều cơ hội phát triển, đồng thời là một phần không thể thiếu trong lịch sử điện ảnh và văn hoá Việt Nam.
Trong giai đoạn hiện đại và thăng hoa của làng phim Việt, những tác phẩm mang chủ đề cách mạng Việt Nam đã - đang làm thế nào để tái khẳng định vị thế? Hành trình này còn vướng phải những khó khăn gì và làm sao để tháo gỡ, câu chuyện sẽ tiếp tục được bàn luận trong các kì tiếp theo trên báo Văn nghệ.
