Nguồn gốc của ngoại tộc là cuốn sách mới nhất của Toni Morrison được xuất bản tại Việt Nam. Sách tập hợp những bài diễn văn của bà năm 2016 trong khuôn khổ chương trình thường niên Charles Eliot Norton Lectures do Đại học Harvard tổ chức.
Với Nguồn gốc của ngoại tộc, Morrison bàn về nạn phân biệt chủng tộc, nỗi sợ hãi, ranh giới, những cuộc đại di cư, niềm khao khát thuộc về nơi nào đó.của những người dân nghèo khó vốn là mối quan tâm của nhiều quốc gia, dân tộc. Trong sách, Toni Morrison đặt ra nhiều câu hỏi lớn: sự khác biệt chủng tộc là gì? Tại sao con người có khuynh hướng xây dựng những "kẻ ngoại tộc", tại sao sự hiện diện của kẻ ngoại tộc lại khiến chúng ta lo sợ? Và bà đã tìm kiếm câu trả lời khi soi chiếu vào lịch sử, chính trị, ký ức cá nhân của mình, và trong văn học qua tác phẩm của những tác gia lớn như: William Faulkner, Ernest Hemingway, Harriet Beecher Stowe, Flannery O'Connor, Camara Laye . Chính sự tìm tòi này đã đem lại gải nobel văn học danh giá cho bà vào năm 1993.
Morrison chỉ ra văn chương đã vô tình thao túng nhận thức của người đọc về việc phân biệt đối xử dựa trên màu da. Tác giả chứng minh qua các đoạn văn trong Túp lều bác Tom (Harriet Beecher Stowe), phân tích tâm lý nhân vật cậu chủ George (thiếu niên da trắng) với nỗi sợ hãi khi bước vào túp lều bác Tom (người da đen). Phải có thật nhiều dấu hiệu ôn hòa cho thấy anh được hoan nghênh và an toàn, George mới dám bước vào khu vực của kẻ ngoại tộc.
Hay trong tác phẩm To Have and Have Not (Hemingway), nhân vật chính Harry Morgan - một người buôn lậu rượu mía - khi trò chuyện với người da đen thì gọi tên người đó là Wesley, nhưng khi kể ở ngôi thứ ba thì lại dùng từ "tay mọi đen" để chỉ Wesley.
Morrison đặt ra câu hỏi: Tại sao Hemingway không sử dụng tên thật của người da đen để dẫn dắt câu chuyện, tại sao ông cần nhấn mạnh yếu tố da màu để trần thuật? Bà phân tích, Hemingway đã "chủ ý nhấn mạnh vào lòng trắc ẩn người kể chuyện dành cho người đàn ông da đen, thứ tình thương có thể khiến cho kẻ buôn rượu lậu trở nên thân thiết với người đọc". Sự thương hại này cho thấy tâm thức kẻ trên người dưới khi khác biệt màu da.
Nguồn gốc của ngoại tộc cũng chia sẻ những dụng ý của Toni Morrison khi sáng tác văn chương. Nữ tác giả viết Yêu dấu với cảm hứng từ câu chuyện có thật về Margaret Garner - người mẹ nô lệ ở thế kỷ 19 đã giết con mình vì không muốn con chịu kiếp nô lệ. Nhưng tác giả Pulitzer 1988 đã không chú trọng vào vụ án, mà đặt trọng tâm tác phẩm vào tiếng nói không thể cất lên của đứa trẻ đã khuất. "...đối với tôi, bé gái Yêu Dấu, cái sinh linh ám ảnh, là ngoại tộc tối hậu. Lên tiếng đòi, đòi mãi mãi một nụ hôn", Và bà cho rằng, chủng tộc là một ý niệm, không phải một thực tế. Sự phi nhân hóa bằng chủ nghĩa chủng tộc không chỉ thuần mang tính biểu tượng, nó vạch ra những đường biên của quyền lực. Và như Toni Morrison đã nói Nguồn gốc của ngoại tộc không viết về sự khác biệt chủng tộc mà là cuốn sách viết về khả năng và trách nhiệm của văn chương với một chủng tộc duy nhất: chủng tộc người.
Hiện, những vấn đề bất ổn trên thế giới hiện nay, Nguồn gốc của ngoại tộc như một tấm gương soi chiếu giúp ta nhận thức được những nỗi sợ hãi thuộc về căn tính khi đối diện với tha nhân. Qua đó, ta biết được vị thế của mình, biết cách điều chỉnh nhận thức và hành vi khi sống trong thời đại toàn cầu hóa.
Lan Thảo ( tổng hợp)
