Năm mươi năm trước, lịch sử Việt Nam bước sang một trang sử mới, và nền văn học theo đó mà xoay chuyển. Bao nhiêu năm bị đàn áp, bao nhiêu năm chiến đấu kiên cường, ta như đang leo lên một ngọn núi đầy chông gai. Và cuối cùng, khi lên được tới đỉnh, ta nhìn ra và thấy một chân trời mới mở ra trước mặt.
Một bầu trời xanh của sự tự do, của độc lập, của những cảm hứng sáng tác mới và vô vàn cơ hội. Vẫn còn những thử thách, khó khăn trước mắt. Nhưng giờ sau bao sự hi sinh, nỗ lực, ta đã chiến thắng, hòa bình đã tới. Và như vậy, một màn đêm được rũ bỏ, một dân tộc sống lâu năm trong chiến tranh thoát khỏi xiềng xích. Và câu hỏi cho văn học Việt Nam giờ là “Làm gì tiếp theo?”.
 |
| Tạo ra một sự giàu có, đặc sắc cho văn học Việt Nam. Sự đa dạng này giúp văn học Việt Nam có thể đến tay nhiều bạn trẻ, cũng như là dễ tiếp cận hơn đối với bạn bè quốc tế. Ảnh minh họa. Nguồn Internet |
Năm mươi năm là một khoảng thời gian dài, nhưng nó như một cái chớp mắt trong lịch sử dài của văn học Việt Nam. Hiếm có quốc gia nào một lịch sử văn học giàu có như ta. Từ những truyền thuyết về Thánh Gióng với ngựa sắt, Sơn Tinh dâng núi,… Cho đến Đại thi hào Nguyễn Du sáng tác ra một tác phẩm bất hủ mà tới giờ ta vẫn còn phải học hỏi, nghiên cứu tỉ mỉ về nàng Kiều và câu chuyện của nàng. Thời đất nước mất đi độc lập, ta lấy văn học làm cách bày tỏ nỗi lòng ai oán của một dân tộc. Lão Hạc, Chí Phèo hay Chị Dậu đều là những con người đại diện cho nỗi niềm của một thế hệ. Thời kháng chiến, chống Pháp rồi chống Mĩ, những tác phẩm miêu tả cuộc đời người lính, niềm yêu nước. Qua những bài thơ như “Tiểu đội xe không kính” của nhà thơ Phạm Tiến Duật, “Đồng chí” của nhà thơ Chính Hữu mà tới giờ hình ảnh chiến đấu và hi sinh của ông cha ta vẫn được lưu giữ một cách tinh tế, hiện ra sống động trong tâm trí các bạn trẻ. Mốc 1975, rồi 1986 là những bước phát triển tiếp theo. Văn học Việt Nam gắn liền với lịch sử, mà dòng chảy lịch sử cũng nhận được sự uốn nắn từ văn học Việt Nam.
Khi đất nước được giải phóng, văn học Việt Nam đã có sẵn một sự thay đổi to lớn. Nó là một thứ khác hẳn với dòng văn học xưa có phần bảo thủ. Thay vào đó, văn học Việt Nam đã chuyển mình thành một thứ hiện đại, mới mẻ, tự do, trẻ trung hơn. Ta ảnh hưởng từ văn học phương Tây, phương Đông, học những tinh túy từ khắp mọi miền Trái Đất. Ta tiếp nhận cái đẹp đẽ đó, thay đổi những gì chưa phù hợp, để tạo ra một thứ rất riêng, rất mới, nhưng vẫn rất Việt Nam, vẫn mang đậm chất lịch sử dân tộc. Những năm tháng dưới ách cai trị của phương Tây, rồi những ngày đêm kịch liệt kháng chiến đã giúp phần nào thay đổi văn học. Và khi ngày Giải Phóng tới, văn học Việt Nam đã có đủ những trang bị cần thiết để tái sinh.
Khi chiến tranh kết thúc, hòa bình tới, một chân trời mới hiện ra. Ngoài việc duy trì những giá trị yêu nước từ thời chiến, ta thấy những tác phẩm tập trung vào đời sống nội tâm, cuộc sống giản dị của từng con người. Ta đã khám phá dân tộc là một khối đồng nhất, ta có sức mạnh ra sao khi đoàn kết, làm được gì khi đứng cùng nhau. Thời bình cho ta khoảng lặng để chiêm nghiệm cá nhân mỗi con người là ai, chạm tới linh hồn ẩn sâu bên trong. Vì một người đều là một cá thể đặc biệt, có một không hai. Và giờ khi khó khăn đã trôi qua, ta có thể hướng mắt nhìn tới tương lai, tìm kiếm những giá trị mới, tập trung xây dựng một xã hội tươi đẹp, một đất nước giàu mạnh.
Bước sang thế kỉ mới, văn học Việt Nam vẫn không ngừng phát triển. Trong thời biểu toàn cầu hóa, văn học Việt Nam vươn rộng tới cả thế giới. Các bạn trẻ ngày càng được tiếp xúc hơn với phim ảnh, sách báo và những tác phẩm nước ngoài, văn hóa phương Tây. Nhưng ta không đánh mất bản sắc, bị hòa tan hay đồng hóa, mà vẫn giữ được giá trị của người Việt. Ngược lại, càng nhiều tác phẩm Việt Nam được dịch ra nước ngoài, tới tay bạn bè thế giới. Chính sự tự do, hòa quyện này đã sinh ra thế hệ đặc biệt trong văn học. Bên cạnh những tác phẩm bất hủ, lâu năm, ta thấy sự ra đời của vô số thể loại mới. Những câu chuyện kì ảo, khoa học viễn tưởng, lãng mạn, trinh thám, kinh dị do người Việt, cho người Việt ngày càng nhiều. Tạo ra một sự giàu có, đặc sắc cho văn học Việt Nam. Sự đa dạng này giúp văn học Việt Nam có thể đến tay nhiều bạn trẻ, cũng như là dễ tiếp cận hơn đối với bạn bè quốc tế.
Em, cùng với vô số bạn và anh chị, là người đại diện cho thế hệ mới này. Bản thân em tập trung vào thể loại mới mẻ kì ảo và khoa học viễn tưởng. Tác phẩm của em được nhận cảm hứng từ mọi nơi, từ văn học phương Tây đến truyền thuyết Việt Nam. Mặc dù những tác phẩm của em chưa hoàn hảo, em hi vọng nó, cùng vô số tác phẩm của những tác giả Việt Nam khác, có thể đến tay bạn bè quốc tế. Đưa Việt Nam lên vị trí xứng đáng trong diễn đàn văn học thế giới. Được thoải mái sáng tạo, viết ra những thứ mới mẻ, phá cách, chưa bao giờ thấy. Nhưng vẫn giữ vững truyền thống, giá trị của con người Việt Nam, lấy đó làm cốt lõi.
------------
Bài viết được khai thác từ tham luận Hội thảo “50 năm văn học Việt Nam từ sau 1975: Góc nhìn của những người viết trẻ”.
