Houris (Thiên nữ) là câu chuyện về Aube, một cô gái trẻ bị câm sau khi trải qua bạo lực khủng khiếp trong cuộc nội chiến Algeria (1992–2002). Tác phẩm chạm đến những ký ức đau thương của Thập kỷ Đen của Algeria, một giai đoạn mà 200.000 người thiệt mạng, hàng nghìn người mất tích hoặc bị tra tấn. Tuy nhiên, ngay sau khi xuất bản, tiểu thuyết đã bị Saâda Arbane, một người sống sót trong cuộc nội chiến, cáo buộc sử dụng câu chuyện đời thật của cô mà không được phép.

Hai đơn kiện đã được đệ trình tại Oran, Algeria, vào tháng 8 năm 2024, tức là chỉ vài ngày sau khi sách vừa xuất bản, cáo buộc Daoud và vợ ông, bác sĩ tâm thần Aicha Dehdouh, vi phạm bí mật y tế, phỉ báng nạn nhân và vi phạm luật hòa giải dân tộc.

Theo luật sư Fatima Benbraham, Arbane đã chia sẻ câu chuyện trong các buổi trị liệu với Dehdouh, và nội dung này đã bị khai thác trong Houris. Cuốn tiểu thuyết cũng bị cấm tại Algeria theo Điều 46 của Hiến chương Hòa giải Quốc gia, điều luật bảo vệ hình ảnh nhà nước khỏi những công bố "làm tổn hại danh dự quốc gia."

Tranh cãi xoay quanh việc khai thác đời tư làm chất liệu sáng tác không phải là điều mới mẻ trong văn chương. Từ lâu, nhiều nhà văn nổi tiếng đã gặp rắc rối vì biến cuộc sống của người khác thành nguồn cảm hứng cho tác phẩm của mình, khiến ranh giới giữa hư cấu và vi phạm quyền riêng tư trở nên mong manh. Christine Angot, một trong những tiểu thuyết gia gây tranh cãi nhất nước Pháp, từng bị chỉ trích gay gắt khi tiết lộ những chi tiết nhạy cảm về mối quan hệ với người yêu cũ của đối tác trong tiểu thuyết của bà. Tương tự, Régis Jauffret đã làm dấy lên làn sóng chỉ trích khi ông lấy cảm hứng từ vụ bê bối tình dục của Dominique Strauss-Kahn (DSK) để xây dựng nhân vật trong tác phẩm của mình. Trong khi đó, Édouard Louis, với tác phẩm tự truyện En finir avec Eddy Bellegueule, đã phải đối mặt với sự phản đối kịch liệt từ chính gia đình vì cảm thấy bị phơi bày đời tư. Những trường hợp này không chỉ gây ra tranh cãi về đạo đức nghề nghiệp mà còn đặt ra câu hỏi: liệu cảm hứng sáng tạo có thể vượt qua quyền riêng tư của người khác hay không, và ranh giới nào là đủ để bảo vệ các bên liên quan khi sự thật cá nhân bị biến thành chất liệu hư cấu?

Nhà xuất bản Gallimard khẳng định Houris là một tác phẩm hoàn toàn hư cấu, lấy cảm hứng từ bối cảnh lịch sử nhưng không dựa trên câu chuyện cá nhân nào. Gallimard cũng chỉ trích các phương tiện truyền thông thân cận với chính quyền Algeria vì tiến hành chiến dịch bôi nhọ Daoud.

Antoine Gallimard, chủ Nhà xuất bản Gallimard nhấn mạnh: "Nếu Houris lấy cảm hứng từ các sự kiện bi thảm, thì cốt truyện và nhân vật của nó hoàn toàn là hư cấu." Daoud, dù chưa lên tiếng trực tiếp, cũng được biết là người có quan điểm chính trị thường xuyên gây tranh cãi ở Algeria, làm tăng thêm yếu tố chính trị trong vụ kiện.

Luật hòa giải dân tộc của Algeria, được ban hành để hàn gắn vết thương sau nội chiến, lại hạn chế nghiêm ngặt các cuộc thảo luận công khai về giai đoạn này. Điều 46 của luật quy định rằng bất kỳ ai làm tổn hại hình ảnh nhà nước Algeria bằng cách khai thác “vết thương thảm kịch quốc gia” đều có thể bị phạt nặng.

Luật này khiến những nỗ lực như của Daoud – tái hiện quá khứ để thúc đẩy đối thoại – trở nên nhạy cảm. Chính Daoud cũng từng nhận xét rằng cuộc nội chiến, không giống như cuộc chiến giành độc lập, không được giáo dục đầy đủ tại Algeria: "Chúng tôi đã giết lẫn nhau. Đó là một câu chuyện khó đối mặt."

Kamel Daoud, nhà văn và nhà báo Pháp-Algeria và cuốn tiểu thuyết Houris gây tranh cãi. Ảnh: Sarah Meyssonnier.

Vụ kiện chống lại Daoud và vợ không chỉ là vấn đề pháp lý mà còn là một phép thử đối với tự do sáng tạo. Tranh cãi xoay quanh Houris nêu bật các câu hỏi quan trọng về đạo đức văn chương, tự do biểu đạt, và trách nhiệm của nhà văn.

Trong lịch sử văn chương, những tác phẩm tái hiện nỗi đau tập thể thường gây chia rẽ: Một mặt, chúng giúp lưu giữ ký ức và thúc đẩy đối thoại; mặt khác, chúng có nguy cơ tái kích hoạt nỗi đau cá nhân. Houris của Kamel Daoud không chỉ là một cuốn tiểu thuyết; nó còn là biểu tượng của những mâu thuẫn giữa ký ức, lịch sử, và sáng tạo. Dù kết quả vụ kiện ra sao, tranh cãi này đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc cân nhắc ranh giới giữa hư cấu và hiện thực – một thách thức mà mọi nhà văn phải đối mặt.