Tại Việt Nam, tỷ lệ phụ nữ hút thuốc chủ động rất thấp (khoảng 1–5%), nhưng điều đó không có nghĩa là phụ nữ mang thai “an toàn” trước thuốc lá. Nghiên cứu về sức khỏe cộng đồng cho thấy phơi nhiễm khói thuốc thụ động ở phụ nữ mang thai Việt Nam ở mức rất cao: một nghiên cứu năm 2019 ghi nhận 92,6% phụ nữ mang thai từng bị phơi nhiễm khói thuốc trong đời, và 64,5% bị phơi nhiễm trong 30 ngày cuối của thai kỳ. Một nghiên cứu khác tại đô thị Việt Nam cũng cho thấy phụ nữ mang thai không hút thuốc vẫn bị phơi nhiễm khói thuốc từ nhiều nguồn: nhà riêng, nơi làm việc, quán cà phê, nhà hàng. Trong bối cảnh gần một nửa dân số Việt Nam bị phơi nhiễm khói thuốc trong nhà, thai phụ gần như không có “chỗ thở” nếu trong gia đình có người hút.

Các bằng chứng y học ngày càng nhất quán: hút thuốc trong thai kỳ là một trong những yếu tố nguy cơ có thể phòng tránh được quan trọng nhất đối với kết cục thai nghén xấu. Một tổng quan hệ thống và phân tích gộp năm 2025 cho thấy hút thuốc trong thai kỳ liên quan tới hàng loạt biến cố: thai ngoài tử cung, nhau bong non, sảy thai, thai chết lưu, chuyển dạ sinh non và trẻ sinh nhẹ cân, đồng thời làm tăng nguy cơ hội chứng đột tử ở trẻ sơ sinh (SIDS). Một phân tích gộp khác trên 34 nghiên cứu chỉ ra rằng phụ nữ hút thuốc khi mang thai có nguy cơ thai chết lưu tăng 47% (odds ratio 1,47; khoảng tin cậy 95%: 1,37–1,57), và nguy cơ tăng theo liều: hút càng nhiều điếu mỗi ngày, nguy cơ càng cao. Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC) nhấn mạnh: hút thuốc trong thai kỳ làm tăng biến chứng thai sản, gấp đôi nguy cơ chảy máu bất thường trong thai kỳ và khi sinh, tăng nguy cơ vỡ ối sớm, nhau tiền đạo, nhau bong non và thai ngoài tử cung.

Không chỉ nguy cơ trong bụng mẹ, khói thuốc còn để lại dấu ấn rõ rệt lên cân nặng và thời điểm chào đời của đứa trẻ. WHO và nhiều nghiên cứu quan sát cho thấy hút thuốc trong thai kỳ làm tăng nguy cơ sinh non (trước 37 tuần), trẻ sinh nhẹ cân và chậm tăng trưởng trong tử cung. Một nghiên cứu đoàn hệ trên gần 20.000 phụ nữ mang thai cho thấy nhóm hút thuốc có tỷ lệ sinh non và trẻ nhẹ cân cao hơn đáng kể so với nhóm không hút. Những trẻ sinh non hoặc nhẹ cân không chỉ đối mặt với nguy cơ tử vong sơ sinh cao hơn, mà còn có nguy cơ cao hơn về chậm phát triển, bệnh mạn tính và khó khăn học tập khi lớn lên.

Khói thuốc thụ động – tức khói từ người khác hút – cũng độc hại không kém. CDC ghi nhận trẻ sơ sinh phơi nhiễm khói thuốc thụ động sau sinh có nguy cơ tử vong do hội chứng đột tử ở trẻ sơ sinh (SIDS) cao hơn hẳn so với trẻ không phơi nhiễm; đồng thời việc người mẹ hút thuốc trong thai kỳ cũng là yếu tố nguy cơ mạnh đối với SIDS. Nhiều tổng quan cho thấy khói thuốc thụ động làm tăng đáng kể nguy cơ nhiễm trùng đường hô hấp dưới (viêm phế quản, viêm tiểu phế quản, viêm phổi) ở trẻ nhỏ, đặc biệt trong 2 năm đầu đời. Một phân tích của tổ chức Action on Smoking and Health (ASH) ước tính phơi nhiễm khói thuốc trong nhà làm tăng khoảng 50% nguy cơ nhiễm trùng hô hấp dưới ở trẻ sơ sinh, và việc phơi nhiễm trước hoặc sau sinh liên quan tới tăng 30–70% nguy cơ khò khè, và 21–85% nguy cơ hen ở trẻ em.

Ấn tượng hơn, nghiên cứu tại Việt Nam cho thấy ngay cả khi người mẹ không hút, chỉ cần sống cùng chồng hoặc người thân hút thuốc trong lúc mang thai cũng đủ làm tăng nguy cơ sinh non. Một nghiên cứu bệnh chứng đăng trên PLOS One năm 2020 ghi nhận phụ nữ mang thai phơi nhiễm khói thuốc thụ động có tỷ lệ sinh non cao hơn nhóm không phơi nhiễm, trong bối cảnh tỷ lệ nam giới hút thuốc cao (45,3%), phụ nữ hút thuốc rất thấp (1,1%) nhưng 73,1% phụ nữ bị phơi nhiễm khói thuốc tại nhà. Điều này có nghĩa là nhiều bà bầu “bỏ thuốc” nhưng vẫn không thực sự thoát khỏi khói thuốc, do môi trường sống xung quanh.

Tác hại của thuốc lá không dừng lại ở cân nặng hay tuổi thai. Các tài liệu tổng quan của Anh và WHO cho thấy hút thuốc trong thai kỳ làm tăng nguy cơ trẻ sau này gặp các vấn đề hô hấp, khó thở, hen phế quản, viêm tai giữa, rối loạn chú ý – hiếu động (ADHD), khó khăn học tập, thậm chí tăng nguy cơ béo phì và đái tháo đường trong đời sống sau này. Nicotine – chất gây nghiện chính trong thuốc lá – được WHO và CDC xác định là độc với não bộ đang phát triển của thai nhi: nó có thể làm tổn thương quá trình hình thành não và phổi, để lại di chứng lâu dài. Như vậy, mỗi điếu thuốc trong thai kỳ không chỉ là khói bay trong vài phút, mà là một can thiệp mạnh mẽ vào quá trình phát triển của một cơ thể non nớt.

Thuốc lá điện tử – thường được quảng bá là “ít hại hơn” – trong thai kỳ cũng không an toàn. CDC khẳng định rõ: thuốc lá điện tử không an toàn cho phụ nữ mang thai; tốt nhất là bỏ hoàn toàn mọi dạng sản phẩm thuốc lá. Hầu hết thuốc lá điện tử đều chứa nicotine, và CDC nhấn mạnh nicotine là mối nguy đối với phụ nữ mang thai và độc với thai nhi đang phát triển; nicotine có thể làm tổn thương não và phổi của thai. Các nghiên cứu quan sát gần đây ghi nhận sử dụng thuốc lá điện tử trong thai kỳ có liên quan đến tăng nguy cơ trẻ sinh nhẹ cân và sinh non. Hiệp hội Nhi khoa Hoa Kỳ (AAP) và nhiều cơ quan y tế khác đều thống nhất khuyến cáo: tất cả các sản phẩm chứa nicotine – kể cả thuốc lá điện tử, dung dịch “vape” – đều là mối nguy với phụ nữ mang thai và trẻ sơ sinh, không có ngưỡng “an toàn”.

Đáng lo hơn, các nghiên cứu mới cho thấy ngay cả hơi “vape” không chứa nicotine cũng không vô hại. Một nghiên cứu thực nghiệm trên động vật của Đại học Bang Ohio, công bố trên tạp chí PLOS One năm 2025, đã cho chuột mang thai hít hỗn hợp propylene glycol và glycerol – hai thành phần cơ bản tạo khói của thuốc lá điện tử, không chứa nicotine. Kết quả: chuột con sinh ra có trọng lượng thấp hơn, hộp sọ ngắn hơn và khuôn mặt hẹp hơn, cho thấy sự thay đổi trong phát triển xương sọ – mặt. Những dữ liệu này gợi ý rằng không chỉ nicotine, mà ngay cả dung môi trong thuốc lá điện tử cũng có thể ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển của thai.

Trong bối cảnh đó, khuyến cáo của các tổ chức y tế là rất rõ ràng. WHO tại Việt Nam nhấn mạnh: phơi nhiễm khói thuốc thụ động trong thai kỳ làm tăng 23% nguy cơ thai chết lưu và 13% nguy cơ dị tật bẩm sinh ở trẻ. Cùng với đó, Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá ở Việt Nam đã cấm quảng cáo, khuyến mại thuốc lá và quy định môi trường không khói thuốc ở nhiều nơi công cộng – nhưng “mặt trận cuối cùng” chính là ngôi nhà, nơi người chồng, người thân vẫn vô tư hút trong phòng khách, phòng ngủ, cạnh bà bầu và trẻ nhỏ.

Với phụ nữ mang thai, thông điệp ngắn gọn từ các tài liệu chuyên môn là: không có mức hút thuốc “an toàn” nào trong thai kỳ, cả chủ động lẫn thụ động. Nếu đang hút, tốt nhất là bỏ hoàn toàn càng sớm càng tốt; nếu không hút, cũng cần kiên quyết yêu cầu người thân không hút trong nhà và trong không gian kín. Còn với các thành viên gia đình, đặc biệt là người chồng, mỗi điếu thuốc tàn trong nhà không chỉ là thói quen cá nhân, mà là lựa chọn trực tiếp ảnh hưởng tới sự sống và sức khỏe của một em bé từ trong bụng mẹ.