Roberto Saviano là tác giả nổi tiếng với các tác phẩm phơi bày tội phạm có tổ chức ở Ý, đặc biệt là cuốn Gomorrah (2006), sau này được chuyển thể thành phim và series truyền hình. Gần đây, ông tiếp tục gây tiếng vang với cuốn Falcone, viết về thẩm phán Giovanni Falcone, một biểu tượng chống Mafia của Ý.

Tuy nhiên, Saviano không chỉ nổi tiếng vì các tác phẩm chống tội phạm mà còn vì sự đối đầu mạnh mẽ với chính quyền Thủ tướng Meloni. Ông từng gọi Meloni là "đồ khốn nạn" trong một cuộc phỏng vấn liên quan đến chính sách di cư, dẫn đến việc bị phạt 1.000 euro vào năm ngoái.

Làn sóng phản đối

Nhà văn nổi tiếng nước Ý Roberto Saviano. Ảnh: rtve.

Khi danh sách phái đoàn Ý tham dự hội chợ được công bố vào tháng 5, sự vắng mặt của Saviano đã khiến hơn 40 nhà văn Ý viết thư ngỏ lên án quyết định này. Họ cáo buộc chính phủ tìm cách đàn áp các tiếng nói chỉ trích và can thiệp vào không gian văn hóa bằng các hình thức kiểm duyệt tinh vi.

Các nhà xuất bản cho biết "không có mong muốn" loại trừ Saviano. Người đứng đầu Hiệp hội các nhà xuất bản Ý (AIE) sau đó đã xin lỗi vì đã loại Saviano ra, nhưng khẳng định rằng việc này không có ý định xấu. Trao đổi với báo chí vào cuối tháng 6, người đứng đầu Hiệp hội các nhà xuất bản Ý, Innocenzo Cipolletta cho biết những người tuyển chọn đã làm theo đường lối thông thường là yêu cầu các nhà xuất bản Ý đề xuất các nhà văn làm khách mời tham dự hội chợ sách. Khi tất cả các đề xuất đã được đưa ra, "Saviano không có mặt ở đó", vì không có nhà xuất bản nào đề xuất ông, Cipolletta nói với báo chí: "Chúng tôi không đưa thêm ông ấy vào danh sách, cũng như chúng tôi không thêm những cái tên khác, và tôi rất tiếc vì điều này, vì Saviano là một nhân vật rất quan trọng."

Mặc dù ban tổ chức Ý đã gửi lời mời bổ sung cho Saviano sau khi bị chỉ trích, ông từ chối tham gia dưới tư cách thành viên chính thức. Thay vào đó, Saviano chấp nhận lời mời trực tiếp từ Jürgen Boos, giám đốc hội chợ sách Frankfurt.

Trong một bài phỏng vấn báo chí, Saviano cho rằng lời giải thích của Hiệp hội các nhà xuất bản Ý (AIE) là "vô lý" và khẳng định sự vắng mặt của ông là kết quả của áp lực chính trị. Ông nói: "Có rất nhiều tác giả trong danh sách mà không có nhà xuất bản nào đề cử. Đây là một sự sắp đặt. AIE đã để mình bị chính trị tác động. Ở đất nước chúng tôi, nền văn hóa bị thiếu hụt nguồn lực đến mức dễ bị tống tiền".

"Ở Đức, họ hẳn đã tự hỏi: Tại sao lại có những lời nói dối này, tại sao lại có ham muốn kiểm duyệt ám ảnh này?" ông nói trong một cuộc phỏng vấn cho tờ La Repubblic. "Nhưng tôi không coi mình là người chiến thắng. Không ai chiến thắng trong chuyện này cả."

PEN Berlin, một hiệp hội nhà văn Đức, cũng lên tiếng chỉ trích chính phủ Ý và gọi Saviano là "nhà văn Ý nổi tiếng nhất thế giới." Đại diện PEN Berlin nhận định: "Việc loại ông ấy chỉ càng làm sáng tỏ bản chất phi tự do của chính quyền."

Cam kết tự do ngôn luận từ đại diện phái đoàn Ý

Saviano cho biết ông tự hào khi được "trục xuất" khỏi gian hàng Ý của hội chợ sách, hình ảnh ở gian hàng nước Ý. Ảnh: Thomas Lohnes.

Tại lễ khai mạc hội chợ sách lớn nhất thế giới, Bộ trưởng Văn hóa Ý Alessandro Giuli tuyên bố rằng chính phủ cam kết bảo vệ quyền tự do ngôn luận "bằng mọi giá". Đồng thời, ông khẳng định không có ý kiến nào bị ngăn cấm tại hội chợ, và các tác giả có thể tự do bày tỏ quan điểm.

Tuy nhiên, Thủ hiến bang Hessen, Boris Rhein, đã lên tiếng cảnh báo về mối nguy hiểm của "sự thờ ơ" trước các mối đe dọa với tự do ngôn luận. Rhein nhấn mạnh rằng những tiếng nói như Saviano, giống như Falcone trước đây, cần được lắng nghe để bảo vệ nền dân chủ.

Dù gặp nhiều tranh cãi, hội chợ năm nay vẫn diễn ra với sự tham gia của hơn 90 tác giả từ Ý. Saviano sẽ tham gia một buổi thảo luận với Deniz Yücel, đồng chủ tịch PEN Berlin, về chủ đề "Văn học và Chính trị trong thời đại phi tự do".

Khẩu hiệu của nước Ý tại hội chợ năm nay là "Nguồn gốc trong tương lai", thể hiện khát vọng nhìn về phía trước trong khi vẫn tôn vinh di sản văn hóa. Tuy nhiên, vụ việc với Saviano đã làm nổi bật những căng thẳng chính trị và văn hóa hiện tại của Ý dưới chính quyền Meloni.

Sự hiện diện gây tranh cãi của Ý tại Hội chợ sách Frankfurt 2024 không chỉ là câu chuyện về một tác giả bị loại khỏi danh sách mà còn là minh chứng cho những xung đột giữa tự do ngôn luận và quyền lực chính trị. Với những phản ứng mạnh mẽ từ giới văn giới và cộng đồng quốc tế, vụ việc đã tạo ra một cuộc đối thoại quan trọng về vai trò của văn học trong việc phản kháng và bảo vệ giá trị tự do.