Trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh, Hội chợ sách Frankfurt trở thành biểu tượng hiếm hoi của hợp tác văn hóa giữa các phe đối lập chính trị. Năm 1955, các quốc gia thuộc khối Đông Âu như Liên Xô, Ba Lan và Hungary lần đầu tham dự hội chợ, tạo ra cảm giác về một "thế giới thống nhất" dù chỉ trong không gian văn học.
 |
| Hội chợ sách Frankfurt năm 1955. Ảnh: gettyimages. |
Tuy nhiên, sự phân cực chính trị vẫn bao trùm sự kiện này cho đến khi Bức tường Berlin sụp đổ vào năm 1989. Một minh chứng nổi bật là trường hợp của Václav Havel – nhà văn bất đồng chính kiến người Séc được trao Giải thưởng Hòa bình của Hiệp hội Sách Đức, nhưng không được cấp thị thực để tham dự buổi lễ. Chỉ vài tháng sau, Havel trở thành tổng thống Tiệp Khắc, thể hiện sức mạnh thay đổi của văn học và ý thức hệ.
 |
| Người biểu tình ở hội chợ sách. Ảnh: F. Rumpenhorst. |
Ngay từ những năm đầu, Hội chợ sách Frankfurt đã đối mặt với các vấn đề liên quan đến tự do ngôn luận. Dù có lời kêu gọi cấm các nhà xuất bản theo chủ nghĩa tân Quốc xã, ban tổ chức vẫn quyết định cho phép họ tham dự nếu không vi phạm luật pháp Đức. Quan điểm này đã dẫn đến nhiều cuộc biểu tình, bao gồm vụ việc năm 2017 khi những người biểu tình phá rối buổi đọc sách của Björn Höcke, lãnh đạo đảng cực hữu AfD (Con đường khác cho nước Đức), buộc cảnh sát phải can thiệp.
 |
| Năm 1968, hội chợ được gọi là "Hội chợ Cảnh sát" khi cảnh sát phải sử dụng vòi rồng để giải tán những người biểu tình. Ảnh: picture alliance / dpa. |
Không chỉ là nơi giao lưu văn hóa, hội chợ cũng trở thành diễn đàn cho các cuộc biểu tình phản đối những bất công chính trị. Năm 1968, hội chợ được gọi là "Hội chợ Cảnh sát" khi cảnh sát phải sử dụng vòi rồng để giải tán những người biểu tình phản đối chế độ độc tài ở Hy Lạp và Senegal.
Một trong những sự kiện gây chấn động nhất là vào năm 1989, khi Iran bị loại khỏi hội chợ vì lời kêu gọi giết nhà văn Salman Rushdie. Lệnh tử hình đối với Rushdie vì cuốn Những vần thơ của Satan đã biến ông thành biểu tượng của cuộc đấu tranh cho tự do ngôn luận. Iran cũng tiếp tục tẩy chay hội chợ trong các năm sau, bao gồm năm 2015, khi Rushdie được mời phát biểu khai mạc.
 |
| Nhà văn Orhan Pamuk đã chỉ trích tình trạng kiểm duyệt tại quê hương ngay trong bài phát biểu khai mạc. Ảnh: Torsten Silz. |
Từ năm 1988, Hội chợ sách Frankfurt giới thiệu khái niệm "Quốc gia Khách danh dự" để tôn vinh văn hóa từng quốc gia. Tuy nhiên, danh hiệu này cũng kéo theo nhiều tranh cãi.
Năm 2008, Thổ Nhĩ Kỳ được mời làm Khách danh dự, nhưng nhà văn Orhan Pamuk, người đoạt giải Nobel Văn chương 2006, đã chỉ trích tình trạng kiểm duyệt tại quê hương ngay trong bài phát biểu khai mạc. Tương tự, sự kiện năm 2009 với Trung Quốc cũng gây căng thẳng khi các nhà văn bất đồng chính kiến bị loại khỏi một hội thảo do áp lực từ chính phủ Trung Quốc. Thủ tướng Đức Angela Merkel trong lễ khai mạc đã nhấn mạnh: "Khi tham gia diễn đàn này, các tiếng nói chỉ trích cần phải được lắng nghe."
Năm 2024, Ý trở lại với tư cách Khách danh dự, nhưng nhanh chóng gây tranh cãi khi không mời Roberto Saviano – tác giả chống Mafia nổi tiếng. Saviano, người từng đối đầu với chính quyền cực hữu của Thủ tướng Giorgia Meloni, cáo buộc chính phủ can thiệp và kiểm duyệt. Mặc dù được mời tham gia bởi giám đốc hội chợ, Saviano khẳng định rằng sự hiện diện của ông không phải là chiến thắng, mà là hình thức phản kháng trước áp lực chính trị.
 |
| Khách tham quan trước logo của Frankfurter Buchmesse vào ngày đầu tiên của Hội chợ Sách Frankfurt 2024. Dòng chữ mang ý nghĩa: đọc để thay đổi thế giới. Ảnh: Thomas Lohnes/GettyImages. |
Với lịch sử 75 năm, Hội chợ sách Frankfurt không chỉ là nơi giao lưu văn hóa mà còn là diễn đàn nơi văn học trở thành công cụ đấu tranh cho tự do và dân chủ. Dù đối mặt với nhiều tranh cãi và thử thách, hội chợ vẫn kiên định với cam kết bảo vệ tự do ngôn luận và tạo ra không gian cho những tiếng nói đa chiều.
Hội chợ năm nay, diễn ra từ ngày 16 đến 20 tháng 10, tiếp tục minh chứng rằng văn học không chỉ là phương tiện truyền tải tri thức mà còn là sức mạnh để đối đầu với bất công, thúc đẩy đối thoại và thay đổi thế giới.
| Việt Nam tham gia Hội sách Frankfurt 2024 với không gian trưng bày rộng hơn 100m², giới thiệu khoảng 1.000 đầu sách từ 23 nhà xuất bản và công ty sách trong nước. Không gian này không chỉ là nơi giới thiệu sách mà còn thể hiện sức mạnh của ngành xuất bản Việt trong bối cảnh chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ. Ngoài ra, Đoàn Việt Nam còn tham gia nhiều hoạt động quan trọng như gặp gỡ, trao tặng tủ sách cho cộng đồng người Việt tại Frankfurt và làm việc với các tổ chức xuất bản quốc tế. Tham dự khai mạc không gian sách Việt Nam tại Hội sách Frankfurt chiều 16/10, ông Nguyễn Thanh Lâm, Thứ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông Việt Nam phát biểu: “Việt Nam là một đất nước với bề dày văn hóa và lịch sử hàng nghìn năm, nơi nghề làm sách đã xuất hiện từ thế kỷ 15. Hiện nay, với sự phát triển của ngành xuất bản, Việt Nam đã trở thành quốc gia có nền kinh tế năng động và tiềm năng lớn trong lĩnh vực này. Chúng tôi tự hào giới thiệu đến hội sách hơn 1.000 ấn phẩm tiêu biểu, từ các lĩnh vực chính trị, kinh tế, văn hóa đến khoa học công nghệ. Đây không chỉ là dịp để giới thiệu văn hóa Việt Nam mà còn là cầu nối văn hóa giữa Việt Nam và thế giới”. |
