Tiếp tục nối dài sau chiến tranh, điển hình nhất trong những năm cuối thập niên 1970 kéo dài sang thập niên 1980, bộ ba phim của đạo diễn Nguyễn Hồng Sến, trong đó có Mùa gió chướng là những tác phẩm tiêu biểu nhất, một mốc son của điện ảnh cách mạng và trở thành những tác phẩm kinh điển của điện ảnh Việt Nam.

Mùa gió chướng là phim truyện nhựa đầu tay trong bộ ba phim truyện (cùng với Cánh đồng hoang và Mùa nước nổi) về đề tài chiến tranh và ca ngợi hình ảnh những người nông dân hiên ngang bất khuất của vùng sông nước miền Tây trong cuộc kháng chiến chống lại chính quyền Việt Nam Cộng hòa và đế quốc Mỹ trong những năm chiến tranh ác liệt ở miền Nam. Đạo diễn Nguyễn Hồng Sến, vốn là một nhà quay phim, từng làm phim tài liệu trước đó khi chuyển sang làm phim truyện, với sự cộng tác ăn ý của nhà văn, nhà biên kịch Nguyễn Quang Sáng, đã viết nên những bản anh hùng ca bằng điện ảnh với nhịp điệu sục sôi và những hình ảnh giàu chất điện ảnh. Điều đặc biệt trong bộ ba phim đặc sắc này của Nguyễn Hồng Sến - Nguyễn Quang Sáng là chất sử thi với các đại cảnh chiến tranh được dàn dựng tự nhiên, khéo léo kết hợp với chất trữ tình, lãng mạn của những con người nông dân bình dị. Việc hòa quyện hai chủ đề này của đạo diễn Hồng Sến khiến những bộ phim của ông thoát khỏi tính minh họa của điện ảnh cách mạng - vốn đang là mạch chính trong giai đoạn này.

Điểm đặc sắc của Mùa gió chướng, cũng như hai bộ phim sau đó của đạo diễn Hồng Sến là Cánh đồng hoang và Mùa nước nổi là cách khai thác bối cảnh đậm chất sông nước miền Tây, từ đó làm nổi bật hình ảnh của những con người bình dị nhưng kiên cường ở miền sông nước trong cuộc chiến tranh bảo vệ đất nước. Gió chướng là tên gọi địa phương của bà con nông dân ở Nam Bộ đối với gió mùa Đông Bắc và gió tín phong. Những cơn gió này khiến quá trình xâm nhập mặn diễn ra và gây trở ngại đến sản xuất nông nghiệp, thủy sản và sinh hoạt của người dân. Yếu tố ẩn dụ về mùa gió chướng được khai thác một cách tinh tế và khéo léo, đặt trong bối cảnh cuộc chiến tranh đang diễn ra một cách ác liệt.

Bộ phim Mùa gió chướng, đạo diễn bởi NSND Nguyễn Hồng Sến từng thắng giải Bông sen Bạc tại LHP Việt Nam năm 1980

Mùa gió chướng kể về cuộc đấu tranh không khoan nhượng giữa những chiến sĩ giải phóng quân và những người dân ở một vùng quê sông nước Nam Bộ với chính quyền Việt Nam Cộng hòa đang bố ráp, săn lùng chiến sĩ cách mạng. Hai chiến sĩ quân giải phóng được cử về hỗ trợ bà con ở vùng quê là Năm Bờ (Minh Đáng) và Châu (Nguyễn Phúc). Năm Bờ là người yêu của Sáu Linh (Thùy Liên), một du kích cách mạng hoạt động tại địa phương và luôn bị địch săn lùng. Còn Châu thì ngay từ phút đầu gặp gỡ đã xiêu lòng trước bé Ba (vai diễn đầu tiên của Thúy An), một cô du kích nhỏ hồn nhiên, người nhận nhiệm vụ đưa hai chiến sĩ đến được trạm giao liên nằm giữa vùng sông nước mênh mông một cách an toàn trong khi hàng đàn trực thăng Mỹ đang săn đuổi và bố ráp trên đầu họ.

Đại diện cho phe đối đầu là Đại úy Long (Lý Huỳnh đóng), một sĩ quan cao cấp của Việt Nam Cộng hòa. Long vốn xuất thân trong một gia đình địa chủ giàu có và theo đuổi lý tưởng của mình một cách cực đoan, quyết liệt. Từ một kẻ đối đầu giai cấp, Long trở thành một kẻ đối đầu lý tưởng chính trị với những người dân theo cách mạng. Y ra sức khủng bố, càn quét và tiêu diệt từ các chiến sĩ cũng như những người dân theo cách mạng.

Cuộc đối đầu giữa hai phe diễn ra quyết liệt và được thể hiện trong phim với một nhịp điệu căng thẳng, dồn nén, hấp dẫn từ đầu đến cuối. Những đàn trực thăng bay trên đầu, xe tăng dưới mặt đất ra sức tiêu diệt các cứ điểm cách mạng, các trạm giao liên. Quân đội của Đại úy Long thì lùng soát, bắt bớ, tra tấn những người dân theo cách mạng. Nhưng không sự tra tấn, khủng bố nào có thể hủy diệt được sức mạnh và tinh thần bất khuất của những người chiến sĩ và du kích như Sáu Linh, Năm Bờ, Bé Ba, những bà mẹ già nuôi giấu cán bộ và cả những lão nông tri điền như Tám Quyện (Lâm Tới), người biến ngôi nhà nhỏ bé của mình thành nơi hội họp bí mật của cách mạng. Trong cuộc chiến một mất một còn và không cân sức đó, không tránh khỏi những hi sinh, mất mát. Trong một lần bị chỉ điểm phát hiện và quân đội của đại úy Long bao vây tứ phía, Năm Bờ và lão nông Tám Quyện bị bắt sống. Năm Bờ bị tống vào tù giam chờ ngày xét xử còn Lão nông Tám Quyện bị chôn sống để khủng bố tinh thần những người nông dân theo cách mạng.

Mùa gió chướng là một bộ phim chiến tranh mang đậm màu sắc anh hùng ca, hấp dẫn về mặt nghệ thuật. Một trong những cảnh ấn tượng nhất của bộ phim là trường đoạn lão nông Tám Quyện bị quân đội của Đại úy Long chôn sống. Máy quay của nhà quay phim Đường Tuấn Ba đặt dưới hố sâu hất lên, thu trọn hình ảnh hiên ngang, bất khuất của lão nông với bầu trời bao phủ ở hậu cảnh phía sau. Trước khi bị chôn sống, lão nông Tám Quyện hướng về phía người dân, xin lỗi từng người một vì chưa giúp họ lợp được mái nhà, chưa trả số tiền nhỏ mà ông đang mắc nợ và đặc biệt là không bảo vệ được chiến sĩ cách mạng Năm Bờ. Có lẽ, không ai từng nghĩ rằng trường đoạn đó trở thành một hình ảnh mang tính biểu tượng của sự bi tráng và gây được sự xúc động mãnh liệt cho khán giả đến thế. Đặc biệt là diễn xuất của nghệ sĩ Lâm Tới, người đã thể hiện nhiều vai diễn chính diện, phản diện rất thành công trong các bộ phim kinh điển trước đó của điện ảnh cách mạng. Một năm sau đó, Lâm Tới tiếp tục cộng tác với Nguyễn Hồng Sến trong Cánh đồng hoang và đưa vai diễn anh du kích Ba Đô trở thành vai diễn xuất sắc và đáng nhớ nhất của điện ảnh Việt Nam.

Dòng phim cách mạng đã được điện ảnh Việt Nam xây dựng trong những năm chiến tranh ác liệt, từ bộ phim được xem là đầu tiên là Chung một dòng sông đến Nổi gió, Vĩ tuyến 17 ngày và đêm, Đường về quê mẹ, Em bé Hà Nội… Dòng phim cách mạng được tiếp tục nối dài sau chiến tranh, điển hình nhất trong những năm cuối thập niên 1970 kéo dài sang thập niên 1980 mà bộ ba phim của đạo diễn Nguyễn Hồng Sến là những tác phẩm tiêu biểu nhất, trở thành một mốc son của điện ảnh cách mạng và trở thành những tác phẩm kinh điển của điện ảnh Việt Nam.