Bởi, để đến được với Sông Mã, nghĩa là từ Hà Nội, bạn đã phải vượt nửa ngàn cây số đường xuân, vượt phố núi Sơn La, vượt đèo Trạm Cọ với tay nắm gió. Và, khi mùa xuân về, nơi đây màu trắng hoa xuân nối đất cùng trời. Vạn vật đắm chìm trong hương mật ngọt và rì rầm triệu triệu cánh ong bay…

Mùa xuân vùng cao náo nức lại về trong lòng người, trong từng cánh hoa kẽ lá. Ai đã biết Sông Mã là quen với đào phai, ban trắng nhưng mùa hoa nhãn tinh khôi hương ủ núi ngàn chắc bạn không khỏi ngỡ ngàng.

Từ trên thượng nguồn Sông Mã cuộn trôi, ngợp trong màu trắng điệp trùng, khó biết đâu là hương hoa hay là sương khói. Đó là mùa xuân, mùa thơm hoa nhãn.

Trên đồi dưới thung, đôi bờ Sông Mã ướp đẫm hương hoa. Mùa hoa nhãn của dân khai hoang người Kinh, dân địa phương người Thái, Mông, Khơ Mú... bản mường trồng nhãn, nhà nhà trồng nhãn. Cả huyện thành rừng nhãn. Từ thượng nguồn Bó Sinh giáp đến hạ lưu Mường Sai lại chiếu sang phía Tây cửa khẩu Chiềng Khương sát tận đất Lào ta như lạc vào mê cung của nhãn. Rừng nhãn mê cung, hoa nhãn cũng mê cung.. Tôi lên miền Tây dạy học gần nửa thế kỷ, xuân này vẫn bất ngờ chưa thấy năm nào hoa nhãn sai cong cành bao giờ.

Khi cái lạnh vùng biên nhạt nhòa, cũng là lúc cơn gió bấc đung đưa gian díu trườn qua đèo Trạm Cọ lẫn với khí ẩm bên Lào của dẫy núi Pu Sam Sao lọt qua vách đá là biết thời khắc giao mùa. Mùa xuân đã về trong núi rừng và gõ cửa từng mái nhà sàn. Lắng nghe tiếng đàn ong hoang dã chia đàn tách tổ đập cánh, chú hoãng trong hang cao cất tiếng gọi bạn tình là khi trong vườn nương từng chùm hoa nhãn căng nhụy căng hương nở bung trước gió xuân. Màu trắng phơn phớt cùng hương nhãn thơm ngát bay xa.

Mấy chục năm trên vùng cao tôi vẫn bồi hồi như trẻ nhỏ chờ đón tân xuân và chờ đón mùa nhãn khai hoa. Vợ tôi dân tộc Thái chôn nhau cắt rốn ở rừng khó hiểu lòng tôi tha hương khi giờ phút giao thừa bộn rộn vì sao. Trời chưa rõ mặt giọt sương, giọt hương e ấp bên cánh hoa. Búp non chúm chím hé nụ ti ti như bụi nước... Mùa nhãn vùng cao nở rồi. Hoa ơi nở bung như ánh dương, như sức rừng triệu năm hồi sinh mỗi độ xuân về. Hoa nhãn nở hết mình cho đất rừng thêm đẹp, cho hồn người thêm xuân và hẹn ước mùa quả ngọt bội thu. Rừng nhãn nối liền hoa nhãn trắng xóa non cao. Bốn bề sắc hoa trắng hồng hoa níu cây, cây níu hoa tầng tầng lớp lớp chẳng biết vườn ai, trại ai. Hoa nhãn nở tung năm cánh, nhụy hoa ứa căng, bướm ong bám nhau làm cành cong veo.

Mỗi mùa ban nở, núi rừng Sơn La ngập trong sắc trắng tinh khôi. Ảnh minh họa. Nguồn: Internet

Mùa hoa nhãn nở rộ là mùa mật ong lên hương. Không hẹn và gặp trong Nam ngoài Bắc ngàn ngàn thùng ong theo xe to xe nhỏ háo hức đến vùng hoa mới. Lộc trời vô tận người người chung hưởng. Chủ ong thu mật, chủ vườn thu quả. Không có vườn nhãn thì đàn ong chơi vơi, không có cánh ong thì hoa cái, đực làm sao biết yêu nhau? Không lo, đã có chú ong nâu kết nối hút mật thụ phấn cần mẫn sớm hôm. Đàn ong như dân du mục, mùa nào hoa ấy. Chờ đón xuân sang chủ và ong cùng thấp thỏm. Bay đi, bay đi Sông Mã núi non ngàn hoa vẫy gọi người và ong rộn rã lên đường. Nhị hoa căng mọng đang chờ, ong miệt mài hút nhị, nhả mật. Mấy ngày quay mật một lần, mật ong chứa đầy can, đầy chum... Lượng mật ong quá lớn, chỉ biết riêng Sông Mã tổng đàn ong đã hơn 14.220 đàn, sản lượng mật tự nhiên là 128 tấn. Khi những bụng ong chứa căng mật ngọt vào tổ là lúc hoàng hôn buông xuống mở đầu bản giao hưởng của loài ve rộn rã trong đêm xuân. Ong, ve và thợ nuôi ong như nghệ sỹ tài ba hát mãi bài ca mùa hoa muôn thuở. Nhờ hoa nhãn mà chủ ong lên ngôi, hoa tàn mãn vụ chủ ong vui phơi phới. Chủ ong lên xe, thùng ong bưng nắp tìm vùng hoa lạ cũng là lúc quả non lấp lóe như sao.

Có thể tôi lập nghiệp ở núi từ lâu nên mùa xuân vùng cao quá đẹp. Nhưng mùa xuân cũng trải qua những tháng ngày tê cóng. Chẳng có mùa xuân nào miễn phí cũng như hương hoa nào tự dưng hiến dâng. Trên từng nụ hoa hay dưới gốc cổ thụ là mồ hôi nước mắt và máu của hàng vạn đồng bào thấm đẫm. Đó là xuân 1962, thời Miền Bắc thắt lưng buộc bụng rùng rùng đi lên chủ nghĩa xã hội, thì Hưng Yên đã có cuộc di cư lớn chưa từng thấy lên miền ngược - Nước chảy lên non. Mấy tháng trời làng quê sôi lên như vạn tổ ong chia đàn. Người xưa nói rút dây động rừng, nhưng đúng hơn động rừng rút dây. Đi đâu, gặp ai cùng nói: “Lên khai hoang Sông Mã”, khắp nơi ráo riết chuyển đồ, bán nhà. Tài sản nhà nông lớn nhất là ngôi nhà gỗ mà bán như cho. Lên vùng cao! Xa xôi nửa ngàn cây số, đò xe chật chội phải thân rùa cõng nhà đi đâu đã xong. Hành trang trong bị cói, trong đôi quang gánh trên vai. Tài sản nhẹ tênh ngước lên quê mới, với niềm tin sáng chói trong tim. Nhưng quý hóa vô cùng người dân quê nặng nghĩa không quên mang theo con giống nhãn lồng Hưng Yên. Năm mươi hộ đợt đầu tình nguyện dứt áo lìa quê bước lên xe là năm mươi hộ mang theo cây non và hạt giống. Ai ngờ con giống nhãn lồng Hưng Yên đã phủ kín huyện vùng cao. Cây nhãn thành cây chủ lực ghi vào nghị quyết của từng cấp, từng ngành. Với diện tích cây ăn trái lên tới 10.057 Ha, riêng nhãn là 7.286 Ha. Sản lượng nhãn quả năm 2021 đạt tới 70.186 tấn, chiếm tới 52% sản lượng nhãn cả tỉnh. Sông Mã đã góp phần quan trọng đưa Sơn La lên hàng đầu vùng sản xuất cây ăn trái trong cả nước. Hoa nhãn lên hương, nhãn lồng đã dắt dân khai hoang cùng dân địa phương vượt qua những năm bao cấp đói vàng mắt. Nay gió lành đổi mới đưa nhãn lên ngôi trở thành thương hiệu nhãn ngon, mật ong ngọt khiến thị trường trời Âu khó tính cũng phải kiêng dè.

Ngọn gió xuân đưa tôi quặt sang hướng tây. Cả miệt rừng ven Lào cũng ngợp trời hoa nhãn. Nép dưới tán nhãn người Lào dựng nhà nhiều mái bằng số lẻ mô phỏng bàn tay vũ công của người múa Lăm Vông. Trước sân nhà nào cũng trồng vài cây Chăm Pa (hoa đại) hoa trắng như ngà voi. Còn người Việt nhà sàn mái mu rùa. Gắn trên đầu hồi khau cút kép đẹp, sang và uy nghi. Vùng phên dậu yên bình trong tết xuân của đa dân tộc dù Thái, Kinh, Lào hay Mông, Sinh Mun cùng chung sống. Đây là địa bàn Đồn biên phòng Chiềng Khương quản lý. Đồng chí phó chính trị viên có gương mặt trắng mịn như hoa Chăm Pa, tên cũng rất Lào là Mùa Lao Thắng - người Mông, mời tôi chén rượu xuân Chăm Pa cho biết, đồn có nhiệm vụ bảo vệ 26,869 km đường biên, tiếp giáp với cụm Bản Đán, Xiềng Khùn, tỉnh Hủa Phăn phụ trách hai xã Chiềng Khương và Mường Sai. Khí xuân vui tươi các bản nội biên, ngoại biên đằm thắm tình hữu nghị Việt - Lào thuận dòng như sông Mã êm trôi.

Thấp thoáng dưới tán nhãn là tưng bừng hội "Xuân Biên phòng ấm lòng dân bản". Từng đôi, nhiều đôi trai biên phòng quấn quýt bên gái bản áo cóm cúc bướm múa xòe, ném còn, bắn nỏ...Họ dắt tay lên cầu thang từng nhà không chỉ mang theo khí xuân ngát hương hoa nhãn mà cho bánh chưng, mứt tết và tặng gần hai ngàn xuất quà cho các gia đình nghèo và chính sách. Có bàn tay anh lính biên phòng dân vùng biên đón xuân Quý Mão tự tin vui tươi an bình.

Ngày xuân về quê tôi ít cắm cành đào cành mơ mận trong nhà. Hoa đào hoa mận đã khoe khắp núi rừng. Họ chỉ tôn thờ cắm cành hoa nhãn trước bàn thờ - loài hoa đẹp nhất - trắng hồng và thơm ngọt làm đẹp mường, đẹp bản vừa đem đến giàu có cho muôn nhà.

Nguồn Tạp chí Suối Reo số 200