Những căn nhà nhỏ đơn sơ dựng ở mỗi góc vườn đã ấm cúng hẳn lên vì những lời chào mời thân mật giữa chủ và khách, khói thuốc lào và hương trà mạn lan tỏa trong gió rét bãi sông. Cả năm trồng cây không bằng một ngày trông quả, những giao dịch mua bán đang cụ thể hóa thành quả của cả một năm trời khó nhọc một nắng hai sương...

Những vườn quất đã chín, màu quả sáng bừng lên trên nền lá già thẫm xanh và lộc non mơn mởn. Dường như hương sắc nắng gió của cả một năm trời đã tụ hết vào cây để lại một nền trời xám ngắt hun hút gió và những nếp nhăn khắc khổ trên gương mặt người.

Bạn đã bao giờ được nghe thuật ngữ “ăn xác quất” chưa? Thuật ngữ mang chất biểu cảm nhiều hơn là kỹ thuật này thể hiện công đoạn đầu tiên trong một mùa vụ trồng quất cảnh. Ấy là khoảng từ mùng 6, mùng 7 tháng Giêng, khi người ta đã “chơi” xong một cái Tết, ở các ngóc ngách Hà Nội xuất hiện rất nhiều những người đi thu gom những gốc quất “đã qua sử dụng”. Họ là những người trồng quất cảnh, công việc của họ là rong ruổi tìm mua những gốc quất... héo để đem về chăm sóc, chuẩn bị cho Tết tới! Với những người làm vườn, để có được một gốc quất già mất rất nhiều thời gian nếu làm theo cách thông thường là chiết cành hoặc nuôi gốc. Phải mất vài ba năm mới có một gốc quất to, già... và bán được giá. Đi gom những gốc đào, quất mà người dân đã chơi hết Tết là cách hiệu quả nhất, đỡ tốn thời gian. Mỗi ngày người “ăn xác quất” phải đi mấy chục cây số đường Hà Nội. Càng vào các ngõ, hẻm ở sâu, khả năng gặp được khách bán gốc quất càng cao, vì người ta còn nấn ná giữ lại chơi thêm và... ngại mang vứt ra ngoài đường. Vài năm trở lại đây, số người “ăn xác quất” sau Tết khá đông, phải đến vài trăm người. Cho nên, nghề này cũng không phải không có cạnh tranh!

Với những người chơi, hết Tết quất cảnh trở thành... rác. Hầu hết mọi người đều có nhu cầu vứt bỏ, vì thế “đội quân” thu gom gốc quất héo càng có nhiều nguồn hàng, nhiều khi còn được biếu không.

Sau cả tháng trời bị bứng khỏi đất vườn, để một gốc quất đã héo đâm chồi nảy lộc trở lại và có thể bán được tiền triệu vào Tết năm sau là một công việc không dễ dàng gì. Đấy là bí quyết của những người làm vườn. Sau khi đưa được những gốc quất về, công đoạn đầu tiên là phải “làm tươi”. Những gốc quất sẽ được “hồi sức” bằng cách để trong bóng mát rồi tưới tắm để tiếp nước, sau vài ngày mới đem hạ thổ, trồng bầu. Mất khoảng vài ba tuần để cây hồi sức, sau đó mới đến công đoạn chăm sóc, cắt tỉa, hãm cành... 99% những gốc quất thu mua về đều “tỉnh” lại. Sau một năm chăm sóc, sẽ lại có một cây quất cảnh đẹp tưng bừng đúng vào dịp Tết.

Ảnh pixabay

Một ông chủ vườn quất tâm sự: “Những người trồng quất cảnh như chúng tôi, thực ra là không có Tết, chỉ biết bán Tết cho thiên hạ. Trước Tết thì lo bán cây, sau Tết lại lo chăm sóc lứa mới cho kịp vụ. Có tới 50% các gốc quất được thu gom trở lại, và sang năm sẽ lại “tái xuất giang hồ”. Đối với người chơi cây Tết, những gốc quất đó có thể không còn giá trị, nhưng với người làm vườn chúng tôi, nó quý như vàng!”

Để có một cây quất “hàng hóa” người trồng phải vừa nắm vững quy trình công nghệ của sản xuất vừa phải bỏ ra rất nhiều công sức. Mùa mưa không được để ngập, mùa hanh không được để khô gốc. Trồng cây đến cuối tháng 4, đầu tháng 5 (âm lịch) phải “đảo quất”: Đánh gốc lên, thay đất mới, bón phân rồi trồng lại. Sau khi cây ra hoa, phải tỉa bỏ hoa nhỏ để quả đỡ bị “kẹ."... v.v và v.v...

Nhưng khi đã có một cây quất sai cành xanh lá, hoa trái xum xuê thì công việc vẫn chưa kết thúc, cây còn phải có dáng đẹp, phù hợp với sở thích của người chơi! Cho nên công đoạn tiếp theo là “gò quất”!

Để đến với nghề gò quất, phải là người có bàn tay và con mắt khéo léo, biết chuyển cây quất từ chỗ tán quả rải rác đến tập trung chúng lại, bắt chúng phô quả ra ngoài, trải đều xung quanh từ gốc tới ngọn, điểm xuyết quả xanh, quả chín và lộc biếc... Đây là cả một nghệ thuật mà không mấy ai làm được. Lâu nay nghề gò quất đang có giá. Mỗi dịp giáp Tết người gò quất được thuê với giá hàng trăm nghìn đồng và cơm ba bữa một ngày. Nếu cây quất cao to phải bắc thang thì thuê đến 100 nghìn đồng/cây. Nghề gò quất tuy cho thu nhập cao nhưng không phải ai làm cũng được. Gò quất đòi hỏi kiên trì, ngoài bàn tay khéo léo còn có con mắt mỹ thuật. Cây quất có dáng nào, thế nào thì phải uốn cành, đan quả thế nào mới thành một cây quất đẹp. Việc chuẩn bị cho công việc gò quất cũng phải tính toán kỹ lưỡng, đầu tư mua sắm dụng cụ đồ nghề (dây thép không rỉ, dao, kéo tinh, sắc bén) để có thể tỉa cho cây bớt cành phụ, giảm lá, phô bày quả... Có những cây quất to và cao từ 2 đến 3 mét, người gò phải bắc thang, tối đến thắp điện mà gò. Ngắm, gò, lại ngắm, gò. Tỉ mỉ và công phu, song cũng là thú vui của người trồng cây. Gò quất phải kiên trì, có lúc cần thư giãn, không nóng vội, ngồi nhâm nhi chén nước trà mà ngắm nhìn tán quất để gò theo cách tối ưu để cây có thế đẹp nhất. Tuy thế cũng không thể kéo dài thời gian, bởi khi quất đã chín mọng, đụng vào là rất dễ làm quả rụng. Muốn gò quất phải chọn khi quả quất chín lốm đốm. Cây quất lúc đó còn rất ít lá, chuẩn bị đâm lộc và ra hoa. Muốn có cây quất đẹp, “tứ đại đồng đường”, tức là có đủ quả chín, quả xanh, lộc biếc và nảy hoa trắng, người gò quất phải biết đan cành làm sao cho cây quất không bị thô cứng, dáng vẫn tự nhiên. Trước khi gò, nhất là những cây quất thế, người thợ phải ngắm nghía và định hình dáng quất rồi mới bắt tay vào làm. Nếu không, phải dỡ ra gò lại thì nát hết cây...

Trước đây người Hà Nội thường chơi quất tán nhưng vài năm gần đây chuyển sang chơi quất thế, rồi bây giờ là quất bonsai. “Nhìn cây quất bonsai sẽ thấy một cảm giác rất tự nhiên, không bị gò chằng chịt dây thép như quất tán cổ truyền!”, một ông khách sành điệu nhận xét.

Bắt nhịp với thị hiếu, mấy năm nay, nhiều gia đình chuyển sang trồng quất bonsai. Tuy nhiên quất bonsai vẫn chưa thực sự “thống lĩnh” thị trường vì giá khá cao. Để trồng thành công một cây quất bonsai ít nhất phải mất mấy năm trời chăm sóc, Quất bonsai cũng như cây cảnh, thường có nhiều dáng như huynh đệ, mẫu tử, thác đổ, ngũ phúc, tam đa, tứ quý... Song, theo kinh nghiệm của những người trồng, dáng mẫu tử được ưa chuộng hơn cả.

Riêng tôi không quá cầu kỳ về dáng cây. Đón về một cây quất rực rỡ quả vàng, lộc nõn, lá xanh, hoa trắng tôi luôn cảm thấy yên lòng trước cái Tết đang cận kề. Cây quất sum suê như thực như mơ, thắp sáng và sưởi ấm mảnh vườn con trước nhà, như một biểu tượng lại như một niềm mong ước. Ra Giêng nhà tôi vẫn còn quất, có năm đến tết Đoan Ngọ quất mới chín những quả cuối cùng. Như một học trò nhỏ, nhìn cây tôi lại nhớ tới những người trồng...