Tuổi hoa là lứa tuổi nào, có những đặc trưng gì, trong văn chương, tuổi hoa được trình hiện ra sao, có gì ý nghĩa cho bạn đọc? Những câu hỏi ấy sẽ được gợi mở qua cuốn sách Trình hiện tuổi hoa: một số thể nghiệm tiếp cận văn học thiếu nhi của tác giả Trịnh Đặng Nguyên Hương, cuốn sách chứa đựng nhiều tri thức giúp người đọc có thể chạm đến và khơi mở trái tim của trẻ em, đặc biệt là lứa tuổi hoa.
|
Ẩn sau nhan đề giản dị và trong trẻo là một công trình khoa học nghiêm túc, giàu tâm huyết. Cuốn sách dày 299 trang, ngoài lời nói đầu và Tài liệu tham khảo cùng phần Index, cuốn sách được cấu tứ từ chín tiểu luận công phu và bốn phụ lục. Trong đó có ba phụ lục là những bài viết của tác giả đã được công bố bằng tiếng Anh, là tiếng nói của người viết về sự hiện diện của văn học thiếu nhi Việt Nam với bạn bè quốc tế, thể hiện mong muốn đối thoại với nhiều khẳng định và tự hào.
Dễ nhận thấy, cuốn sách hấp dẫn người đọc ngay từ lời nói đầu Từ những hạt mầm… lý giải nguyên nhân dẫn người viết đến với văn học thiếu nhi. Bắt đầu từ sự nên thơ của những ký ức được gợi dẫn từ câu chuyện của bà để rồi từ đó dẫn lối người viết đến với những thể nghiệm đọc văn học thiếu nhi trong bối cảnh mới của thời đại, khi nhiều lý thuyết bùng nổ và thâm nhập sâu sắc vào mọi đối tượng của việc nghiên cứu văn học. Cuốn sách mang đến những cách đọc mới mẻ về văn học của tuổi thơ qua những góc nhìn hàn lâm: phê bình sinh thái, lý thuyết chấn thương, tâm lý học, giáo dục khai phóng, phê bình cảnh quan và đặc biệt là lối so sánh mới - so sánh đặt cạnh nhau. Chín tiểu luận trong cuốn sách có thể được xếp thành 3 cụm vấn đề: những bài viết vận dụng mô hình so sánh đặt cạnh nhau; những bài viết vận dụng lý thuyết sinh thái và cảnh quan kết hợp với góc nhìn tâm lý học và bài viết Một số vấn đề của văn xuôi thiếu nhi những năm đầu thế kỷ XXI mang giá trị như một sự tổng kết về những thành tựu của văn xuôi thiếu nhi ở nước ta trong tiến trình đương đại.
Cụm bài đầu tiên gồm những tiểu luận thể hiện quan niệm của người viết về vấn đề giáo dục trẻ em trong thời đại ngày nay với những trăn trở về hình thức giáo dục, phương pháp giáo dục, vai trò của gia đình, nhà trường, xã hội, những ý hướng và cả những rào cản tâm lý đặc trưng của các em trên hành trình trưởng thành… Trong cụm bài này, người viết không chỉ nhìn những vấn đề trên từ góc nhìn quen thuộc của người Việt mà có sự đối sánh với các góc nhìn của các tác giả Đông Nam Á, Hàn Quốc, Nhật Bản thông qua việc đặt cạnh nhau các tác phẩm văn học thiếu nhi nổi tiếng của các quốc gia trên đã được dịch ra tiếng Việt. Tuổi hoa trong văn học thiếu nhi: hành trình trưởng thành của trẻ em qua một số tự sự Đông Nam Á là tiểu luận đầu tiên của cuốn sách. Trong tiểu luận này, người viết trả lời cho câu hỏi về tuổi hoa, cách tiếp cận lứa tuổi này từ góc độ tâm lý thông qua việc khảo sát ba tác phẩm văn học Đông Nam Á - Chai thời gian (Thái Lan), Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh (Việt Nam) và Chiến binh cầu vồng (Indonesia). Từ những lý giải về tuổi hoa trong nghiên cứu văn học Việt Nam và thế giới, tác giả đề xuất định nghĩa về “tuổi hoa”, phân tích những tương đồng và khác biệt trong ba câu chuyện về hành trình trưởng thành không dễ dàng của trẻ em. Đặc biệt, tác giả cũng gợi mở: biến cố có thể tạo ra lực cản nhưng đồng thời có thể tạo sinh lực đẩy để trẻ em nhận ra những khả năng và sức mạnh tiềm ẩn trong mình. Cùng chung mạch suy tư về hành trình nhiều đổ vỡ và trật bánh của trẻ em khi giã từ dòng sông thơ ấu là tiểu luận Trường học, gia đình và sự phát triển của trẻ em: đặt cạnh nhau “Cửa tiệm thời gian” và “Làm bạn với bầu trời”. Tác giả đem đến sự đối thoại giữa văn học thiếu nhi Việt Nam và Hàn Quốc thông qua việc đọc hai tác phẩm của Lee Na Young và Nguyễn Nhật Ánh. Bài viết Những đối thoại về giáo dục trong văn học thiếu nhi Đông Nam Á: so sánh “Cho tôi xin một vé đi tuổi thơ” của Nguyễn Nhật Ánh (Việt Nam) và “Chiến binh cầu vồng” của Andrea Hirata (Indonesia), tập trung đi sâu phân tích chính sách giáo dục của các quốc gia Đông Nam Á, cụ thể là Việt Nam và Indonesia. Từ những phân tích đối sánh cụ thể, tác giả bày tỏ sự đồng tình với triết lý giáo dục khai phóng, phương pháp đối thoại, nêu vấn đề và trao quyền tự quyết cho học sinh. Tác giả cũng đề xuất: “Bất kì hình thức giáo dục nào cũng có ý nghĩa nếu tập trung vào việc giúp trẻ em phát triển bản thân và trao cho các em đôi cánh để tự lập và tự tin bay vào tương lai” (tr.80). Tiểu luận Trẻ em và những chấn thương: trường hợp “Totto-chan bên cửa sổ” (Kuroyanagi Tetsuko) và “Ngồi khóc trên cây” (Nguyễn Nhật Ánh) lại khai thác chấn thương trong tâm lý trẻ em. Bằng những lý luận sắc sảo và dẫn chứng xác đáng tác giả cho thấy cần quan tâm đến chấn thương tâm lý ở trẻ em, bởi những chấn thương đó có thể để lại di chứng lâu dài, thậm chí tới suốt cuộc đời của một người trưởng thành sau này. Cụm bài viết trên là những trăn trở về vấn đề giáo dục trẻ em, tâm lý trẻ em, tạo dựng môi trường và định hướng phát triển cho trẻ em… Đó là những trăn trở đầy trách nhiệm và yêu thương của một nhà giáo dục, mà không còn đơn thuần là những trang viết nghiên cứu khoa học thuần túy của một nhà nghiên cứu văn học thiếu nhi.
Cụm bài thứ hai là cái nhìn nghiêm cẩn về văn học thiếu nhi Việt Nam từ góc nhìn sinh thái trong các tiểu luận Không gian xứ Quảng trong truyện Nguyễn Nhật Ánh nhìn từ phê bình cảnh quan, “Chúc một ngày tốt lành” nhìn từ ý thức sinh thái trong văn học thiếu nhi, Tính lịch sử của tình huống sinh thái: Trường hợp “Đất rừng phương Nam” (Đoàn Giỏi); và từ góc nhìn tâm lý qua việc phân tích truyện ngắn Cái tết của mèo con (Đi qua nỗi sợ: Đảo chiều trong cái nhìn trẻ em và những đóng góp của Nguyễn Đình Thi cho văn học thiếu nhi). Đó là những trang viết tinh tế và sắc sảo của một nhà nghiên cứu khi vận dụng lý thuyết vào cảm nhận văn chương. Người đọc như được khơi mở thêm những cách nhìn mới đầy hấp dẫn về những tác phẩm văn học thiếu nhi vốn quen thuộc. Trong cụm bài viết từ góc nhìn của phê bình sinh thái và phê bình cảnh quan, người đọc không chỉ được du hành qua những vùng sinh thái vừa đẹp đẽ, nên thơ vừa mang đậm dấu ấn văn hóa của Việt Nam như làng Đo Đo (Quảng Nam), rừng U Minh (Nam Bộ) và không gian làng quê Bắc Bộ mà còn thêm hiểu, thêm yêu sự gắn bó vô cùng tự nhiên và thân thiết của trẻ thơ với những vùng không gian đáng yêu và đáng sống ấy. Những câu chuyện được gửi gắm qua cảnh quan và những vùng sinh thái còn cho thấy nhiều trăn trở và niềm yêu thương vô bờ bến của các nhà văn đối với những mảnh đất nay đã trở thành miền ký ức tươi đẹp của tuổi thơ trong họ.
Đặc biệt, bài viết Một số vấn đề của văn xuôi thiếu nhi những năm đầu thế kỷ XXI là cái nhìn mang tính khái quát của tác giả khi đặt bút tìm hiểu hiện tượng văn học thiếu nhi, tìm hiểu thế giới văn xuôi viết cho thiếu nhi giai đoạn đầu thế kỷ XXI ở Việt Nam. Từ đó, người đọc có thể hình dung được bức tranh đa sắc của văn xuôi thiếu nhi Việt Nam để thấy được những điểm mạnh và những khoảng trống trong khu vực văn học này. Đây là một việc làm thực sự cần thiết trong bối cảnh những nghiên cứu ít ỏi về văn học thiếu nhi ở nước ta hiện nay.
Văn học thiếu nhi vốn là một mảnh đất màu mỡ với rất nhiều tác phẩm của cả Việt Nam và thế giới. Tuy nhiên, đối tượng này dường như chưa thực sự được nghiên cứu một cách hệ thống và xứng tầm vị thế, nhất là những nghiên cứu mang tính hàn lâm ở nước ta. Vì thế, cuốn sách Trình hiện tuổi hoa: một số thể nghiệm tiếp cận văn học thiếu nhi sẽ là một công trình có ý nghĩa thực tiễn và khoa học quan trọng đối với những người nghiên cứu và giảng dạy văn học nói chung và văn học thiếu nhi nói riêng ở Việt Nam.
