Tiếng máy bay phản lực gầm rít trên bầu trời đêm, tiếng gầm rít làm cụ Đinh Thị Lý không sao ngủ được, cụ trở mình, hết quay vào lại quay ra. Cụ nhớ, cụ thương thằng cháu nội, thằng cháu đích tôn duy nhất của cụ, thằng Vũ Văn Ngữ, không biết hôm nay nó có bay trên bầu trời không. Cụ Lý thở dài, tiếng thở dài loãng vào trong làn gió bấc se se, cụ ngồi dậy dò dẫm ra cửa nhà, ngước đôi mắt mờ mờ nhìn trời, những ngôi sao trên bầu trời nhấp nháy. Cụ nhìn cây bưởi nơi vườn, những quả bưởi vàng lủng lẳng đu đưa, cụ thầm gọi. “Ngữ ơi bưởi vào mật rồi, cháu về mà ăn, cháu thích ăn bưởi lắm mà.” Cụ Lý gọi, mà đầu cụ hiện lên rõ mồn một hình ảnh thằng cháu, như nó đang đứng trước mặt cụ, như ngày nào nó xin cụ, xin mẹ nó được nhập ngũ, trở thành người chiến sĩ Quân đội nhân dân.
 |
| Cụ Đinh Thị Lý |
Theo chính sách thì Vũ Văn Ngữ không phải đi bộ đội, vì anh là con duy nhất của liệt sĩ Vũ Như Đính. Học xong trung học phổ thông, Ngữ có thể vào bất cứ trường đại học nào ngày ấy, nhất là Ngữ lại là con liệt sĩ. Vậy mà anh lại quyết tâm nhập ngũ, anh xin bà, xin mẹ cho anh được trở thành người lính trong cuộc kháng chiến chống Mỹ này.
Bà và mẹ anh lo lắng, nhà có hai người đàn ông thì cả hai đã hi sinh trong cuộc kháng chiến chống Pháp, bây giờ chỉ còn một mình anh vừa mới lớn lên, là người đàn ông duy nhất, ngộ nhỡ anh có mệnh hệ gì, thì nhà này không còn ai nữa.
 |
| Cựu chiến binh Vũ Văn Ngữ |
Cụ Lý nhìn thằng cháu nội, khoác ba lô ra đi mà lòng cụ đau như dao cắt, cụ đau mà không thể cản được trí trai của đứa cháu, nó cũng như cha nó, như chú nó, tất cả đều mang trong mình ý chí của người dân nước Việt, giặc đến nhà là phải đánh. Cụ nhớ lần tiễn bố nó ra đi, đấy là mùa xuân năm 1946 người con trai đầu của cụ nhập ngũ, anh đi qua lũy tre làng trong một đêm mưa phùn lất phất. Cụ tiễn anh đi để rồi ngồi chờ đợi. Anh được biên chế vào một công binh xưởng trên đất Đông Triều “thuộc tỉnh Quảng Ninh ngày nay”. Người lính công binh xưởng ấy, đã cùng những người lính khác, đúc ra vũ khí cho bộ đội đánh giặc. Cuối năm 1946 công binh xưởng của anh phải chuyển lên vùng chiến khu Bắc Kạn, vì ở Đông Triều giặc đã đổ quân chiếm đóng. Ngày 23 tháng 8 năm 1947 giặc Pháp cho máy bay, nhảy dù đổ quân càn vào công binh xưởng, chiến sỹ công binh xưởng Vũ Như Đính cùng đồng đội chống càn, và anh dũng hi sinh.
Cụ Lý nhớ ngày tiễn người con trai thứ hai ra đi kháng chiến, anh Vũ Như Ngôn. Anh Ngôn tham gia hoạt động thanh niên cứu quốc tại xã Hàn Thượng, huyện Cẩm Giàng, cùng với anh mình từ những năm 1945, khi anh Đính đi vào công binh xưởng thì anh Ngôn cũng thoát ly hoạt động bí mật ở Hà Nội. Anh Ngôn hoạt động và đã tham gia vào cấp ủy Quân khu 6 của thành phố Hà Nội những năm 1950. Năm 1951 anh Ngôn bị địch bắt. “Hiện bảo tàng Hà Nội vẫn còn ảnh đồng chí Vũ Như Ngôn.” Bắt được anh Ngôn, chúng tra tấn hòng tìm được những thông tin bí mật, những cơ sở mà anh Ngôn nắm bắt được. Nhưng chúng không thể lấy được một thông tin nào từ người đảng viên trung kiên Vũ Như Ngôn. Ngày 19 tháng 5 năm 1952, địch mang bắn anh tại khu Tương Mai, Hà Nội.
Hai con trai đi kháng chiến, cụ Đinh Thị Lý một mình xoay xở để nuôi mấy người con gái, cụ vừa làm vừa nghe ngóng tin con, nghe ngóng tin chồng. Cụ Vũ Như Đọc tham gia kháng chiến từ năm 1950. Những năm ấy sao mà gian truân với cụ Lý. Rồi tin chồng bị bắt, con tim cụ như thắt lại. Hai con bao năm chẳng thấy tin tức gì, không biết sống chết thế nào, giờ lại đến chồng bị bắt. Cụ Lý không thể ngồi yên, cụ đi khắp các trại giam ở Hải Dương để tìm chồng mà không thấy, sau những năm dài bị địch giam cầm, tra tấn, mãi đến năm 1953 cụ Đọc mới được địch thả về, thả về sau khi đã tra tấn cụ Đọc liệt chân, thả về sau bao ngày mà không lấy được tin tức gì ở cụ. Cụ Lý xót xa ôm lấy người chồng bị liệt chân đang đau đớn, ôm chồng mà lòng lại nghĩ đến hai con đang ở mãi đâu, trong cuộc kháng chiến đằng đẵng này.
Gia đình cụ nằm trong vùng tề, “vùng chính quyền địch kiểm soát”, nên chịu nhiều sự o ép của địch, chúng thường xuyên đến tra hỏi về hai người con đi kháng chiến của cụ, đêm chúng rình mò xem các anh có về không, xem có ai đến liên lạc với cụ ông không, những tên chỉ điểm giả danh luẩn quẩn quanh làng dò la tin tức. Ngày tháng ấy với cụ Lý sao mà dài đằng đẵng, chỉ có điều dù giặc o ép thế nào thì cụ vẫn tin vào ngày kháng chiến thành công, ngày hai con cụ trở về.
Năm 1954 miền Bắc giải phóng, cụ Lý ngóng mãi, chờ đợi mãi mà vẫn không thấy hai người con cụ trở về. Rồi một ngày những người đồng đội của anh Đính bước vào nhà, cùng đến với họ là chính quyền địa phương, họ đến mang nỗi đau đến với cụ, nỗi đau con cụ không về sau ngày tỉnh Hải Dương giải phóng. Cụ Lý ôm tờ giấy báo tử liệt sĩ Vũ Như Đính mà lòng quặn thắt. Ôi người con mà cụ mang nặng đẻ đau, mà cụ chăm bẵm từ lúc đỏ như hòn máu, từ lúc bi bô tập nói, từ lúc mà đôi bàn chân lấp tấp trên sân nhà, rồi ra đường bước vào đời, khôn lớn trưởng thành. Cụ lại nhớ ngày mưa phùn gió bấc cụ tiễn con đi, cái dáng cao lực lưỡng lao vào trong màn đêm đi tìm ánh sáng. Cụ Lý nấc lên trong nỗi đau của người mẹ mất con, cụ ngước đôi mắt nhìn trời, cụ hi vọng người con thứ hai của cụ sẽ về.
Rồi một ngày đoàn người lại đến. Từ ngày cụ nhận giấy báo tử của người con cả, cứ mỗi khi có đoàn người đến nhà là cụ lại giật mình, lại lo, nỗi lo của người mẹ ngóng con, chờ đợi trong thấp thỏm, chờ đợi với một chút mong manh, niềm hi vọng mỏng manh ấy của cụ bị dập tắt, khi đoàn người mang đến tờ giấy báo tử nữa. Liệt sĩ Vũ Như Ngôn. Cụ Lý ngồi chết lặng, nước mắt không còn để mà rơi, chỉ có tiếng nấc cứ dâng đầy lên ngực, lên trái tim cụ đang quặn thắt. Hòa bình những người đi tham gia kháng chiến trở về, chỉ nhà cụ chả ai về với cụ, các anh đã nằm lại trên mảnh đất chiến trường, máu các anh đã tô cho lá cờ đỏ thắm hơn.
Năm 1965 Vũ Văn Ngữ xin bà và mẹ nhập ngũ, cụ Lý nhìn thằng cháu nội của cụ mà lòng vui buồn lẫn lộn, cụ vui vì cháu cụ đã biết được lý tưởng của người thanh niên thời chiến, đã chọn được con đường mà đi, cụ buồn vì thằng cháu ấy là thằng cháu trai duy nhất của cụ. Chiến tranh ai biết thế nào. Bà Cao Thị Nhị mẹ của Ngữ, người đảng viên, người công nhân Nhà máy in Hải Dương ngồi lặng thầm, chồng bà đã hi sinh, bao năm bà ở vậy nuôi con. Giá ông để lại cho bà vài đứa, thì nó nhập ngũ bà còn đứa khác bên cạnh, đằng này chỉ mình nó, nó đi ở nhà chỉ còn hai người đàn bà góa bụa, một người là mẹ liệt sĩ, một người là vợ liệt sĩ, ngôi nhà chả có tiếng đàn ông, chả có tiếng rít của chiếc điếu cày mỗi buổi sáng hai mẹ con thức dậy. Bà Nhị ngơ ngẩn mất nửa năm khi Ngữ khoác ba lô lên đường.
Ngữ cao khỏe, đã học hết trung học phổ thông, được biên chế vào Quân chủng Phòng không - Không quân, sau một thời gian học tập ở Liên Xô, Ngữ về nước tham gia vào những trận đánh trên không. Mỗi lần bay trên bầu trời Tổ quốc Ngữ lại thấy lòng mình xốn xang, lại nghĩ tới bố, tới chú mình đã hi sinh vì bầu trời, vì đất nước. Ngữ lại nghĩ tới bà, tới mẹ, bao năm vò võ đợi chờ. Truyền thống của ông cha đã giúp Ngữ vượt qua được khó khăn gian khổ, bao thử thách ác liệt. Và trong một trận đánh trên bầu trời Thanh Hóa, Ngữ đã bắn rơi một máy bay trinh sát của địch. Thành tích ấy Ngữ được thưởng Huy hiệu Bác Hồ, đấy là niềm vinh dự lớn lao đối với quân nhân Vũ Văn Ngữ.
Đất nước hai miền thống nhất, Ngữ trở về nhào vào lòng bà, lòng mẹ, cả nhà hòa chung niềm vui chiến thắng. Trong khoảnh khắc thiêng liêng, cụ Lý lại nhớ về người chồng, cụ Vũ Như Đọc đi hoạt động, rồi bị địch bắt, bị chúng tra tấn đến tàn phế, sức khỏe yếu dần, và cụ đã ra đi sau năm năm địch thả, cụ nhớ về hai người con đã hi sinh trong cuộc kháng chiến trường kì, cụ nhớ về ngày Ngữ nhập ngũ, những ngày Ngữ bay trên bầu trời, để cụ lo lắng. Cụ giật mình mỗi khi có tiếng phản lực gầm rú trên đầu, những lúc ấy cụ lại nguyện cầu. Cụ mong ông nó, bố nó, chú nó phù hộ cho nó bình an trở về. Hôm nay Ngữ đã về, anh không còn phải bay trong bom đạn, nếu có bay anh sẽ bay trên bầu trời trong xanh của Tổ quốc.
Đền đáp lại công ơn của gia đình cụ Lý, Nhà nước đã phong tặng danh hiệu Mẹ Việt Nam anh hùng với cụ Đinh Thị Lý, chính quyền và nhân dân phường Cẩm Thượng, thành phố Hải Dương đã xây dựng ngôi nhà tình nghĩa trao cho gia đình cụ, ngôi nhà mà cụ Lý ở những năm tháng cuối cuộc đời, cuộc đời của người vợ đằng đẵng chờ mong chồng, cuộc đời của người mẹ thao thức chờ mong con, cuộc đời của người bà, bao năm giấc ngủ không yên, mắt mờ tai điếc, vẫn ngóng lên bầu trời tìm cháu. Ngôi nhà bây giờ cựu chiến binh Vũ Văn Ngữ bày bát hương ông, bát hương bà nội, Mẹ Việt Nam anh hùng Đinh Thị Lý, bát hương bố liệt sĩ Vũ Như Đính, bát hương chú ruột, liệt sĩ Vũ Như Ngôn. Mỗi lần thắp hương, đứng trước những linh hồn ông bà, cha mẹ, Ngữ lại rưng rưng, nước mắt lăn trên đôi má đã sạm màu lửa đạn và thời gian. Chỉ có điều, ngôi nhà tình nghĩa mà Ủy ban nhân dân phường Cẩm Thượng bàn giao cho gia đình cụ Lý đã được hơn 27 năm từ tháng 7/1997 mà đến giờ tháng 2/2025 gia đình cựu chiến binh Vũ Văn Ngữ vẫn chưa nhận được giấy tờ bàn giao của ngôi nhà tình nghĩa ấy.
Những người trai làng ra đi đánh giặc, để cho những người phụ nữ nơi quê chờ đợi. Không ai muốn chồng con của mình hi sinh, để nhận danh hiệu Mẹ Việt Nam anh hùng, đất nước và nhân dân ghi nhớ công ơn mà phong tặng, vì họ xứng đáng Mẹ Việt Nam anh hùng. Cụ Đinh Thị Lý cũng là người phụ nữ như thế.
