Những cơn mưa phùn lất phất giữa cái lạnh cóng tay, những đọn tuyết đầu mùa bảng lảng rơi, đèn đường xen giữa vô vàn những bóng điện trang trí nhấp nháy, những cửa hàng muôn màu lộng lẫy, khiến toàn thành phố trở nên lấp lánh và rực rỡ hơn… Đó là dấu hiệu thông báo năm sắp hết và Tết lại về!
Kiều bào xa xứ, được hưởng hai cái tết hàng năm. Ngoài việc hòa chung Tết dương lịch với người bản xứ, họ còn có Tết Nguyên đán, được tổ chức đúng lịch như đồng bào trong nước. Khác chăng chỉ là không khí Tết ở nước ngoài khác nhiều so với không khí Tết ở quê hương. Không có bầu không khí hối hả háo hức của những ngày giáp Tết nơi quê nhà. Bởi Tết Nguyên đán ở phương Tây dẫu sao vẫn chỉ trong phạm vi gia đình hoặc mở rộng hơn là trong cộng đồng người Việt. Thứ nữa là dịp Tết Nguyên đán thường không rơi vào kì nghỉ nên do công việc, đa phần bà con cũng chỉ chuẩn bị được mâm cỗ cơ bản để cúng tất niên và trang trí đôi chút trong nhà, nhưng cũng có bánh chưng, cành đào, có đêm tất niên, có chúc Tết đầu năm với bao lì xì để lưu giữ truyền thống cho các thế hệ sau, để họ hiểu và nhớ về Tết cổ truyền Việt Nam.
Xa quê và sống tại Pháp gần ba thập kỉ, người viết bài nhận thấy những đổi thay rõ rệt trong những năm gần đây! Nhờ mối quan hệ ngoại giao Pháp - Việt được cải thiện đáng kể, dẫn đến sự hợp tác song phương Pháp - Việt trong nhiều lĩnh vực, trong đó có sự thông thương hàng hóa, đã giúp cho bà con kiều bào dễ dàng tìm được những nhu yếu phẩm để chuẩn bị cho một cái Tết Nguyên đán trang hoàng và đầy đủ hơn xưa.
Nếu như xưa kia, việc tìm kiếm lá dong, đỗ xanh, dưa hành để gói bánh chưng cho một cái Tết là rất khó, các gia đình tổ chức tết nhỏ lẻ, vài ba gia đình cùng với nhau, hoặc ở các ngôi chùa được các thầy và ni sư tổ chức, thì hiện nay Tết Nguyên đán được tổ chức khá rộng rãi, đầy đủ, người bản xứ biết đến Tết Việt nhiều hơn. Trước kia, khi Tết sắp đến, các thành viên Hội người Việt Nam tại Pháp tụ tập để tự tập văn nghệ, tự chọn những bộ trang phục để cùng nhau biểu diễn văn nghệ mừng năm mới, nói nôm na là “cây nhà lá vườn”. Nhưng kể từ năm 2014, Đại sứ quán Việt Nam tại Pháp đã kết hợp với Tòa thị chính Paris để tổ chức Tết. Với không gian rộng, lượng kiều bào và khách quốc tế được mời đến dự đông hơn, tổ chức có quy mô và hoành tráng, có biểu diễn văn nghệ, có năm còn mời được các đoàn nghệ sĩ chuyên nghiệp trong nước sang phục vụ, có lời chúc mừng tân xuân của Đại sứ Việt Nam tại Pháp, của Thị trưởng thành phố Paris. Cũng vậy, ở một số tỉnh/thành phố khác, nơi có đông cộng đồng Việt Nam sinh sống, Ủy ban thành phố cũng tổ chức hoặc tạo điều kiện cho bà con hoặc các hội đoàn Việt kiều tổ chức Tết.
Nhưng dẫu vậy, ở bất kì nơi đâu, ngày Tết cổ truyền bao giờ cũng khiến lòng người bâng khuâng ưu tư. Những lúc đó, chỉ một chút hoài niệm cũng gợi lại hình ảnh quê hương, cũng khiến lòng người xa quê xao xuyến. Nhất là đêm tất niên, bởi đó là thời khắc quan trọng. Đó là những khoảng lặng thiêng liêng, lắng tâm ngồi lại, nhớ vọng tổ tiên. Đó cũng là lúc nhìn lại thành quả đã đạt được trong một năm, như là một món quà hồi hướng tri ân đến cha mẹ ông bà, nhưng cũng là lúc nhìn lại những sai lầm, những gì chưa đạt được như ý nguyện, để cầu mong trời phật tổ tiên tiếp tục phù độ để tự an ủi sẽ cố gắng vào năm sau.
Với người đi xa mà không thể về, thì chỉ đành gửi ánh mắt hoài niệm về nơi ấy! Với người viễn xứ, thời khắc đó còn trở nên thiêng liêng hơn. Bởi với họ, thực hiện và trân trọng ngày Tết cổ truyền, trên hết là lưu giữ những giá trị truyền thống, là tấm lòng thơm thảo chân thành, hàm ơn hiếu kính cha mẹ tổ tiên và quê hương Việt Nam.
Khi ngồi viết những dòng này, tôi - người viết bài - nhớ lại những năm tháng đầu xa quê, chân ướt chân ráo tới Pháp, tôi đã rất lấy bấy và đó quả là những trải nghiệm chật vật của những người con lần đầu xa xứ khi Tết về. Thực sự, khi ở cùng bố mẹ hoặc cả những năm tháng học tập và làm việc tại Hà Nội, dù gì tôi cũng chỉ là phụ với mẹ để chuẩn bị Tết. Tôi chở mẹ đi chợ, làm những gì mẹ sai bảo. Rồi đùng một cái, phải sống xa bố mẹ cả chục ngàn km, ở một nơi lạ hoắc, chồng lại thường đi công tác vắng nhà, phải một mình xoay xở với hai con nhỏ, cùng lúc cũng phải học hỏi “phong cách nhà chồng”, cùng lúc thực hiện mấy cái lễ: Noel, Tết tây, Tết ta! Mua thực phẩm làm Tết Nguyên đán hồi đó thì không hề dễ dàng… Tôi đã bị bất ngờ vào năm đầu tiên, bởi tôi đã không biết rằng phải đi mua đồ từ rất sớm, tức nhiều tuần trước đó, nên khi đi chợ vào những ngày áp Tết, tôi đã không mua được gì nữa, ngoài một chiếc bánh chưng mà đêm tất niên, tôi bóc ra thì đã cứng keo rồi (mà mẹ tôi xưa kia gọi là “bị lại gạo”! Nhưng tôi đã nhanh chóng rút kinh nghiệm cho những năm sau đó, tức đã đi mua đồ Tết ngay khi siêu thị châu Á bày bán!
Dạo đó, dẫu các con còn rất bé, mới hai và bốn tuổi, nhưng tôi đã cùng các con chuẩn bị Tết và chưa năm nào là không thực hiện. Bố đi công tác, ba mẹ con cứ từ từ làm; bày bừa cũng không sao! Vừa làm, tôi vừa kể chuyện sự tích Tết cho các con... Tôi đã bắt đầu học thêm được tính kiên nhẫn từ dịp thực hiện những bữa tiệc Tết. Tôi lần hồi làm tất cả những gì tôi nhớ được khi thấy mẹ tôi làm khi xưa. Chúng tôi làm bánh chưng, nấu chè lam, thịt nấu đông, gà luộc, nem rán, có dưa hành và nhiều món truyền thống khác! Các con còn bé, được làm cùng với mẹ thì thích lắm! Với tôi, làm Tết trước tiên là để thỏa mãn nỗi nhớ mẹ, nhớ quê hương, thứ là muốn dạy cho các con làm quen với văn hóa truyền thống của Việt Nam. Cứ như thế, tổ chức Tết Nguyên đán tại nhà là điều không thể thiếu đối với gia đình tôi. Giờ đây, mọi thứ đã trở nên dễ dàng hơn, các con tôi đã có thể tự đi chợ mua đồ về gói bánh chưng, làm nem và nhiều các món khác mà đôi khi không cần mẹ giúp. Và mỗi năm, chúng tôi lại mời một số bạn Pháp đến vui xuân và thưởng thức những món ăn ngày Tết. Tôi chợt nhận ra rằng để lưu giữ và lan tỏa văn hóa truyền thống, chúng ta cần thời gian và sự kiên nhẫn.
 |
| Tết Việt ở trời Âu. Ảnh tác giả cung cấp. |
Sau này, trong cuộc đời làm báo của mình tôi có dịp gặp gỡ rất nhiều người, tôi phát hiện trong những năm gần đây, càng ngày càng có nhiều người Pháp đã chọn đến Việt Nam du lịch với các mục đích cụ thể. Họ đến để khám phá những thuần phong mĩ tục, những ngành nghề thủ công truyền thống lâu đời hiếm có của Việt Nam, nhất là vào các thời kì lễ hội để có thể mục sở thị những tập tục, những trang phục đặc biệt, những màn biểu diễn, những lời ca tiếng hát và nhất là văn hóa ẩm thực, được người dân địa phương nơi đó chỉ thực hiện vào dịp đó. Rồi họ về Pháp, chính họ góp phần làm lan tỏa sự khám phá ấy đến những người xung quanh. Mới đây, anh Stéphane Denis, một người điều khiển chương trình giải trí trong trại dưỡng lão Arpavié de la Vallée thuộc thành phố Bourg-la-Reine, ngoại ô Paris, gồm gần trăm thành viên đã tổ chức đón tất niên và năm mới cho các cụ bằng một buổi trình diễn tuyệt vời của các nghệ sĩ Pháp gốc Việt với các màn ca cải lương, múa truyền thống và độc tấu trống, đàn tranh, đàn bầu, sáo và một số món ăn trong dịp Tết của Việt Nam. Có một số cụ đã từng đến Việt Nam, phần đông thì chưa. Các cụ, ban giám đốc cũng như các nhân viên trong trại dưỡng lão đã rất hân hoan. Trả lời phỏng vấn của tôi, các cụ đều mong các nghệ sĩ gốc Việt sẽ còn thường xuyên đến đó biểu diễn và rất lấy làm tiếc đã quá muộn để “tự đến khám phá đất nước Việt Nam giàu bản sắc của các bạn!” Anh Stéphane Denis đã chia sẻ với tôi lí do anh mời các đoàn nghệ sĩ Việt Nam đến biểu diễn trong dịp Tết này: “Tôi đã có dịp đến Việt Nam, vào một dịp Tết Nguyên đán. Tôi đã rất thích đất nước xinh đẹp này, bầu không khí, phong tục và truyền thống. Tôi rất sung sướng vì đã được khám phá tất cả những điều ấy, và tôi muốn những thành viên trong trại dưỡng lão này cũng được tận hưởng điều đó, bởi tôi thấy đó là một đất nước khiến ta được thư giãn thoải mái, với những tập quán tốt, cho dù đó là trang phục hay các nhạc cụ, rồi cả những buổi lễ hội nữa… văn hóa ẩm thực, các món ăn Việt Nam đều rất hài hòa. Chia sẻ với các thành viên ở đây để họ thấy được một phần nào đất nước Việt Nam của các bạn là như thế!” Anh còn kể cho tôi nghe về các món như bánh cuốn, miến lươn, các loại chè… Phở thì đương nhiên rồi.
Vào những ngày giáp Tết Nguyên đán, một số chị em Việt tại Pháp còn mở lớp miễn phí để hướng dẫn làm các món ăn Tết cho kiều bào và bạn bè quốc tế.
Cứ như thế, chân thành, nồng hậu và hiếu khách, đất nước Việt Nam, kiều bào Việt xa xứ luôn đem đến cho bạn bè quốc tế những khám phá thú vị. Họ đến để mừng xuân năm mới, để chúc tụng nhau, để khám phá những phong tục nhưng cũng là để thưởng thức các màn văn nghệ độc đáo của các nghệ sĩ và trên hết là để thưởng thức các món ẩm thực truyền thống Việt. Với kiều bào, tụ tập để cùng nhau ngắm cành mai cành đào, thưởng thức những món ăn Tết cổ truyền thuần Việt, chia sẻ những hồi ức về quê cha đất tổ hoặc đơn giản chỉ là để nói tiếng Việt, cùng nhau hát hoặc nghe những ca khúc tiếng Việt về Việt Nam…, những điều tưởng như đơn giản nhưng lại khiến cho tâm hồn người viễn xứ cảm thấy ấm áp hơn giữa mùa đông giá lạnh và quê hương không còn quá xa nữa.
Paris những ngày giáp Tết Ất Tỵ
